Morgunblaðið - 23.11.2019, Qupperneq 32

32 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. NÓVEMBER 2019
3 herbergja neðri hæð 108,4m2
Innangengt er úr bílskúr í gegnumþvottahús,
þá fylgir eigninni 113m2 sér afnotareitur
á baklóð hússinsmeð timburverönd.
3 herbergja efri hæð 130,3m2
Aukin lofthæð, auka baðherbergi inn
af svefnherbergimeð 40m2 svölum til suðurs.
Allar upplýsingar veita
Helga Pálsdóttir lögg. fasteignasali
Sími 822 2123 helga@fastlind.is
ÞorsteinnYngvason lögg. fasteignasali
Sími 696 0226 thorsteinn@fastlind.is
OPIÐHÚS
laugardaginn23/11
milli klukkan 12 og 13
SJÓN ER SÖGU RÍKARI!
Nýtt í sölu! Bjarkardalur 4-6 Reykjanesbæ
Fullbúnar 3ja herbergja íbúðir með bílskúr. Frábær hönnun!
Lind fasteignasala kynnir í einkasölu nýjar og
glæsilegar, fullbúnar þriggja herbergja íbúðir í
fjórbýlishúsi að Bjarkardal 4-6 í Reykjanesbæ.
Íbúðirnar eru einstaklega vandaðar og skilastmeð
gólfefnum á öllum rýmum, fallegum innréttingum,
ísskápm. frysti, uppþvottavél og smekklegri lýsingu
frá Lumex. Íbúðirnar erumeð bílskúr, sér inngangi
og þvottahúsi. Verð frá 44,9milljónum.
Íoktóberlok var þvífagnað að öld væriliðin frá því að verk-fræðingar hófu
merkt íðorðastarf sitt. Ekki
leið nema ár áður en
Lestrarfélag kvenna fylgdi
í kjölfarið með stofnun
móðurmálsnefndar. Nýjan
orðaforða þurfti til að lýsa
breytingum á verklegum
framkvæmdum, jafnt sem
daglegu lífi, á mataræði,
fatnaði og hýbýlum í bæj-
unum. Einn aðalforsprakk-
inn var Laufey Vilhjálms-
dóttir, kona Guðmundar
Finnbogasonar, formanns
orðanefndar verkfræðinga.
Hún var ekki að fara í fót-
spor hans, heldur voru þau
samstiga. Hún var hug-
sjónamanneskja um mennt-
un og íslenskukennslu, listfeng og þekkt af kraftmiklu frumkvöðla-
starfi.
Laufey var ein af stofnendum Kvenréttindafélagsins árið 1907 og
ritari þess í mörg ár. Ung lauk hún prófi frá Kvennaskólanum í
Reykjavík, og kenndi við þann skóla í tvö ár, en fór á kennaraskóla í
Danmörku. Árið 1900 gerðist hún kennari við barnaskólann í
Reykjavík og kenndi m.a.
teikningu og lestur í 14 ár.
Það vekur athygli að í
kennaratíð sinni, á árunum
1908-9, gaf hún út stafrófs-
kver í tveimur bindum sem
naut mikilla vinsælda. Hún
lagði mikinn metnað í út-
gáfuna og fékk ungan myndlistarmann til að skreyta kverið. Sá hét
Ásgrímur Jónsson og var þá rétt farinn að vekja á sér athygli fyrir
listsköpun sína.
Konur úr Kvenréttindafélag Íslands stofnuðu lesstofu fyrir konur
árið 1907, nokkurs konar útlánasafn. Þar var bókum og tímaritum
deilt, ekki síst um kvenréttindamál. Reksturinn var erfiður svo að
fjórum árum síðar var Lestrarfélagið sett á fót. Laufey varð strax
formaður og leiddi félagið til dauðadags árið 1960. Ári eftir stofnun
félagsins var einnig opnuð lesstofa fyrir börn, hugsuð sérstaklega
fyrir börn sem bjuggu við erfiðar aðstæður og þurftu á stuðningi við
heimanám að halda.
Mikill kraftur var í félaginu og árið 1920 var fyrrnefnd móðurmál-
snefnd sett á laggirnar sem var ætlað að vinna að því að tekin verði
upp góð íslenzk heiti á hlutum, vinnubrögðum í stuttu máli á öllum
þeim margbreyttu fyrirbrigðum sem fyrir koma innan ,takmarka
heimilanna‘, eins og sagt var í tillögunni. Í 4. árgangi tímaritsins 19.
júní, 4. tölublaði árið 1921 birtist síðan langur orðalisti með hvatn-
ingu um að nýyrði eða orð sem eru þegar í málinu væru notuð í stað
almennt notaðra orða úr erlendum tungumálum sem sýnd voru í
sviga, þar má t.d. nefna úrtak (prufa), snyrting (tojalett), heimilis-
fang (adressa), veggfóður (betrek), blómvöndur (buket), fjölskylda
(familía), tíska (móður), skóhlífar (galossíur), eldhús (kokkhús), her-
bergi (verelsi), skrifstofa (kontór), nafnspjald (vísitkort) og tappa-
togari (korktrekkjari).
