Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2017, Blaðsíða 61

neyslu á trefjum, þá aðallega úr grófu korni, ávöxtum og græn-
meti (Paulweber o.fl., 2010). Einnig hafa langtímarannsóknir
staðfest að þeir sem teljast í áhættuhópi að fá sykursýki 2 og
hafa breytt lífsstíl sínum halda áfram á nýju brautinni eftir að
virkri meðferð er hætt. Þátttakendum í slembaðri saman-
burðarrannsókn í Finnlandi var boðið að taka þátt í sjö ára
framhaldsrannsókn. Rannsóknin staðfesti að fylgni gagnvart
hollu og trefjaríku mataræði og aukinni hreyfingu var meiri í
íhlutunarhópi en í samanburðarhópi og að hægt er að halda sig
við breyttan lífsstíl eftir að formlegri ráðgjöf lýkur (Lindström,
o.fl. 2006). Hópur rannsakenda í Bandaríkjunum (Diabetes
Prevention Program Research Group, DPP) rannsakaði hvernig
og hvort hægt væri að fyrirbyggja sykursýki 2 með lífsstíls -
ráðleggingum og/eða lyfjameðferð, og hvort árangurinn, sem
þátttakendur höfðu náð í fyrstu DPP-rannsókninni, hefði hald-
ist eður ei. Þátttakendum, sem áttu á hættu að fá sykursýki 2,
var skipt í þrjá hópa af handahófi og fylgt eftir í 15 ár. Tilfellum
sykursýki 2 fækkaði um 27% hjá þeim sem fengu fræðslu um
nákvæmar lífsstílsbreytingar (n=1079) og 18% hjá þeim sem
fengu staðlaðar lífsstílsráðleggingar og blóðsykurslækkandi lyf
(metformin) (n=1073) miðað við hópinn sem fékk lyfleysu
(n=1082). Rannsakendur ályktuðu að 15 ára eftirfylgni staðfesti
mikilvægi þess að koma í veg fyrir að sykursýki 2 kæmi fram
og að hægt væri að viðhalda breyttum lífsstíl og koma í veg fyrir
þróun á sykursýki 2 meðal einstaklinga sem væru í áhættuhópi
(Diabetes Prevention Program Research Group, 2009, 2015).
Niður stöður þessara rannsókna beina athyglinni að því að
skimun eftir sykursýki 2 geti verið árangursrík. Skimun gefur
tækifæri til að beita markvissri fræðslu og forvörnum í þeim
hópi þar sem hættan er til staðar.
Skimun
Alþjóðlegu sykursýkissamtökin ráðleggja að hjúkrunarfræð -
ingar og læknar skimi einstaklinga sem teljast í áhættuhópi út
af sykursýki 2 (IDF, 2016). Bandarísku sykursýkissamtökin
(ADA) mæla með að skimað sé eftir sykursýki 2 á þriggja ára
fresti hjá fólki sem er 45 ára og eldra, sérstaklega hjá þeim sem
eru með LÞS hærri en 25 kg/m2 (Paulweber o.fl., 2010). Á Ís -
landi er mælt með tækifærisskimun á eins til þriggja ára fresti
hjá fólki sem er með einhverja áhættuþætti fyrir sykursýki 2,
eins og að sykursýki sé í ættinni, sykurþol sé skert eða ef fast-
andi blóð sykur fer hækkandi. Einnig er mælt með skimun hjá
þeim sem hafa hjarta- og æðasjúkdóma, eru með ummál mittis
fyrir ofan viðmiðunargildi, hafa einhvern tímann verið með
háþrýsting eða eru eldri en 40 ára, og hjá konum sem hafa greinst
með meðgöngusykursýki (Anna S. Sigmundsdóttir o.fl., 2009).
Við skimun eftir hættunni á að fá sykursýki 2 mæla Alþjóð -
legu sykursýkissamtökin með að notað sé hnitmiðað matstæki
sem hefur næmni til að greina á fljótlegan hátt hvort einstak-
lingur sé í meiri hættu á að fá sykursýki 2 en meðalmaðurinn
(IDF, 2016).
