Morgunblaðið - 12.02.2019, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 12. FEBRÚAR 2019
Vetrargestir Ferðalangur tekur mynd á göngu með ástinni sinni við tónlistar- og ráðstefnuhúsið Hörpu í hjarta Reykjavíkur á köldum og björtum vetrardegi, með gufu frá tjörn í bakgrunni.
Eggert
Nú eru skiptar skoð-
anir um hinn svokall-
aða þriðja orkupakka.
Þeir sem aðhyllast inn-
leiðingu pakkans virð-
ast byggja afstöðu sína
einkum á tvenns konar
fullyrðingum. Annars
vegar eru þeir, sem
halda því fram að í til-
skipuninni sjálfri sé
ekki að finna það sem
þar stendur. Aðrir halda því fram að
flest ef ekki allt sem í þriðju orku-
tilskipuninni stendur hafi þegar ver-
ið í fyrri tilskipunum, sem Íslend-
ingar hafi innleitt án athugasemda.
Ég hef leitt að því rök – með til-
vitnunum í ákvæði þriðju tilskip-
unarinnar – að hún þjóni því hlut-
verki að auðvelda flutning orku yfir
landamæri. Í tilfelli Íslands verður
það ekki gert nema með sæstreng.
Þess utan mælir tilskipunin fyrir um
nýmæli í eftirliti með flutninga-
kerfum. Það eftirlit verður óháð rík-
isstjórnum. Í því tilfelli að eftirlits-
stofnanir beggja vegna landamæra
geti ekki komið sér saman um fyrir-
komulag og framkvæmd orkuflutn-
inga yfir landamæri, virkjast heim-
ildir yfirþjóðlegra eftirlitsstofnana
til að leysa úr slíkum ágreiningi. Ef
sá skilningur er réttur þýðir það að
Íslendingar hafa ekki vald yfir sínum
orkumálum.
Af þeim lögfræðingum, sem hafa
lýst skilningi sínum á tilvísunni, má
nefna norska prófessorinn Henrik
Bjørneby, sérfræðing í orkurétti og
Evrópurétti. Ég hef ekki leitað í
gögnum prófessorsins en hef fyrir
satt það, sem Björn Bjarnason hefur
eftir honum. Prófessorinn telur að
þriðji orkupakkinn „hrófli ekki við
frjálsum viðskiptum með orku á
EES-svæðinu“. Hann telur enn-
fremur að þriðja orkutilskipunin
bæti engu við þá skyldu „að hindra
ekki frjálst flæði orku yfir landa-
mæri“. Það þýðir að áður en þriðji
pakkinn kom til sögunnar hafi verið
bannað að hindra orkuflutninga yfir
landamæri, og þar með til Íslands ef
sæstrengur verður lagður.
Ég tel líklegt að Bjørneby hafi rétt
fyrir sér að þriðja tilskipunin hrófli
ekki við frjálsum viðskiptum með
orku. Þó mælir tilskipunin fyrir um
að slík viðskipti lúti ekki ákvörð-
unum stjórnvalda í hverju landi,
heldur sé það undir eft-
irliti fjölþjóðlegra
stofnana að tryggja að
reglum sé fylgt. Pró-
fessorinn norski telur
það á valdi hvers ríkis
að ákveða hvaða stjórn-
vald taki ákvörðun um
tengingu við evrópska
orkumarkaðinn. Eft-
irlitsaðilar, Acer og
ESA, hafi ekkert um
það að segja.
Spurningin, sem
áhugavert hefði verið
að fá svar prófessorsins við, er hins
vegar ekki hvaða stjórnvald taki
ákvörðun um tengingu við orku-
markað ESB, heldur hvort stjórn-
völd hafi heimild til að ákveða hvort
slík tenging verði eða ekki. Ég hygg,
að stjórnvöldum sé ekki heimilt að
koma í veg fyrir tengingu um sæ-
streng og í þriðja orkupakkanum séu
ákvæði sem styrkja þá fullveld-
isþrengingu. Hilmar Gunnlaugsson,
lögmaður með LLM í orkurétti,
staðfestir þann skilning minn. Telur
hann að það sé með öllu óheimilt að
setja reglur sem banna fyrirtækjum
eða ríkjum ESB aðgang að íslenskri
orku, en bendir mér kurteislega á að
svo hafi verið lengi.
