Morgunblaðið - 16.03.2019, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. MARS 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Skotárás átvær moskurí borginni
Christchurch á
Nýja-Sjálandi í
gær vekur óhug. 49
manns létu lífið í
árásinni og 20
hlutu alvarleg sár.
Þrír karlar og ein
kona voru hand-
tekin eftir árásina. Einn mann-
anna hefur verið ákærður fyrir
morð og tveir hinna handteknu
eru í gæsluvarðhaldi. Sá ákærði
er Ástrali, en vitorðsmennirnir
Nýsjálendingar að talið er.
Ástralinn hefur ekki verið nafn-
greindur opinberlega, en nafnið
Brenton Tarrant hefur komið
fram. Hann var hvorki á listum
yfirvalda í Nýja-Sjálandi, né
Ástralíu yfir menn, sem bæri að
fylgjast með, samkvæmt frétt-
um.
Tvær sprengjur fundust fest-
ar við bíl og voru gerðar óvirk-
ar. Árásin átti því að vera um-
fangsmeiri.
Augljóst er að árásin beindist
gegn múslimum vegna trúar
þeirra. Moskurnar sækir fólk
víða að úr heiminum. Félags-
vefir voru notaðir til að greina
frá árásinni. Í fréttum er talað
um að árásarmaður hafi sett
einhvers konar stefnuskrá upp
á 74 síður á félagsvefinn Twitt-
er með yfirskriftinni „Hin mikla
umskipting“ og sent út beint frá
árásinni á miðlinum Facebook
þar til útsendingin var stöðvuð í
miðjum klíðum. Útsendingunni,
sem stóð í 17 mínútur, var
reyndar margsinnis deilt á
miðlunum YouTube og Twitter.
Samsæriskenning, sem sett
hefur verið fram í Frakklandi,
ber sama heiti og yfirlýsing
Ástralans. Að baki henni býr sú
trú að verið sé að útrýma hvíta
manninum með því að skipta út
íbúum landa í Evrópu með inn-
flytjendahópum, sem eignist
fleiri börn.
Í streymi árásarmannsins
mátti sjá hvar hann fór her-
bergi úr herbergi, réðst á hvert
fórnarlambið af öðru og skaut
af stuttu færi. Þessi árás minnir
á ódæðisverk fjöldamorðingj-
ans Anders Behring Breivik í
Noregi 2011. Morðinginn á
Nýja-Sjálandi segist í hinni
svokölluðu stefnuskrá sinni
hafa verið í sambandi við Brei-
vik og hann hafi veitt „blessun“
sína fyrir árásinni. Þótt það
verði reyndar að telja ólíklegt
er ljóst að hann hefur verið fyr-
irmynd árásarmannsins.
Margir hafa lýst yfir óhug og
sorg vegna árásarinnar. Erna
Solberg, forsætisráðherra Nor-
egs, sagði að hún „minnti á
sársaukafullar minningar frá
okkar reynslu 22. júlí, erfiðustu
stundina á tímanum eftir stríð í
Noregi“.
Árásin á Nýja-Sjálandi er
hryllilegt hryðjuverk. Það er
engin leið að átta sig á því hvað
gerist í höfðinu á manni sem
ákveður að svipta
tugi manna lífi í
krafti glórulausra
samsæriskenninga.
Nýsjálendingar
eru vitaskuld harmi
lostnir og líkt og
Norðmenn fyrir
átta árum slegnir
yfir því að slíkt
ódæðisverk hafi
verið framið hjá þeim.
Á næstu dögum mun meira
koma í ljós um tilræðismanninn
og vitorðsmenn hans og búast
má við því að spurningar vakni
um það hvort hægt hefði verið
að koma í veg fyrir árásina. Við
slíkar athuganir má búast við
að eitthvað komi fram, sem
hefði getað eða átt að vekja at-
hygli yfirvalda. Staðreyndin er
þó sú að í stórum samfélögum
er erfitt að vakta allt sem gerist
og stöðva og atburðarás. Þótt
allt virðist eftir á bera að sama
brunni er ekki þar með sagt að
það hafi verið fyrirsjáanlegt í
atburðarásinni miðri.