Gaman er að skoða þennan lista. Mörg fyrirbæri eru strax orðin
úreld, önnur eru enn í fullu gildi. Lesendur eru hvattir til að nota
svo eingöngu það er ykkur þykir betra. Máske kostar það dálitla fyr-
irhöfn í fyrstu, en sú fyrirhöfn margborgar sig.
Orðasmíð kvenna
Tungutak
Guðrún Nordal
gnordal@hi.is
Laufey Vilhjálmsdóttir.
Fyrir liðlega viku gekk ég um myndarlegthús, skammt fyrir utan Köln í Þýzkalandi,þar sem einu sinni átti heima gamall maðursem hlýtur að hafa búið yfir ótrúlegu and-
legu og líkamlegu þreki. Með mér var yngri bróðir
minn, Gunnar Gunnarsson, fyrrverandi sendiherra,
og við nutum leiðsagnar Bettínu Adenauer-Bieber-
stein, sem er ein af barnabörnum Konrads Aden-
auers, fyrsta kanslara Vestur-Þýzkalands eftir stríð,
sem þarna bjó. Afkomendur hans hittast a.m.k. einu
sinni á ári í þessu húsi.
Þetta er myndarlegt hús en að öðru leyti eins og
ósköp venjulegt heimili, eins og við þekkjum þau.
Konrad Adenauer er eitt stærsta nafn í síðari tíma
sögu Evrópu. Hann leggur grunn að Kristilega demó-
krataflokknum í Þýzkalandi (flokki Angelu Merkel)
og tekur að sér 73 ára gamall að leiða endurreisn
Vestur-Þýzkalands eftir heimsstyrjöldina síðari, þeg-
ar allt var í rúst í bókstaflegri merkingu og sálarlíf
þýzku þjóðarinnar líka. Hann hvarf frá völdum 87 ára
gamall og þá var endurreisn Vestur-Þýzkalands kom-
in vel á veg.
Þar sem við stóðum í skrifstofu
gamla mannsins varð mér hugsað
hingað heim og til umræðna hér og þá
ekki sízt í mínum flokki, þar sem
margvíslegar athugasemdir hafa fallið
síðustu misseri um afskipti öldunganna
þar, sem hafa fyrst og fremst falizt í að lýsa skoð-
unum á málefnum líðandi stundar, sem hafa verið
misjafnlega vel þegnar af yngri kynslóðum.
Hverjum ætli hafi dottið í hug að fá svo gamlan
mann til að leiða endurreisn Þýzkalands?
Sennilega hafa þar átt hlut að máli einhverjir sem
hafa talið að lífsreynsla hans og þekking á málefnum
þýzku þjóðarinnar mundu koma að góðum notum.
Adenauer dó 91 árs gamall, fjórum árum eftir að
hann lét af kanslaraembætti. Nafn hans mun lifa í
þýzkri sögu um aldir þegar yngri eftirmenn hans
verða flestir gleymdir.
En líklega mundi engum „Adenauer“ verða tekið
opnum örmum í Sjálfstæðisflokknum í dag, þótt
flokkurinn virðist hafa tapað endanlega um helmingi
reglubundins fylgis frá fyrri tíð!
Er það kannski umhugsunarvert á sama tíma og
enn eitt áfallið ríður yfir þessa fámennu þjóð, þar
sem er Samherjamálið?
Við börðumst með kjafti og klóm til þess að losna
við brezka veiðiþjófa af Íslandsmiðum.
Hverjum hefði dottið í hug að hálfri öld síðar stæði
fátæk Afríkuþjóð frammi fyrir Íslendingum í áþekku
hlutverki og Bretar hér fyrr á tíð?
Þjóðverjar hafa hins vegar ekki gleymt fortíð sinni,
þótt um 75 ár séu liðin frá lokum heimsstyrjaldar-
innar síðari. Í kjölfar umræðna á fundi þýzk-íslenzka
félagsins í Köln mátti heyra mjög skýrt hversu sterk
pólitísk samstaða er enn í Þýzkalandi um að þeir eigi
að hafa hægt um sig þrátt fyrir að vera sterkasta
efnahagsveldið í Evrópu.
Um það virðist vera víðtæk samstaða ráðandi kyn-
slóða stjórnmálamanna í nánast öllum flokkum, svo
og meðal embættismanna og fjölmiðla. Er líklegt að á
því verði breyting í fyrirsjáanlegri framtíð? Það var
ekki að heyra á þeim, sem voru á fyrrnefndum fundi,
þar sem m.a. var einn af fyrrverandi sendiherrum
Þjóðverja hér á landi.
En um leið er Þjóðverjum ljóst að það eru að verða
viðhorfsbreytingar í Washington til tengsla Banda-
ríkjamanna við Evrópuríkin. Þær eiga sér lengri
sögu en Trump alveg eins og kröfur Bandaríkja-
manna um að Evrópuríkin taki meiri þátt í kostnaði
við þeirra eigin varnir voru komnar til fyrir tíma
Trumps.
Það sem hefur hins vegar breytzt er það að öllum
er ljóst að Trump er óútreiknanlegur og til alls lík-
legur.
