Náttúrufræðingurinn - 2018, Síða 31

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
111
Samantekt
Í þeim þremur gagnasöfnum sem
hér hafa verið rýnd kemur fram að þar
sem búið er að virkja og skapa aðgengi
er orðinn til hópur útivistar- og ferða-
manna sem færa víðernishugmyndina
einfaldlega yfir á það svæði þar sem þeir
er staddir (Hengilssvæðið og Reykjanes-
skagi). Upplifun af víðerni er þannig
orðin að neysluvöru sem ferðamenn gefa
nýja merkingu, byggða á fyrirframgef-
inni ímynd sem ferðaþjónustan og fleiri
hafa skapað af áfangastaðnum Íslandi.
Líkt og Debord20 benti á: Allt sem birt-
ist okkur er gott og allt gott birtist. Þar
sem ekki hefur verið ráðist í neinar
framkvæmdir og aðgengið er erfitt (t.d.
Hvalá, Hagavatn og Skjálfandafljót),
kemur í ljós að núverandi staða svæðis-
ins í hugum gesta og heimafólks, eyði-
byggð og kyrrð, þ.e. víðernishugmyndin
í sinni ómenguðustu mynd, er nákvæm-
lega sú hugmynd sem notuð er til að
réttlæta bætt aðgengi svo að fleiri megi
njóta. Í rannsóknum vegna 3. áfanga
rammaáætlunar sést að staðirnir hafa
helst aðdráttarafl sökum víðerniseigin-
leika og yfirbragðs lítt raskaðrar nátt-
úru, en Seltún sker sig úr hvað varðar
þol gestanna gagnvart mannvirkjum,
enda hefur hvað mestu verið raskað þar,
meðal annars vegna rannsókna í þágu
virkjunarframkvæmda. Það svæði er
því hægt að bera saman við niðurstöður
af Hengilssvæðinu, enda eru viðhorf
ferðamanna á þessum svæðum keimlík.
SÉRSTAÐA ÁFANGASTAÐA
Aðgengi er grundvallarforsenda
ferðamennsku og þar með ferðaþjón-
ustu, en aðgengi verður jafnframt að
skoða í samhengi við ferðahvata og
hvaða tegund ferðaþjónustu það er sem
til álita kemur að byggja upp. Spyrja má
hvað verður um stað í hnattvæddum
heimi sem væri öllum alltaf jafn
aðgengilegur. Hvað verður um ferðalög
ef þau gerast algerlega án allra vand-
kvæða, fjarlægða eða tíma, og aðgengi
er það sama á alla áfangastaði? Ljóst má
vera að með hindrunarlausu aðgengi
glata staðir sérstöðu sinni og aðrir
hvatar verða til þess að fólk heimsækir
þá. Hvatinn til ferðalaga samþættist
samgöngum með því að skapa upplifun,
sem er kjarni þess að skapa ferðavöru.
Katrín Anna Lund, Kristín Loftsdóttir
og Michael Leonard60 lýsa því hvernig
eitt stærsta ferðaþjónustufyrirtæki
landsins, Icelandair, mótar Ísland sem
ferðavöru. Áherslan er lögð á hraða og
hvað ferðin er einföld, og væntanlegir
viðskiptavinir eru hvattir til að komast
yfir sífellt fleiri staði til að haka við þá
á eigin ferðakorti. Með auknum hraða
og þægilegri ferðalögum fá gestir ekki
tækifæri til að upplifa samspil aðgengis
og eigin hvata og þeir gera vöruímyndina
að sinni til að lýsa eigin upplifun. Hluti
af vöruímynd Íslands hverfist um víð-
ernishugmyndina og er hún forsenda
arðsemisgaps á áfangastöðum ferða-
manna hér á landi. Rétt eins í borgunum
er mikilvægt að gera grein fyrir og rýna
nákvæmlega hverjir ætla sér að hagnast
á því að fylla þetta gap og hvernig það
á að gera. Því verður að spyrja: Hverjir
eiga fjármagnið og hagnast á fram-
kvæmdum, og hverjir móta stefnuna
sem leyfir það?
Debord vill meina að „varan“ sé nú
um stundir það eina sem við sjáum og
skiljum.61 Þegar kemur að víðernum
landsins neyðist ferðaþjónustan til að
vinna innan ramma sem hún skapaði
ekki sjálf. Til þessa hefur aðgengi aðeins
að mjög takmörkuðu leyti verið skapað
fyrir ferðaþjónustu eða í þágu áfanga-
staða, heldur hafa vegir jafnan orðið til
eftir á, í kjölfar mannvirkjagerðar. Þegar
6. mynd. Borteigur og borhola sunnan við Sog og Trölladyngju á Reykjanesi. – A well pad and well south of the Sog area within the Trölladyngja
geothermal field on the Reykjanes Peninsula, SW-Iceland. Ljósm./Photo: Anna Dóra Sæþórsdóttir.