Lítil þúfa veltir þungu hlassi
Sé svo, er það lítil huggun harmi
gegn að Ísland hafi fyrir löngu afsal-
að sér rétti til að ráða orkumálum
sínum. Yfirlögfræðingur Icelandair
Group, Ari Guðjónsson, telur (í Við-
skiptablaði Mbl. 3. janúar 2019) að
fullyrðingar um valdaframsal, sem
felist í þriðja orkupakkanum stand-
ist enga lögfræðilega skoðun. En
hann bætir því þó við að það sé ekk-
ert launungarmál að EES-
samningurinn muni áfram fela í sér
ákveðið framsal valds til al-
þjóðastofnana. Það þarf býsna mikla
þekkingu á lögfræði til að jafna ESB,
fjölþjóðlegu tollabandalagi, við al-
þjóðastofnun.
Engu að síður finnst lögmann-
inum, sem telur að valdaframsal
orkupakkans standist enga skoðun,
vissara að leggja til að í stjórnarskrá
Íslands verði mælt skýrt fyrir um
heimild til þess að framselja vald til
tollabandalagsins. Sú varfærni lög-
fræðingsins kann að benda til þess
að honum finnist hann hafa farið ör-
lítið fram úr sjálfum sér. Alla vega
finnst mér það.
Stuðningsmenn þriðja orkupakk-
ans hafa lagt sig í líma við að benda á
að hve lítið felst efnislega í þessari
umdeildu tilskipun umfram það sem
þegar hefur verið innleitt. Það hlýtur
því að vakna spurning um það, hvort
það taki því yfirleitt að innleiða þetta
smáræði. Rétt er þó að benda á að
Ari Guðjónsson telur að það kunni að
setja EES-samstarfið í uppnám, ef
þriðji orkupakkinn verði ekki inn-
leiddur. Verður ekki annað sagt um
það en að lítil þúfa geti þá velt þungu
hlassi.
Afsöluðum við valdi yfir orku-
málum okkar 1994?
Ég hef ekki látið sannfærast af
þessum mótsagnakennda málflutn-
ingi. Ég tel hvorki að þriðji orku-
pakkinn sé efnislega léttvægur né
heldur bæti hann litlu sem engu við
fyrri orkutilskipanir. Séu réttar þær
fullyrðingar hámenntaðra lögfræð-
inga að þriðji orkupakkinn bæti engu
við þá fyrri, þýða þær að mistökin
hafa þegar verið gerð. Bætir það
stöðu okkar? Hver gleðst yfir því?
Hver vill reisa sér
merki úr mistökum?
Það má skilja iðnaðarráðherra
Þórdísi Kolbrúnu Gylfadóttur á þann
veg, í Bændablaðinu 15. nóvember
síðastliðinn, að ekki sé útilokað að
grunnreglur EES-samningsins um
frjálst vöruflæði geri það að verkum
„að óheimilt sé að leggja fortakslaust
bann við lagningu strengs (til Ís-
lands), þó að eftir sem áður yrði
hann háður leyfum samkvæmt mál-
efnalegum sjónarmiðum“. Án þess
að taka afstöðu til málsins bætir ráð-
herrann við: „Sé það raunin er sú
staða uppi nú þegar, hefur verið það
frá því að EES-samningurinn var
samþykktur fyrir um aldarfjórðungi,
og er með öllu ótengt þriðja orku-
pakkanum.“
EES-samningurinn var fullgiltur í
ársbyrjun 1994. Mér er til efs að allir
þeir sem réttu upp höndina til að
heimila fullgildinguna hafi gert sér
grein fyrir að þar með værum við að
afsala okkur valdi yfir íslenskum
orkumálum. Viðurkennt skal að það
gerði ég ekki. Gerði Björn Bjarnason
það? Svo virðist sem þáverandi utan-
ríkisráðherra, Jón Baldvin Hanni-
balsson, telji það fráleitt að slíkt af-
sal hafi farið fram á þeim tíma.
Óttinn við afleiðingarnar
Hinn 18. september 2018 var haft
eftir iðnaðarráðherra og varafor-
manni Sjálfstæðisflokksins í frétt
Morgunblaðsins að það þurfi afar
„sterk rök til að hafna með öllu upp-
töku ESB-gerðar í EES-samninginn
sem talin er varða innri markaðinn.
Það væri í fyrsta skipti sem við gerð-
um það og ekki ljóst hvert það myndi
leiða.“
Nú er það svo að margar þjóðir
ESB hafa fengið mikilvægar und-
anþágur frá löggjöf sambandsins án
þess að jörðin hafi opnast undir
þeim. Ef Íslendingar innleiða ekki
hinn mjög svo efnisrýra þriðja orku-
pakka vegna þess að þeir telja að þar
með séu þeir að framselja vald yfir
eigin orkumálum, þá get ég ekki
svarað því í smáatriðum hvert það
leiðir. Þó finnst mér ólíklegt að af-
leiðingarnar yrðu miklar. Hitt er svo
annað mál að ef við höldum áfram þá
götu, sem ég hef kallað hina beinu og
breiðu braut, að innleiða vélrænt og
umhugsunarlaust tilskipanir Evr-
ópusambandsins, þá veit ég hvert
það leiðir.
