Morgunblaðið - 03.10.2019, Side 33

33
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. OKTÓBER 2019
Sól í borg Kvöldsólin speglast hér skemmtilega í gluggum stórhýsanna við Borgartún. Á daginn er þarna iðandi líf en fáir á ferli þegar kvölda tekur.
Árni Sæberg
Nýverið mælti ég fyrir þings-
ályktunartillögu í annað sinn frá því
á 149. löggjafarþingi um auðlindir
og auðlindagjöld, tillagan var áður
lögð fram á 147. þingi af háttvirtum
þingmanni Gunnari Braga Sveins-
syni. Þingsályktunartillagan fjallar
um að fela fjármála- og efnahags-
ráðherra að skipa starfshóp sem:
1. Skili tillögum hvort innheimta
eigi afnotagjald fyrir nýtingu auð-
linda og þá hvaða auðlinda.
2. Leggi fram tillögu um aðferð
við álagningu auðlindagjalds sem gæti gengi
fyrir allar auðlindir og geri grein fyrir kostum
og göllum mismunandi aðferða.
3. Taki saman upplýsingar um hvernig gjald-
töku er háttað í nágrannaríkjum.
Hópurinn skili ráðherra tillögum eigi síðar en
1. maí 2020. Á tillögunni eru allir þingmenn
Miðflokksins. Í tillögu þessari er einnig lagt til
að starfshópurinn leggi fram tillögu um aðferð
við álagningu auðlindagjalds sem gæti gengið
fyrir allar auðlindir og geri grein fyrir kostum
og göllum mismunandi aðferða. Einnig hvernig
innheimtu sé háttað í nágrannaríkjunum og þá
sérstaklega í hinum ríkjum Norðurlandanna.
Þessi þingsályktunartillaga er
náskyld eða framhald af tillögu um
skilgreiningu auðlinda sem ég
mælti fyrir 19. október 2018 og var
samþykkt 20. júní á nýliðnu sumri.
Þeirri tillögu hafði áður verið mælt
fyrir á fjórum löggjafarþingum af
þáverandi þingmanni, Vigdísi
Hauksdóttur. Tillagan fjallaði um
að fela umhverfis- og auðlinda-
ráðherra að fá sérfræðinga á sviði
auðlindaréttar, umhverfisfræða og
umhverfisréttar til að semja frum-
varp til laga sem skilgreini hvað
flokkast til auðlinda hér á landi og
hverjar auðlindir Íslands eru, og er von á frum-
varpi þess efnis á vorþingi 2020.
Auðlindaréttur er nýleg fræðigrein í íslenskri
lögfræði og er nátengdur umhverfisrétti. Eðli
málsins samkvæmt fjallar auðlindaréttur um
þær réttarreglur sem varða stjórnun, nýtingu
og meðferð auðlinda. Heildstæð stefna um nýt-
ingu auðlinda hefur ekki verið mótuð að neinu
marki hérlendis. Eitt af því sem stuðlar að
ábyrgri umhverfishegðun er að líta svo á að
náttúruauðlindir og réttur þess til að nýta þær
hafi verðgildi þó að í sumum tilfellum kunni að
vera erfitt að meta slíkt til fjár.
Lengi hafa verið uppi væntingar um að auð-
lindir landsins skili þjóðinni fjárhagslegum arði
með einum eða öðrum hætti. Í gegnum tíðina
hafa fyrirtæki í eigu ríkisins greitt arð í ríkis-
sjóð og nægir að nefna Landsvirkjun í því sam-
bandi. Auðlindir sem almennt er talað um sem
auðlindir þjóðarinnar geta verið af ýmsum toga.
Það eru auðlindir í sjó, lofti eða á landi. Þekkt er
veiðigjald í sjávarútvegi og þar ríkir þokkaleg
samstaða þó greint sé á um hve hátt það skuli
vera. Varla getur talist eðlilegt að aðeins sé lagt
auðlindagjald á eina atvinnugrein. Mikilvægt er
því að mótuð verði heildstæð stefna enda hefur
nýting auðlinda áhrif á umhverfið og brýnt er að
auðlindir séu nýttar á skynsamlegan og arðbær-
an hátt. Hugmyndir hafa verið uppi um stofnun
stöðugleikasjóðs að fyrirmynd norska olíu-
sjóðsins þar sem arður af auðlindum ríkisins
muni renna allur eða að hluta til í slíkan sjóð.
