Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2017, Qupperneq 40

Í þessari grein langar mig að velta upp nokkrum punktum til umhugsunar sem byggðir
eru á erindi mínu á hjúkrunarþingi 2016. Af og til beinist kastljós okkar að unglinga-
drykkju og vímuefnaneyslu unglinga og í framhaldinu ræðum við um forvarnir.
Vangaveltur um þessi mál hafa komið reglulega upp í umræðum liðinna vikna, ekki
síst vegna umdeildrar tillögu þingmanna um að leyfa áfengi í matvöruverslunum, en
þar virðist viðskiptafrelsi vega þyngra en rannsóknir byggðar á lýðheilsuvísindum. En
það er önnur saga. Þegar ég hugsa um forvarnir kemur alltaf upp í hugann reykinga-
forvarnafyrirlestur sem ég fékk í barnaskóla, líklega 12–13 ára. Af myndvarpa kom
margfalt stækkuð mynd af bifhárum reykingamanns, og varnarorð fyrirlesarans: ,,Bif-
hárin lamast,“ fylgdu með af miklum þunga. Ég tengdi ekkert við þetta, var skemmt
og ekki svo löngu síðar var ég byrjuð að fikta við reykingar ásamt félögum mínum.
Myndin af bifhárunum hvarf í reykjarmekkinum og bjargaði okkur ekki.
Hvað eru forvarnir og hvar eigum við að byrja?
Forvarnir eru eitthvað sem við tölum um þegar komið hefur í ljós í rannsóknum að
mörgum unglingum líður illa, þeir reykja kannabis, nota áfengi og fleira. Við hefjum
stundum átaksverkefni og teljum okkur trú um að forvarnir geti komið í veg fyrir að
unga fólkið okkar fari að drekka eða nota önnur vímuefni. Þeim er einnig oft beitt
eftir að ungmennið er byrjað að nota áfengið eða vímuefnin. Stundum koma upp stór-
huga slagorð eins og „Vímuefnalaust Ísland árið 2000“. En hvað eru forvarnir og hvar
eigum við að byrja? Og eru það vímuefnin eða áfengið sem er mesti skaðvaldurinn?
Samkvæmt niðurstöðum rannsókna eru það fyrstu mánuðirnir og árin sem vega
þyngst þegar kemur að forvörnum og raunar ættu forvarnir að byrja í móðurkviði.
Læknirinn Gabor Maté hélt fyrirlestur í Hörpu um fíkn fyrir nokkrum mánuðum og
svaraði því stutt og laggott þegar hann var spurður hvenær ætti að byrja með forvarnir
fyrir einstaklinginn: „Í móðurkviði, vinnið með mæðrunum.“ Rannsóknir síðustu
tveggja áratuga sýna að ofbeldi og vanræksla gagnvart börnum ýti undir það síðar
meir að einstaklingur geti fengið alvarlegt þunglyndi, geðhvarfasýki, áfallastreitu -
röskun, leiðist út í áfengis- og vímuefnamisnotkun auk þess að fá aðra líkamlega kvilla
(Nemeroff, 2016), og Kari Killén hefur haldið því fram að fátækt eða öfgar í lífs -
gæðakapphlaupi íþyngi foreldrum og spilli samskiptum foreldra og barna (Killén,
2014). Við erum einnig með frumkvöðul fyrir þessari snemmtæku íhlutun hér á Ís -
landi því Anna María Jónsdóttir geðlæknir hefur verið ötull talsmaður þess að vinna
með tengsl foreldra og barns og stöðva það sem stundum hefur verið nefnt milli-
kynslóðaflutningur á geðrænum vanda. Hún telur að meiri áherslu þurfi að leggja á
geðheilbrigði frá getnaði og vinna með mæðrum og fjölskyldum á meðgöngu, og að
vaxtarbroddurinn í geðlæknisfræði sé ekki að útvega betri lyf eða samtalsmeðferð
40 tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 93. árg. 2017
„Bifhárin lamast“
– Unga fólkið, áfengis- og fíknivandi og forvarnir
Helena Bragadóttir
Helena Bragadóttir.
„Samkvæmt niðurstöðum rannsókna eru það fyrstu mánuðirnir og
árin sem vega þyngst þegar kemur að forvörnum og raunar ættu for-
varnir að byrja í móðurkviði.“