Morgunblaðið - 22.06.2019, Blaðsíða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. JÚNÍ 2019
Sími 420 6070 • eignasala@eignasala.is
Fjöldi eigna á
Suðurnesjum
á söluskrá
Við þurftum að kanselleratveimur ferðum,“ sagðiáhyggjufullur ferðamála-fulltrúi í útvarpsviðtali. Og
presturinn ræddi um aktívitet í
kirkjunni. „Ef það er issjú,“ sagði
stjórnmálaskýrandinn. Þannig tala
margir, en það þýðir ekkert að
stökkva upp á nef sér. Aftur á móti
mætti alveg spyrja börn og full-
orðna hvaða íslensk orð gætu komið
í stað kansellera, aktívitet og issjú.
Ég sé fyrir mér samkvæmisleiki út
um allt land. Smátt og smátt mun
þykja fínt að tala íslensku. Satt að
segja finnst mér að jafnvel þessa
dagana örli á einhvers konar hug-
arfarsbreytingu í þessu mikilvæga
atriði.
Í framhaldi af þessu: Sýnum inn-
flytjendum þá virðingu að ávarpa þá á íslensku og sýnum þeim
þolinmæði ef þeir vilja tala íslensku við okkur. Þeir þurfa að fá
tækifæri til að æfa sig.
Ég heyrði nýlega viðtal við Daða Kolbeinsson [Duncan Camp-
bell] óbóleikara frá Skotlandi sem hingað fluttist þegar hann hóf
störf hjá Sinfóníuhljómsveit Íslands árið 1973. Einn góðan veð-
urdag tók hann þá ákvörðun að hætta að tala ensku við Íslend-
inga. Fyrstu viðbrögð vina
hans voru: „Oh No!“ Daði
sat við sinn keip; hann tal-
ar undurfallega íslensku.
Mikið er nú rætt um að
unga fólkið eigi að lesa
sem flestar bækur. Talað
er jafnvel um hundruð
bóka á sem skemmstum tíma. Kunningi í sundlaugapotti hélt því
fram að betra væri að lesa færri bækur og lesa þær þá oftar en
einu sinni; þannig myndi orðaforði og innihald festast okkur í
minni. Ég bið menn að hugleiða þetta.
Ég var að lesa bókina Í barnsminni eftir Kristmund Bjarnason
fræðimann á Sjávarborg í Skagafirði. Þessi bók kom út á aldar-
afmæli höfundarins, sem varð hundrað ára þann 10. janúar síðast-
liðinn, og lýsir m.a. togstreitu í huga drengs sem ólst upp á Mæli-
felli hjá prestshjónunum þar en vissi af fátækum foreldrum sínum
í nágrannabyggð – efni fyrir uppeldisfræðinga! Þetta er bráð-
skemmtileg og stórfróðleg lýsing á mannlífi í Lýtingsstaðahreppi
(stuttir kaflar sem mundu henta afar vel til upplestrar í nestis-
tíma). Á nágrannabæ sá drengurinn bóndann pissa í lófa sér og
hann „beinlínis þvoði sér upp úr sprænunni“. Þegar Kibbi litli kom
heim gat hann ekki á sér setið og leitaði svara hjá fósturömmu
sinni, prestsekkju, móður séra Tryggva Kvaran á Mælifelli. „Hún
fræddi mig á því að sápa hefði naumast þekkzt í sveit þegar hún
var að alast upp. Þá var alls ekki óalgengt að heldri stúlkur
þvægju hár sitt og hendur upp úr „pissunni sinni“ eins og hún
orðaði það, og oft var farið undir kýrnar þegar þeim var mál.
Þvag hélt höndum og hári mjúku“ (190).
Í tilefni af því að margir virðast veigra sér við að bölva á ís-
lensku mætti minnast gamals manns á Mælifelli sem hafði að orð-
taki: „Þetta er nú dálítið helvíti“, þegar honum fannst mikið um
eitthvað. En ef fram af honum gekk klykkti hann út með að segja:
„Þetta er nú hálftannað helvíti“ (135).
„Issjú“ og „Iss, jú“
Tungutak
Baldur Hafstað
hafstad.baldur@gmail.com
Eftir að samkomulag náðist á Alþingi um aðfresta afgreiðslu orkupakka 3 frá ESB þartil síðla sumars vaknar spurningin: Hvaðnæst?
Ljóst er að þessi frestun hefði ekki náðst fram
nema vegna málþófs Miðflokksins. Flestir flokkar
hafa tekið þátt í slíku málþófi og þess vegna er holur
hljómur í gagnrýni hinna sömu á þá Miðflokksmenn.
Auk þess eru slíkar aðgerðir þekktar á öðrum þjóð-
þingum og þess vegna ekkert sérstakt við þær.