Auðlindanefnd sem kosin var á alþingi 1998 rit-
aði álitsgerð fyrir forsætisráðuneytið sem kom
út árið 2000 um meðal annars gjaldtöku af auð-
lindum til að standa að rannsóknum á þeim til
að stuðla að vernd og sjálfbærri nýtingu þeirra
svo og til að tryggja að afrakstur sameiginlegra
auðlinda skilaði sér á réttmætan hátt til þeirra
sem hafa hagsmuni að gæta. Í niðurstöðu
nefndarinnar kom fram að hún teldi gjaldtöku
af nýtingu náttúruauðlinda styðjast við eftirfar-
andi rök:
1. Að standa undir þeim kostnaði sem hið op-
inbera hefði með rannsóknum á eftirliti um nýt-
ingu auðlindanna.
2. Að tryggja þjóðinni sýnilega hlutdeild í
þeim umframarði (auðlindarentu) sem nýting
auðlinda í þjóðareign skapaði.
3. Þar sem um er að ræða leiðréttandi skatta
og uppbætur (græna skatta).
Þær auðlindir sem nefndin tilgreindi voru:
nytjastofnar á Íslandsmiðum, og auðlindir á eða
undir sjávarbotni, vatnsfall, jarðhiti, námur og
rafsegulbylgjur til fjarskipta.
Með þessum tveim þingsályktunartillögum
erum við að taka stórt skref í átt að fjárhags-
legum arði af auðlindum landsins.
Eftir Sigurð Pál Jónsson »Mikilvægt er því að mótuð
verði heildstæð stefna enda
hefur nýting auðlinda áhrif á
umhverfið og brýnt er að auð-
lindir séu nýttar á skynsam-
legan og arðbæran hátt.
Sigurður Páll Jónsson
Höfundur er alþingismaður Miðflokksins.
sigurdurpall@althingi.is
Auðlindir og auðlindagjöld
Í síðustu viku stóð ég fyrir
sérstakri umræðu á Alþingi um
atvinnumöguleika fólks eldra en
50 ára með þátttöku félagsmála-
ráðherra.
Langtímaatvinnuleysi al-
gengara meðal þeirra eldri
Þeir þingmenn sem tóku þátt í
umræðunni voru sammála um
að hér væri um brýnt málefni að
ræða. Þrátt fyrir að atvinnuleysi
hafi ekki mælst hátt hérlendis á
undanförnum árum má finna sterkar vísbend-
ingar um langtímaatvinnuleysi. Eldri aldurs-
hópar meðal atvinnulausra eru lengur atvinnu-
lausir en þeir yngri, eins og sést á heimasíðu
Vinnumálastofnunar. Nýjustu tölur frá síðasta
ári staðfesta þessa brotalöm gagnvart eldra
fólki á vinnumarkaði. Þetta á bæði við um kon-
ur og karla og hið sama er upp á teningnum
hvort sem horft er til höfuðborgarsvæðisins
eða landsbyggðarinnar, þannig að vandamál
langtímaatvinnuleysis meðal eldra fólks er til
staðar óháð báðum þessum þáttum.
Verðmætasóun
Hvað segir þetta um vinnumarkaðinn? Ríkir
hér aldursmisrétti á vinnumarkaði? Eru ís-
lenskir atvinnurekendur haldnir aldursfor-
dómum þegar kemur að því að ráða fólk í
vinnu? Fólk sem missir vinnuna um eða eftir
fimmtugt virðist eiga erfitt með að fá vinnu að
nýju. Er þetta fólk úr leik hvað at-
vinnuþátttöku varðar? Erum við
með fólk í gildru síðustu ár starfs-
ævi þess? Margt fólk á þessum
aldri er vel menntað og það sem
meira er, það hefur unnið sér inn
dýrmæta reynslu sem er eftirsókn-
arverð og ætti að nýtast vel. Þá
hafa margir vinnuveitendur þá
reynslu af eldri starfsmönnum að
þeir eru gjarnan ábyggilegasta
starfsfólk hvers vinnustaðar ef
horft er til mætingar og stundvísi.
Að vinnufúst fólk á þessum aldri fái
ekki atvinnu er merki um mikla só-
un í samfélaginu. Hér er verið að kasta verð-
mætum á glæ og dýrmæt reynsla nýtist ekki
sem skyldi.
