Dagblaðið Vísir - DV - 15.11.2019, Blaðsíða 14

14 15. nóvember 2019FRÉTTIR
SAMHERJASTORMURINN
n Örskýring á Samherjaskjölunum n Stiklað á stóru um innihald skjalanna
n Hvað er hrossamakríll?
F
rétt vikunnar, og
hugsanlega ársins, er
afhjúpun á mútugreiðslum
og skattundanskotum
Samherja. Hefur málið yfirtekið
alla helstu fréttamiðla landsins
undanfarna daga, en mörgum
finnst það flókið og erfitt að setja sig
inn í staðreyndir. Samherjamálið
er hér útskýrt í 200 orðum.
UM HVAÐ SNÝST MÁLIÐ?
Það snýst um að
Samherji, eitt stærsta
sjávarútvegsfyrirtæki landsins,
hafi greitt embættismönnum og
stjórnmálamönnum í Namibíu
mörg hundruð milljónir
króna í mútur til að komast
yfir fiskveiðikvóta við strendur
landsins. Samherji hefur starfað í
Namibíu í tæpan áratug. Jóhannes
Stefánsson, sem var verkefnastjóri
Samherja í Namibíu fram á árið
2016, steig fram í umfjöllun Kveiks
og Stundarinnar og upplýsti
um viðskiptahætti fyrirtækisins.
Samkvæmt gögnum Wikileaks á
Samherji að hafa veitt hestamakríl
að verðmæti um 55 milljarða
króna við strendur Namibíu
og komið tekjunum af þessum
veiðum í skattaskjól.
HVAÐ GERIST NÆST?
Samherji hefur ráðið alþjóðlegu
lögmannsstofuna Wikborg
Rein í Noregi til að framkvæma
ítarlega rannsókn á starfsemi
fyrirtækisins í Afríku. Málið er
til rannsóknar hjá yfirvöldum í
Namibíu og er komið inn á borð
héraðssaksóknara Reykjavíkur.
Jóhannes Stefánsson hefur fengið
lagalega stöðu uppljóstrara
og aðstoðar nú við rannsókn
á starfsháttum Samherja.
Þorsteinn Már Baldvinsson hefur
stigið tímabundið til hliðar á
meðan rannsókn stendur yfir.
Fjölmargir hafa kallað eftir að
eignir Samherja verði frystar, þar
á meðal Helga Vala Helgadóttir
þingmaður. Óvíst er hvort það
verði gert. Kristinn Hrafnsson
hefur boðað frekari afhjúpun og
segir að fleiri gögn verði birt eftir
tvær til þrjár vikur.
Samherjaskjölin frá Wikileaks,
og uppljóstrun Kveiks og
Stundarinnar á misferli Samherja
í Namibíu, var án efa helsta
fréttamál vikunnar, ef ekki ársins.
Wikileaks hefur birt yfir 30.000
skjöl tengd málinu, sem er aðeins
helmingur þess gagnapakka sem
Wikileaks hefur í sínum fórum.
Næsta sprengja verður á komandi
vikum. Af þessu tilefni tók DV
saman nokkra áhugaverða mola úr
þessum skjölum, til að gefa lesanda
innsýn í efni þeirra og innihald.
Ólöglegt athæfi skoðað sem
möguleiki
Í einu minnisblaði Jóhannesar
Stefánssonar, fyrrverandi
framkvæmdastjóra
Samherjafyrirtækja í Namibíu,
veltir hann upp möguleikanum,
kostum og göllum, við ólöglegt
athæfi, að veiða í flottroll á
botntrollsleyfi. Um þennan
möguleika skrifar hann: „Þetta
er ólöglegt og getur verið mikil
áhætta. Þetta getur skaðað ímynd
Samherja á alþjóðavísu (lagi í dag
en getur snúist hratt gegn okkur.“
Í skjölunum er ítrekað vísað
til „strákanna“ sem eru þeir
Sacky Shangala, þáverandi
ríkissaksóknari Namibíu, James
Hatuikulipi, stjórnarformaður
ríkisfyrirtækisins Fiscor sem
útdeilir kvóta í Namibíu, og Tamson
„Fitty“ Hatuikulipi, frændi James og
tengdasonur sjávarútvegsráðherra
Namibíu. Þremenningarnir eru
þeir sem Samherji er grunað um
að hafa mútað í skiptum fyrir kvóta.
Consulting fee, eða ráðgjafargjald,
er eitt af þeim nöfnum sem er talið
að hafi verið notuð til að dulbúa
mútugreiðslurnar. Jóhannes spyr
Ingvar Júlíusson, fjármálastjóra
Samherja, í tölvupósti frá 30.
október 2014 á hvaða fyrirtæki
„strákarnir“ eigi að stíla reikninga
sína fyrir „ráðgjafarþjónustu“.