Sömuleiðis munu félags-
miðlar verði í eldlínunni. Um-
ræðan um það hvernig tilræðis-
maðurinn notaði þá er reyndar
þegar hafin. Miðlarnir Twitter
og Facebook hafa þegar fjar-
lægt allt það efni, sem maður-
inn birti á síðum þeirra. Þar
með er ekki sagt að það hafi
verið upprætt með öllu. Til eru
afrit af ýmsum toga og það
besta sem hægt er að gera er að
biðja fólk um að dreifa ekki efn-
inu.
Þá þurfa félagsmiðlar að
glíma við þann vanda að þeir
eru vettvangur þar sem slíkt
efni birtist og er aðgengilegt
milljörðum manna. Þekkt er
hversu erfitt getur verið að fá
þá til að bregðast við þegar
hatri er dembt inn á samskipta-
rásir þeirra og þeir breytast í
rotþró. Þeir hafa reyndar boðað
bót og betrun, en gagnrýn-
endur segja að tæknin til að
stöðva þetta efni virki einfald-
lega ekki og til marks um það sé
að það sé enn í umferð á félags-
vefjum þótt upprunalegalegu
innleggin hafi verið fjarlægð.
Miðlarnir geta reynt að skýla
sér bak við það að ógerningur
sé að vakta allt, sem þar fer
fram, á meðan þeir baða sig í
peningabunkunum, sem hrúg-
ast inn í hirslur þeirra. En bera
þeir þar með enga ábyrgð?
Árásin í Christchurch var
ógeðsleg og hrollvekjandi er að
lesa lýsingar sjónarvotta af því
hvernig morðinginn gekk til
verks. Enn einu sinni fellur
saklaust fólk fyrir hendi
hryðjuverkamanns. Nú var
árásarmaðurinn yfirlýstur ras-
isti, fasisti og þjóðernissinni og
fórnarlömbin múslimar. Það er
engin leið að vita upp úr hvaða
forarvilpu sá næsti skríður, en
að mörgu leyti eiga hryðju-
verkamenn meira sammerkt í
hatri sínu en skilur þá í sundur,
þótt málstaðurinn sé ólíkur.
Hryðjuverkið í
Christchurch er enn
eitt ódæðið framið í
nafni fjarstæðu-
kenndrar og ógeð-
felldrar hug-
myndafræði}
Óhugnanleg árás
H
eilinn er skrítið líffæri. Hann fer
í gang þegar við fæðumst og
stoppar um sjötugt. Eftir það
gagnast hann ekki lengur í
flókin verkefni í stofnunum, en
helst til þess að leysa krossgátur.
Svona hugsar ríkið. Bankarnir eru enn rót-
tækari. Þau vandasömu viðfangsefni sem þar
eru leyst ræður fólk ekki við eftir 65 ára aldur.
Nema að sitja í bankaráði, sem er svo létt verk
að þar eru engin aldurshámörk.
Þekking og reynsla búa til miklu meiri verð-
mæti en strit. Þó að þjóðin sé rík vitum við að
með hverjum einstökum sem leggur sitt af
mörkum verðum við enn ríkari. Þegar fólki
gengur vel gengur þjóðfélagið best.
Samt er einum verðmætasta hópnum í þjóð-
félaginu markvisst ýtt út af vinnumarkaði. Hér
á landi er eftirlaunaaldur 70 ár og heimilt að hætta störfum
fyrr. Líklega láta flestir Íslendingar af launuðum störfum á
aldrinum 65 til 70 ára, ef þeim endist líf og heilsa. Talað er
um að sá sem er 67 ára sé löggilt gamalmenni. Í Bandaríkj-
unum eru þrír af æðstu mönnum þjóðarinnar komnir vel
yfir sjötugt. Enginn ætlast til þess að þeir einbeiti sér að
því að leggja kapal eða tali bara um málefni aldraðra. Að
minnsta kosti ekki vegna fæðingardagsins.