Hræðslan er vondur ráðgjafi
Ég skil áhyggjur yfirlögfræðings
Icelandair Group. Flugfélagið hefur
staðið af sér margan storminn og
gegnir þýðingarmeira hlutverki fyrir
Íslendinga en mörg önnur, þótt mik-
ilvæg séu. Allar kúvendingar í fjöl-
þjóðlegum viðskiptasamböndum
geta verið varhugaverðar. Ég skil
einnig varfærni Þórdísar Kolbrúnar
og er jafnvel tilbúinn að taka á mig
ýmsar sakir fyrir að hafa rétt upp
höndina árið 1993 og greitt þannig
götu EES-samningsins, sem tók
gildi 1. janúar árið eftir. Ég verð þó
að viðurkenna að mér hugkvæmdist
ekki á þeim tíma að ég væri að leggja
grundvöll að orkustefnu Íslands og
gera þar með alla orkupakka ESB
fremur tilgangslitla.
Ég reyni einkum og sér í lagi að
skilja hræðslu þeirra sem nú horfa
skelfdir á lýðræðisþjóðina Breta
engjast í neti ESB og hlýða á mann-
vitsbrekkur sambandsins ætla þeim
vist í neðra. En ég deili ekki þeim
ótta.
Virðingarverður áhugi
á löggjöf ESB
Ég ber fulla virðingu fyrir þeim
sem hafa leitast við að kynna sér
Evrópurétt, og vil alls ekki gera lítið
út þeirri þekkingu sem íslenskir lög-
fræðingar hafa aflað sér á löggjöf
ESB um orkumál. Ég mælist þó til
þess að þeir stilli aðdáun sinni í hóf.
Mér þykir leitt ef ég hef sært til-
finningar Hilmars Gunnlaugssonar
lögmanns – með LLM í Evrópurétti
– með pistlum mínum. Það var ekki
ætlan mín. Hins vegar hef ég hvorki
sagt hann latan né verklausan. Ég
hef á hinn bóginn undrast aðdáun
hans á forystuhlutverki ESB í orku-
málum og löggjöf þar að lútandi. Ég
kynntist þessum vettvangi talsvert á
árum áður, meðal annars með sam-
starfi vísinda- og tækninefndar Evr-
ópuráðsþingsins við sambærilega
nefnd á vegum Evrópuþingsins. Það
voru athyglisverð kynni en gáfu ekki
tilefni til að hefja til skýjanna árang-
ur ESB í orkumálum.
ESB og örlagahyggja
Í samskiptum okkar við ESB sýn-
ist mér að fleiri Íslendingar en góðu
hófi gegnir séu farnir að aðhyllast
örlagahyggju. Við erum að missa
tökin á því að haga seglum eftir vind-
um íslenskra hagsmuna. Í því máli
geng ég ekki lengra en að segja: Við
skulum anda rólega og spyrna við
fótum þar sem það á við. Síðan skul-
um við leita leiða til að hægja á og
stöðva aðlögun Íslendinga að fjöl-
þjóðlegu tollabandalagi, sem þeir
vilja ekki verða aðilar að.
Sá sem þetta skrifar hefur aldrei
óttast Evrópusambandið. Síst af öllu
hef ég verið andsnúinn samstarfi
Evrópuríkja. Áratugakynni mín af
samvinnu Evrópuþjóða, lítilleg
kynni mín af nokkrum forystumönn-
um Frakka og áhugi á sagnfræði
hafa á hinn bóginn sannfært mig um
að samvinna Evrópuþjóða hafi hægt
en örugglega farið út af sporinu upp
úr 1969. Kannski vík ég eitthvað að
því slysi síðar þótt væntanlega hafi
fáir áhuga á því.
Eftir Tómas I.
Olrich » Við skulum anda
rólega og spyrna
við fótum þar sem það
á við. Síðan skulum
við leita leiða til að
hægja á og stöðva
aðlögun Íslendinga
að fjölþjóðlegu tolla-
bandalagi, sem þeir vilja
ekki verða aðilar að.Tómas Ingi Olrich
Höfundur er fv. alþingismaður og
ráðherra.
Hvað er í pakkanum?