Litli Bergþór - maí 2019, Blaðsíða 46

46 Litli-Bergþór
Bræðratungukirkja
og munir hennar
Geirþrúður Sighvatsdóttir:
Bræðratungukirkja, sú er nú stendur, var reist
árið 1911 og vígð á nýjársdag 1912. Lítil falleg
timburkirkja, teiknuð af Rögnvaldi Ólafssyni
húsameistara ríkisins og smíðuð af Ólafi
Jónssyni í Skálholti, ættuðum úr Landeyjum,
en hann var mágur Sigurðar Ísleifssonar,
bónda á Bergsstöðum, sem þá var formaður
sóknarnefndar. Lærlingur hans, Jón Vigfússon,
smíðaði predikunarstólinn samkvæmt frásögn
Sveins Skúlasonar (5). Kirkjan þykir ákaflega
hlutfallagóð og rúm miðað við stærð. Kemur það
mest til af því að það er hátt til lofts, þar sem ekki
hefur verið klætt neðan á skammbita. Burstalaga
gluggarnir setja einnig sérstakan svip á kirkjuna,
sem og turninn með háu pýramídalöguðu þaki,
sem sveigist út að neðan. Kostnaður við smíði
kirkjunnar varð alls 2,578 krónur og 83 aurar
segir í bókinni Kirkjur Íslands, en þess er ekki
getið hvernig sá kostnaður var greiddur. Telja má
þó víst að danskir eigendur Bræðratungutorfunnar
þá hafi greitt byggingarkostnað að mestu (6). Vitað
er að byggingarárið 1911 keypti Jón Vídalín
konsúll og kaupmaður, sennilega að undirlagi
Matthíasar Þórðarsonar þjóðminjavarðar,
altarisstjaka, tvo stóra úr bronsi, sem verið höfðu
í gömlu kirkjunni, og taldir eru vera frá 14. öld.
Þeir eru nú á Vídalínssafni í Þjóðminjasafninu.
Má hugsa sér að andvirðið hafi runnið til
kirkjubyggingarinnar, þó ekki sé það sannað.
Gaf Jón kirkjunni aðra altarisstjaka, minni, í
stað þeirra stóru er hann keypti, en þeim var
kastað á haug og urðaðir með gamla bænum
í Tungu, þegar hann var rifinn um 1977, „þar
sem þeir þóttu svo ómerkilegir og lítilfjörlegir“,
er haft eftir Sveini Skúlasyni í símtali við hann
árið 2002 (1).
Saga Bræðratungu í stuttu máli
Kirkja hefur verið í Tungu frá því um 1200 að
minnsta kosti og var hún helguð Andrési postula,
sem var dýrlingur sæfarenda. Ástæða þess að
kirkjan var helguð Andrési gæti verið, að það
voru afkomendur Ásgríms Elliða-Grímssonar
sem áttu jörðina, en þeir áttu skip í förum.
Í Bræðratungu var bændakirkja allt til ársins
1899, en þá tók söfnuðurinn við kirkjunni í
lélegu ástandi. Var kirkjan sem þá stóð orðin fúin
mjög, en hún var byggð árið 1845 af Magnúsi
Jónssyni í Austurhlíð. (Magnús bjó í Austurhlíð
1835-1861, varð síðar kaupmaður í Reykjavík og
kenndur við Bráðræði). Var hún rifin árið 1911 er
nýja sóknarkirkjan var byggð.
Bræðratunga var höfðingjabýli fyrr á öldum
og sögustaður. Vitað er að Gissur Þorvaldsson
sat Tungu árið 1241 og eftir að hann gerðist jarl
sat Klængur bróðursonur hans þar. Síðan sátu
Tungu sennilega áfram aðrir af ætt Mosfellinga
eða Haukdæla. Árið 1495 átti Sólveig, dóttir
Björns ríka Þorleifssonar, jörðina og gaf hana
sonum sínum þeim Þorleifi og Jóni. Telja sumir
að frá þeim tíma hafi jörðin heitið Bræðratunga.
Mágur hennar, Guðni í Ögri erfði Tungu og gaf
hana Helgu dóttur sinni, konu Torfa í Klofa, er
var sýslumaður Rangæinga. Gísli lögmaður
Hákonarsonar, keypti jörðina 1617 og eftir
hann bjuggu synir hans, fyrst Vigfús og síðan
Hákon, sá er giftur var Helgu Magnúsdóttur,
maddömunni í Bræðratungu, þeirri sem skaut
skjólshúsi yfir Ragnheiði Brynjólfsdóttur
biskups. Sá höfðingi er síðast átti jörðina, og bjó
þar, var Magnús Gíslason amtmaður, en hann
flutti þaðan 1745. Hann var systursonur Þórdísar