En um leið er eftirtektarvert að í
Þýzkalandi sýnast menn ekki hafa
jafn miklar áhyggjur af Rússum og
ætla mætti. Ástæðan er sú að þar í
landi telja menn efnahagslega
stöðu Rússa svo veika að þeir hafi
enga efnahagslega burði til þess að
veita árásargirni sinni gagnvart nágrannaþjóðum út-
rás.
Stóra myndin er hins vegar sú að alþjóðapólitík
Vesturlanda eins og við höfum þekkt hana er í ein-
hvers konar uppnámi. Fyrir nokkrum dögum gengu
fyrirsagnir í þýzkum blöðum út á að stjórnvöld þar í
landi vildu beita sér fyrir eins konar nýju upphafi
Atlantshafsbandalagsins, sem kannski má segja að sé
viss viðurkenning af þeirra hálfu á kenningum Mac-
rons, Frakklandsforseta um „heiladauða“ þeirra sam-
taka.
Þetta ástand allt skiptir okkur Íslendinga miklu
máli.
Við erum eftir sem áður nánast einir hér í Norður-
höfum ásamt Færeyingum og Grænlendingum.
Kínverjar og Rússar sækja á stóraukin áhrif á
norðurslóðum.
Eina vörn okkar í raun og veru er herstyrkur
Bandaríkjamanna og að þeir líti á það sem sína hags-
muni að halda þeim stórþjóðum tveimur í hæfilegri
fjarlægð.
Er hægt að treysta Bandaríkjum Trumps? Sú
spurning er til umræðu í höfuðborgum Evrópu og
hún hlýtur líka að vera til umræðu hér vegna þess að
hún skiptir okkur mjög miklu máli.
Í þeim efnum skipta friðaryfirlýsingar vinstri-
manna hér nákvæmlega engu máli.
Þar ræður harður veruleikinn ferð.
Þess vegna er það orðið nánast kristaltært að við
búum við meiri óvissu í utanríkismálum nú en við
höfum nokkru sinni gert frá því að lýðveldi var stofn-
að á Íslandi.
Er ekki orðið nauðsynlegt að taka upp viðræður
um þann veruleika við helztu bandalagsþjóðir okkar,
svo að við vitum hvar við stöndum?
Í húsi gamals manns
… sem hefur búið yfir
ótrúlegu andlegu og
líkamlegu þreki
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Dagana 13.-14. nóvember 2019sat ég ráðstefnu í Vínarborg
um austurrísku hagfræðihefðina,
sem Carl Menger var upphafsmaður
að en innan hennar störfuðu einnig
Eugen von Böhm-Bawerk, einn
skarpskyggnasti gagnrýnandi marx-
ismans, Ludwig von Mises og Fried-
rich A. Hayek. Ég var beðinn um að
flytja erindi á ráðstefnunni og skoð-
aði ég hugmyndatengsl Mengers og
Hayeks. Menger velti því fyrir sér
hvernig ýmsar hagkvæmar og
heilladrjúgar venjur og stofnanir
hefðu getað orðið til án þess að vera
ætlunarverk eins né neins. Nefndi
hann í því sambandi peninga, venju-
rétt, markaði og ríkið. Hayek gerði
síðan hugtakið sjálfsprottið skipulag
að þungamiðju í kenningu sinni:
Margt getur skapast án þess að vera
skapað; regla getur komist á, án
þess að nokkur hafi komið henni á;
skipulag krefst ekki alltaf skipu-
leggjanda.
Þeir Menger og Hayek drógu báð-
ir þá ályktun að sósíalismi hvíldi á
hugsunarvillu. Sósíalistar skildu
ekki hugtakið sjálfsprottið skipulag.
Þeir teldu að allt hlyti að vera ætl-
unarverk einhvers, ekki afleiðing
flókinnar þróunar, víxlverkunar vit-
unda. Þess vegna vildu sósíalistar
endurskapa skipulagið, þótt það
hefði að visu endað með ósköpum í
Þýskalandi Hitlers, Rússlandi Stal-
íns og Kína Maós. Þjóðernissósíal-
istar kenndu gyðingum um böl
heimsins en aðrir sósíalistar auð-
valdinu. Angi af þessari hugsun er
að líta á tekjudreifingu í frjálsu hag-
kerfi sem ætlunarverk í stað þess að
átta sig á því að hún er niðurstaða úr
óteljandi ákvörðunum einstaklinga.
Þeir Menger og Hayek voru líka
sammála um að einstaklingsbund-
inni skynsemi væru takmörk sett.
Aðalatriðið væri ekki að reyna að
stýra þróuninni, heldur að ryðja úr
vegi hindrunum fyrir henni svo að
hún gæti orðið frjáls. Þeir voru þess
vegna í senn íhaldssamir og frjáls-
lyndir. Íhaldssemi þeirra birtist í
virðingu fyrir arfhelgum siðum og
venjum sem auðvelduðu gagn-
kvæma aðlögun einstaklinga. Frjáls-
lyndi þeirra kom hins vegar fram í
stuðningi þeirra við virka samkeppni
á markaði, sem miðlaði þekkingu og
aflaði nýrrar.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Frá Vínarborg