Lengri ævi og betri heilsa
Meðalaldur hér á landi hefur hækkað um
heil fimm ár frá því um miðjan níunda áratug
síðustu aldar, um fjögur ár hjá konum og sex ár
hjá körlum. Þetta hefur leitt til þess að nú um
stundir ræða menn af kappi um nauðsyn þess
að hækka eftirlaunaaldur. Einnig er rætt um
að gera eigi fólki kleift að vinna lengur en til
sjötugs. Ríkið hefur í hendi sér að taka upp
slíka reglu gagnvart starfsmönnum hins opin-
bera.
Hverjar gætu lausnirnar verið?
Hvað er til ráða? Ég tel að þeim sem auglýsa
eftir starfsfólki beri skylda til þess að svara öll-
um þeim umsóknum sem berast. Allt of margir
þeirra sem ég hef rætt þetta mál við kvarta yfir
því að þeir séu ekki virtir viðlits. Einnig þyrftu
atvinnurekendur að veita miðaldra fólki oftar
möguleika á að sanna sig með því að boða það í
viðtal. Þá fær eldra fólk tækifæri til að sýna að
það hefur ýmislegt til brunns að bera, ekki síð-
ur en yngra fólkið. Gæti verið lausn að leggja
ákveðnar skyldur á ríkið í þessum efnum,
leggja á aldurskvóta í anda kynjakvóta eða ætt-
um við að fella út kennitöluna í umsóknum til
að hindra að þeim sé kastað í ruslið strax í upp-
hafi? Væri lausn að nýta atvinnuleysisbætur til
greiðslu hluta launa við nýráðningar fólks á
þessum aldri til að hliðra til í þessum efnum?
Starfsþjálfun, menntun og fræðsla
Aukin fræðsla er auðvitað sjálfsagt mál, að
auka hæfni þessa fólks og auðvelda því að bæta
við sig menntun, en ekki síður þarf að auka
þekkingu almennt í samfélaginu á vinnufærni
eldri starfsmanna.
Á hverjum brennur?
Þáttur ríkisins hefur hér verið nefndur í
sambandi við opinbera vinnumarkaðinn og
skyldur gagnvart umsækjendum um störf hjá
því. En á verkefnasviði verkalýðsfélaganna
ætti málefnið einnig að vera ofarlega til að
bæta hag umbjóðenda sinna í þessum efnum.
Hér má einnig nefna að það mætti hugsa sér að
atvinnuleysisbætur yrðu í auknum mæli tengd-
ar tímalengd greiðslu tryggingagjalds vegna
viðkomandi starfsmanns.
Fyrirspurn
Ég hef lagt fram fyrirspurn til skriflegs
svars til fjármálaráðherra um aldur þess fólks
sem ráðið hefur verið til ríkisins á seinustu ár-
um. Svar við þeirri fyrirspurn gæti leitt í ljós
hvernig ríkið stendur sig gagnvart þeim hópi
sem hér er til umfjöllunar.
Hugarfarsbreyting nauðsynleg
Þingmenn voru sammála um að hér þyrfti
hugarfarsbreytingu til og svo sannarlega þarf
að taka umræðuna lengra um þetta þarfa mál-
efni, sem ég veit að brennur á mjög mörgum
úti í samfélaginu. Að vera atvinnulaus um
lengri tíma veldur viðkomandi höfnunartilfinn-
ingu, kvíða, þunglyndi og endar á stundum með
örorku. Hér blasir við óæskileg staða þessa
hóps á vinnumarkaði sem sporna þarf við.
Opinberir aðilar sem oft eru stórir vinnuveit-
endur gætu tekið að sér að vera til fyrirmyndar
í þessu efni. Þeim ber að sýna gott fordæmi
enda felast í því miklir þjóðfélagslegir hags-
munir að nýta starfskrafta og reynslu eldra
fólks.
Eftir Karl Gauta Hjaltason » Að vinnufúst fólk á þessum
aldri fái ekki atvinnu er
merki um mikla sóun í sam-
félaginu. Verið er að kasta
verðmætum á glæ.
Karl Gauti Hjaltason
Höfundur er þingmaður Miðflokksins
í Suðurkjördæmi kgauti@althingi.is
Atvinnumöguleikar eldra fólks