Þessi frestun opnar hins vegar tækifæri til samtala
innan flokka, þar sem mikill ágreiningur er um málið.
Það á ekki sízt við um stjórnarflokkana þrjá.
Eðlilegt er að kjörnir trúnaðarmenn flokkanna hafi
frumkvæði að slíkum samtölum. Næstu vikur leiða í
ljós, í hvaða hugarástandi þeir eru, eftir orrahríð
undanfarinna vikna. Augljós leið út úr þessum ógöng-
um er auðvitað að leggja málið í þjóðaratkvæði. Hafi
þeir hins vegar ekki frumkvæði að slíkum samtölum
er ljóst að þeir ætla að afgreiða málið hvað sem taut-
ar í byrjun september.
Og hvað þá?
Sjálfsagt verður það mismun-
andi eftir flokkum. Að því er
Sjálfstæðisflokkinn varðar er
líklegt að slík afgreiðsla mundi
þýða uppgjör á landsfundi.
Harkaleg deilumál hafa áður
komið til umræðu og uppgjörs á landsfundi eins og
t.d. stjórnarmyndun Gunnars Thoroddsens snemma
árs 1980. Um þær deilur fóru fram hreinskiptnar um-
ræður fyrir opnum tjöldum á næsta landsfundi á eft-
ir.
Í ljósi þess, hvað andstaðan gegn orkupakkanum
hefur verið sterk innan flokksfélaganna í Reykjavík
má ætla að virkir félagar í þeim muni láta til sín
heyra á landsfundi. Til hvers slíkar umræður mundu
leiða getur enginn sagt, en vonandi og væntanlega
verða engar tilraunir gerðar til þess að koma í veg
fyrir að þær umræður fari fram.
Annar kapítuli í slíkri sögu gæti svo orðið í próf-
kjörum vegna næstu þingkosninga. Ekki er hægt að
útiloka, að afstaða frambjóðenda í þeim prófkjörum,
sem nú sitja á þingi, til þessa máls nú, geti ráðið úr-
slitum um atkvæði eða ekki atkvæði í prófkjörum.
Vel má vera að aðstæður séu aðrar innan Fram-
sóknarflokksins en alla vega er ljóst að taki flokk-
urinn þátt í að keyra orkupakkann í gegn eftir nokk-
urra vikna hlé í sumar, mun flokkurinn berjast fyrir
lífi sínu í næstu þingkosningum og nánast óskilj-
anlegt að flokksforystan hafi ákveðið að taka þá
áhættu.
Fólk þarf ekki annað en skoða sundurgreiningu á
könnun Maskínu fyrir Heimssýn á dögunum til þess
að sjá í hvaða lífshættu Framsóknarflokkurinn er,
þegar flokksforystan gengur með þessum hætti þvert
á vilja yfirgnæfandi meirihluta flokksmanna.
Vinstri grænir eru annað mál enda eru víglínurnar,
sem einu sinni voru innan þess flokks gagnvart aðild
Íslands að ESB vart sjáanlegar lengur.
Eitt meginþema hefur einkennt málflutning þeirra,
sem sjá ekkert athugavert við það að orka fallvatn-
anna á Íslandi, ein helzta auðlind okkar, verði inn-
limuð í regluverk ESB sem mundi gerast með lagn-
ingu sæstrengs til aðildarríkis ESB frá Íslandi. Það
þema er að andstæðingar slíks séu „einangrunar-
sinnar“ og þar að auki „gamlir“.
Enduróm af þessu þema mátti heyra í ræðu for-
sætisráðherra á Austurvelli 17. júní sl.
Og af þessu tilefni skal endurteklð einu sinni enn:
Þeir sem nú eru kallaðir „einangrunarsinnar“ eru
þeir hinir sömu, sem í 60 til 70 ár hafa barizt fyrir
þátttöku Íslands í alþjóðlegu samstarfi. Þeir tóku
þátt í baráttunni fyrir aðild Íslands að Atlantshafs-
bandalaginu 1949 og í marga áratugi þar á eftir. Þeir
tóku þátt í baráttunni fyrir
varnarsamstarfi við Bandaríkin.
Þeir tóku þátt í baráttunni fyrir
því að erlendir fjárfestar kæmu
að uppbyggingu stóriðju á Ís-
landi. Þeir tóku þátt í því að
leiða Ísland inn í EFTA og þeir
tóku þátt í því að EES-samningurinn var gerður.
Þeir sem nú berja sér á brjóst og kalla aðra ein-
angrunarsinna eru pólitískir arftakar þeirra, sem
efndu til óeirða á Austurvelli 30. marz 1949, þeirra,
sem börðust gegn varmnarsamstarfi við Bandaríkin
alla tíð. Þeir hinir sömu lögðust gegn byggingu ál-
versins í Straumsvík og aðild að EFTA svo og gegn
EES-samningnum.
Verkin tala sínu máli.