Til eru nokkur matstæki til að skima eftir hættunni á að fá
sykursýki 2. Eitt þeirra er „The Finnish Diabetes Risk Score“
(FINDRISK-matstækið) og mæla Alþjóðlegu sykursýkissam-
tökin (IDF, 2016) með notkun þess. Mælt er með að nota mats -
tækið FINDRISK til skimunar í Finnlandi og Svíþjóð og það
hefur verið notað víðs vegar um Evrópu, í Bandaríkjunum og
Kanada (Brown o.fl., 2012; Gyberg o.fl., 2012; Makrilakis o.fl.,
2011; Nilsen o.fl., 2011; Viitasalo o.fl., 2012).
Rannsóknir hafa bent til að hentugt er að skima fólk með
FINDRISK-matstækinu innan vinnustaða (Gyberg o.fl., 2012;
Viitasalo o.fl., 2012, Viitasalo o.fl., 2015) og á heilsugæslu -
stöðvum (Vähäsarja o.fl., 2012). Í rannsókn Vähäsarja o.fl.
(2012) var það notað til skimunar hjá einstaklingum (n=10149)
sem leituðu til heilsugæslustöðvar. Af þeim voru 7128 einstak-
lingar sem samkvæmt FINDRISK-matstækinu voru í áhættu-
hópi fyrir að fá sykursýki 2, 2577 karlmenn og 4551 kona á
aldrinum 18 til 87 ára. Meðalaldur þátttakenda var 55,4 ár og
meðal-LÞS var 31,3 kg/m2. Um það bil 65% þátttakenda stund -
uðu enga hreyfingu, en rannsakendur telja að hreyfing sé lykil -
atriði þegar kemur að forvörnum fyrir sykursýki 2. FINDRISK-
matstækið hefur einnig verið notað til þess að bjóða þeim sem
greinast í áhættuhópi að fá sykursýki 2, þátttöku í íhlutunarrann-
sóknum um lífsstílsbreytingar (Nilsen o.fl., 2011; Viitasalo o.fl.,
2012). Gerð var safngreining á 31 rannsókn um matstæki til að
meta hættuna á að fá sykursýki 2. Þar kom fram að besta sam-
setning á næmni og sérhæfni matstækja var hjá FINDRISK, með
næmni upp á 81% og sérhæfni upp á 76% (Brown o.fl., 2012).
Tilgangur rannsóknar
Tilgangur rannsóknarinnar var að leggja fyrir FINDRISK-
mats tækið til að athuga hve stórt hlutfall af ákveðnu úrtaki er í
áhættu hópi að fá sykursýki 2 á næstu 10 árum og að fá upp -
lýsingar um hagnýtt notagildi FINDRISK-matstæksins. Mark -
mið rannsóknarspurninganna, sem lagðar voru fram, var að sjá
hve hátt hlutfall þátttakenda var með meira en 9 stig á FINDR-
ISK-matstækinu, hver dreifing heildarstiga var og hvort munur
væri á kynjum með tilliti til hættunnar á að fá sykursýki 2 á
næstu 10 árum. Einnig vildu rannsakendur fá upplýsingar um
hagnýtt gildi FINDRISK-matstækisins.
Aðferð
Rannsóknarsnið, þýði og úrtak
Rannsóknaraðferðin var þversniðskönnun. Gerðar voru mæl-
ingar á þátttakendum og svöruðu þeir spurningum FINDRISK-
matstækisins einn ákveðinn dag. Skilyrði fyrir þátttöku í rann -
sókninni var að vera orðinn 18 ára, tala, skilja og geta skrifað
íslensku og hafa ekki greinst með sykursýki.
Þýði rannsóknarinnar var 150 manna vinnustaður í nóv-
ember 2013 eða þegar gagnasöfnun fór fram. Í úrtakinu voru
117 einstaklingar sem tóku þátt í heilsufarsmælingum sem
viðkomandi fyrirtæki býður starfsmönnum sínum árlega upp
á, var því ekki um skjólstæðinga heilsugæslu eða annarra heil-
brigðisstofnana að ræða. Almennt krefjast störfin, sem unnin
eru í fyrir tækinu, ekki mikillar menntunar. Reynt var að ná til
þeirra 33 sem ekki skráðu sig í heilsufarsmælingarnar til að
taka þátt í rannsókninni, en án árangurs. Af þeim 117 einstak-
lingum, sem fóru í heilsufarsmælingar, voru 82 einstaklingar
ritrýnd grein scientific paper
tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 93. árg. 2017 61