Sumir vinna líkamleg störf sem þeir eiga erfitt með að
stunda þegar aldur færist yfir. Margir vilja sinna fjöl-
skyldu eða hugðarefnum á efri árum og finnst gott að hafa
meiri lausan tíma en áður. Þetta er gott og gilt.
Verstu ástæður fyrir því að hætta að vinna
eru lög og reglur. Þær boða fólki annars vegar
að hætta störfum við ákveðinn aldur og hins
vegar dregur lífeyriskerfi Tryggingastofnunar
úr vinnuhvatanum. Mörgum finnst lítið eftir
þegar ríkið skerðir lífeyri á móti vinnutekjum.
Fyrir heilsuna er mikils virði að hafa nóg fyr-
ir stafni. Þeim vegnar best sem hafa nóg við að
vera á elliárum. En það búa ekki allir svo vel að
eiga áhugamál og því er það allt of algengt að
aldrað fólk sitji heima og finnist það skyndilega
orðið tilgangslítið. Það gerist nefnilega ekkert
sérstakt þegar fólk verður 65, 67 eða 70 ára.
Stundum er eldri starfsmönnum ýtt burt til
þess að búa til pláss fyrir yngri kynslóðina.
Engum með fullum mjalla dytti í alvöru í hug
að búa til pláss á vinnumarkaði með því að ýta
konum til hliðar. Aðgerðin gagnvart öldruðum
er álíka greindarleg.
Ég hef metið það svo að fyrir hvern árgang sem hverfur
af vinnumarkaði tapi þjóðfélagið um 25 til 30 milljörðum
króna, um 1% af þjóðartekjum eða 3% af fjárlögum.
Því segi ég: Þvingum ekki fólk sem hefur vilja og getu
til þess að vinna lengur til þess að hætta störfum. Með
þessari skynsamlegu aðgerð gæti þjóðin gert miklu meira,
til dæmis byggt upp vegakerfið. Skerðum ekki greiðslur
frá Tryggingastofnun þó að aldraðir vinni. Allir græða og
samfélagið blómstrar.
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Meinilla farinn og búinn að vera
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Gangsetning væntanlegrarHvalárvirkjunar viðtengipunkt í Ísafjarðar-djúpi og hugsanleg fram-
tíðartenging þaðan til Ísafjarðar
myndi hafa mest áhrif til að auka af-
hendingaröryggi um alla Vestfirði,
af þeim sviðsmyndum sem til-
greindar eru í skýrslu sem Verk-
fræðistofan Efla hefur gert fyrir
Landsnet. Styrkingar flutningskerf-
isins á suðurhluta Vestfjarða með
hringtengingum eða varaaflstöð
myndi einnig hjálpa mikið upp á sak-
irnar á því svæði.
Íbúar og fyrirtæki á Vestfjörð-
um hafa búið við mun lakara afhend-
ingaröryggi raforku en aðrir lands-
menn undanfarin ár. Þótt ástandið
hafi batnað með nýrri varastöð í Bol-
ungarvík og endurnýjun nokkurra
lína hafa almennir notendur verið án
straums í 164 mínútur að meðaltali
undanfarin fimm ár, eða í tæpar
þrjár klukkustundir á ári. Sunnan-
verðir Vestfirðir hafa setið nokkuð
eftir í þessu efni en þar er mikil upp-
bygging í atvinnulífi.
Hringtenging í suðri
Í kerfisáætlun Landsnets fyrir
árin 2018 til 2027 er sagt frá nokkr-
um framkvæmdum sem eru í athug-
un; tengingu Hvalárvirkjunar við
kerfið og styrkingu á sunnanverðum
Vestfjörðum. Þær eru enn í skoðun
og ekki komnar inn á þriggja ára
áætlun. Í skýrslu Eflu eru áhrif
þriggja meginlausna metin og raun-
ar fleiri útfærslur af þeim.