En auðvitað er gott að vita af því að Vinstri grænir
hafa nú snúizt gegn afstöðu forvera þeirra í Alþýðu-
bandalagi og Sameiningarflokki alþýðu – Sósíalista-
flokki.
Það er hins vegar visst umhugsunarefni að það má
sjá nýjar átakalínur í íslenzkum stjórnmálum sem
eru að mótast á milli þeirra, sem vilja halda fast við
sjálfstæði og fullveldi Íslands og hinna, sem vilja gef-
ast upp við það að vera sjálfstæð þjóð og vilja fremur
leita skjóls í faðmi gamalla nýlenduvelda í Evrópu,
sem eiga sér slíka sögu að hún þolir vart dagsins ljós.
Raunar eru nýlenduveldin í ESB að sýna um þessar
mundir að þau hafa ekkert lært og engu gleymt. Slík
er meðferð þeirra á Grikkjum og minnir á meðferð
þeirra á þjóðum bæði í Asíu og Afríku á árum áður.
Um leið er athyglisvert að sjá þá breiðfylkingu,
sem eru að myndast gegn slíkri uppgjöf. Þar er á
ferð fólk úr Sjálfstæðisflokki, Framsóknarflokki, Al-
þýðuflokki, VG, Miðflokki, Flokki fólksins, frá Píröt-
um.
Úrtölumennirnir munu mæta óvígum her.
Það er auðvitað ljóst að betri kostur er fyrir þjóð-
ina, að hún taki sjálf ákvörðun um þetta mál í þjóð-
aratkvæðagreiðslu.
Hvað næst?
Þeir sem vilja leita skjóls í
faðmi gamalla nýlenduvelda
í Evrópu.
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Vasílíj Grossman var einn snjallastirithöfundur Rússlands á valda-
dögum kommúnista, en fátt eitt hefur
verið frá honum sagt á Íslandi. Hann
var af gyðingaættum, fæddist í Úkra-
ínu 1905 og varð efnaverkfræðingur.
Á fjórða áratug tók hann að gefa sig
að skrifum, en gat sér fyrst orð, þegar
hann gerðist stríðsfréttaritari og lýsti
meðal annars aðkomunni að útrým-
ingarbúðum nasista. Eftir stríð gældi
Stalín við gyðingaandúð og bannaði
útkomu svartbókar, sem Grossman
og Ílja Erenbúrg höfðu tekið saman
um gyðingaofsóknir nasista. Gross-
man fékk ekki heldur að gefa út tvær
mestu skáldsögur sínar, Líf og örlög
og Allt fram streymir, því að þær
þóttu fjandsamlegar kommúnisman-
um.
Grossman lauk við Líf og örlög
1960, fjórum árum áður en hann féll
frá, ekki orðinn sextugur. Sögusviðið
er að nokkru leyti Stalínsgarður 1943,
þar sem alræðisríkin tvö, Þýskaland
Hitlers og Rússland Stalíns, börðust
upp á líf og dauða. Höfundur lætur þá
skoðun oftar en einu sinni í ljós, að
nasismi og kommúnismi séu greinar
af sama meiði. Hann veltir mjög fyrir
sér því furðulega fyrirbæri tuttugustu
aldar, að menn fremja hryllilega
glæpi í nafni háleitra hugsjóna. Ein
söguhetjan, rússneski stríðsfanginn
Pavljúkov, átti sér hins vegar hvers-
dagslegan draum:
„Frá því að ég var krakki, hefur
mig langað að reka eigin búð, þar sem
menn gætu keypt allt, sem þá vantaði.
Með litlum veitingastað. „Jæja, núna
hefurðu verslað nóg, nú skaltu fá þér
bjór, smávegis af vodka, bita af grill-
uðu kjöti!“ Ég hefði boðið upp á
sveitamat. Og ég hefði ekki sett upp
hátt verð. Bakaðar kartöflur! Fitu-
sprengt beikon með hvítlauk! Súrkál!
Og veistu, hvað ég hefði látið fólk fá
með drykkjunum? Merg úr beinum!
Ég hefði látið þau malla í pottinum.
„Jæja, nú hefurðu greitt fyrir vodkað
þitt. Nú skaltu fá þér svart brauð og
beinmerg!“ Og ég hefði verið með leð-
urstóla, svo að engin lús gæti komist
að. „Þú skalt sitja þarna og láta þér
líða vel, við sjáum um þig.“ Nú, ef ég
hefði sagt eitt einasta orð um þetta,
þá hefði ég verið sendur beina leið til
Síberíu. En ég fæ ekki séð, hvernig
þetta hefði skaðað nokkurn mann.“
Frjálshyggja snýst um að leyfa
Pavljúkovum heimsins að reka búð-
irnar sínar. Hvern hefði það skaðað?
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Hvern hefði
það skaðað?