„Getur þú gefið upp á hvern
strákarnir eiga að stíla reikninginn
á Kýpur félagið (hvaða félag).
Þeir eru ekki lengur með þessar
upplýsingar og finna ekki síðasta
reikning (150.000 usd). Er það
ekki bara consulting fee.“ Í
skjölunum má sjá Ingvar svara
Jóhannesi með því að áframsenda
fyrirspurnina á annan aðila sem
er beðinn um að gefa Jóhannesi
reikningsupplýsingar fyrir Esju
Seafood.
Mikilvægi þess að hafa „svart
andlit“
„Spilling er mikil í landinu en
sýnileg. Þar þykir ekkert óeðlilegt
að vera að borga aðilum fyrir að
aðstoða við að klára ýmis mál
og er það kallað „facilitation
fee“.“ Þetta skrifar Jóhannes í
minnisblaði frá árinu 2012. Þar
rekur hann stöðuna í Namibíu og
hversu mikla áherslu stjórnvöld
þar í landi leggi á að heimamenn
fái forgang inn á atvinnumarkað.
„Algengt að sjá fyrirtæki með
hvítt fólk í vinnu og svo einn
eða tvo svarta sem eru ráðnir
eingöngu út af litarhætti þeirra.“
Síðar í minnisblaðinu segist hann
vera búinn að finna Samherja
„svart andlit“.
Minnisblað um mögulega
launahækkun
Í minnisskjali frá 25. ágúst 2013
fer Jóhannes yfir vinnu sína
í Afríku. Þar segir hann: „Á
þessum fimm árum [síðan hann
kom til Afríku] hafa verið mjög
takmarkaðar aðstæður til að
skapa sér líf. Lít á þetta sem fórn
á tíma enda er eitt að vinna mikið
og eiga möguleika á lífi eða vera
vinna á þeim stöðum og við þær
aðstæður að er mjög erfitt að
skapa sér líf. Maður spyr sjálfan
sig oft hvort að þetta hafi verið
þess virði að fórna þessum árum
í þetta. Annað er svo að vinna
mikið og það álag sem fylgir því
en að vinna mikið og eiga ekkert
líf með.“ Ein af þeim lausnum sem
hann stingur upp á í skjalinu er
að flytja konuna sína út og dvelja
í Afríku meirihluta árs. En einnig
að hækka laun. „Hærri laun – Er
núna með ca. 1.450 í vasann eða í
heildina 1.750. […] Launatillaga –
Laun: 3 mill per mánuð“. n
Hvað er hrossamakríll?
Þ
eir sem fylgst hafa með umræðu um Samherjaskjölin
hafa oft heyrt minnst á hrossamakríl og hve dýrmætur
afli fiskurinn sé. Björn Gunnarsson, sjávarlíffræðingur
hjá Hafrannsóknastofnun, segir fiskinn alls ekki heita
hrossamakríl. „Þetta er bein þýðing úr ensku, horse mackerel. Ein
kenning er sú að enska nafnið eigi uppruna sinn í því að fiskurinn
var notaður sem fæðubótarefni fyrir hross,“ segir hann. Fiskurinn
heitir á íslensku brynstirtla en latneska heitið er Trachurus
Trachurus. Fiskurinn er algengur í Norður-Atlantshafi, allt frá Suður-
Noregi til Kanaríeyja. Þá er hann einnig að finna í Miðjarðarhafinu.
Undirtegundina Trachurus Trachurus Capensis er að finna úti
fyrir ströndum Afríku, suður fyrir Góðrarvonarhöfða og inn í
Indlandshaf. „Þetta er uppsjávarfiskur sem lifir í stórum torfum,
aðallega á 100 til 200 metra dýpi. Frekar lítill fiskur með allstóran
haus, stutta trjónu og lítinn kjaft. Áberandi samfelld röð af stórum
beinplötum eftir endilangri rákinni, þaðan sem nafnið kemur
væntanlega. Hér hefur hann aðeins fundist sem flækingur. Í Evrópu
hefur hann aðallega verið veiddur í bræðslu en í Afríku líka til
manneldis, aðallega reyktur og þurrkaður og á síðari árum í alls kyns
vinnslu,“ segir Björn og bætir við að fiskurinn sé ekki sömu ættar og
makríllinn. „Hafrannsóknastofnunin hefur síðastliðin tíu ár tekið
þátt í rannsóknum á hrygningu makríls og brynstirtlu í Norðaustur-
Atlantshafi. Við höfum orðið vör við að makríllinn hrygnir í íslenskri
lögsögu en aldrei fundið egg (hrogn) brynstirtlunnar. Íslenska
lögsagan er þannig norðan við útbreiðslusvæði hrygningarinnar.“
Erla Dóra
erladora@dv.is