Tvær hringtengingar eru skoð-
aðar, annars vegar minni hringur á
sunnanverðum Vestfjörðum og
stærri hringur sem teygir sig í norð-
anverða Vestfirði. Minni hringurinn
mun bæta afhendingaröryggi á stöð-
unum á sunnanverðum Vestfjörðum
þar sem starfsemi hefur aukist
mjög, ekki síst vegna uppbyggingar
fiskeldis. Stærri hringur myndi
einnig bæta raforkuöryggi á norðan-
verðum fjörðunum en þó ekki mikið.
Snjallstöð flýtir uppkeyrslu
Hægt er að setja upp dísilstöð
sem varaafl í Tálknafirði með snjall-
stýringum eins og er í nýlegri stöð í
Bolungarvík. Snjallstýringin flýtir
uppkeyrslu vélanna við truflanir.
Það myndi stórbæta afhendingarör-
yggi á sunnanverðum Vestfjörðum,
að því er ráða má af niðurstöðum út-
reikninga sem birtir eru í skýrsl-
unni.
Viðbót við orkuöflun
Fyrirhugað er að virkja Hvalá á
Ströndum og óskað hefur verið eftir
tengingu virkjunar við flutnings-
kerfið. Einnig eru fleiri áform uppi,
svo sem Skúfnavötn og Austurgil.
Hvalá er í nýtingarflokki ramma-
áætlunar og undirbúningur lengst
kominn af þessum kostum.
Í skýrslunni er gengið út frá því
að hún verði tengd kerfinu með
tengipunkti í Ísafjarðardjúpi og það-
an inn á Mjólkárlínu í Kollafirði. Sú
framkvæmd myndi auka mjög af-
hendingaröryggi um alla Vestfirði,
meðal annars í Geiradal sem fæðir
Strandir, samkvæmt greiningu Eflu.
Bent er á þann möguleika að
leggja í framtíðinni línu frá tengi-
punktinum til Ísafjarðar. Með þeirri
viðbót fá norðanverðir Vestfirð-
ir rafmagn úr tveimur áttum
og þeir því ekki lengur ein-
göngu tengdir frá Mjólká.
Þess vegna myndi afhend-
ingaröryggi á norðanverðum
Vestfjörðum batna enn frek-
ar.
Þess má til dæmis
geta að öryggi Ísfirð-
inga myndi batna um
98% frá því sem nú er.
Hvalárvirkjun eykur
afhendingaröryggi
Margar skýrslur hafa verið
gerðar um bætt afhendingarör-
yggi raforku á Vestfjörðum og
unnið hefur verið að ýmsum
úrbótum. Nú er starfandi hóp-
ur á vegum Orkustofnunar til
að fara yfir málin. Sverrir Jan
Norðfjörð, framkvæmdastjóri
þróunar- og tæknisviðs Lands-
nets, segir að nýja skýrslan sé
unnin með starfshópnum og
verði innlegg í umræðuna. Það
er nýtt í þessari skýrslu að
gert er ráð fyrir nýju afli innan
Vestfjarða, í þessu tilviki
Hvalárvirkjun sem er lengst
komin í undirbúningi af þeim
virkjunum sem til umræðu
hafa verið, og lagt mat á
áhrif þess. Sverrir segir
ekki hægt að svara því
hvaða lausn gagnist Vest-
firðingum best. Þær hafi
mismunandi áhrif eftir
stöðum. Til þess að svara
spurningunni þurfi að
velja hvaða hags-
muni eigi að setja í
forgang.
Innlegg í
umræðuna
SVERRIR JAN NORÐFJÖRÐ
Sverrir
Jan Norðfjörð
Fyrirhuguð
Hvalárvirkjun
Geiradalur
Kollafjörður
Mjólká
Ísafjörður
Bolungarvík
Keldeyri
Flutningskerfi raforku á Vestfjörðum
Mögulegar endurbætur
Núverandi flutningskerfi
Tenging Hvalárvirkjunar
Mögulegar hringtengingar:
Lítil, Keldeyri-Mjólká
Stór, Keldeyri-
Breiðidalur
Hringtenging
um Djúp til Ísafjarðar Breiðidalur
tengipunktur
Heimild: Landsnet