Morgunblaðið - 07.12.2019, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. DESEMBER 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Niður-stöðurPISA-
könnunarinnar á
stöðu barna í að-
ildarríkjum
Efnahags- og
framfara-
stofnunarinnar, OECD, í til-
teknum námsgreinum sýna
að á Íslandi má gera mun
betur.
Ísland er reyndar fyrir of-
an meðaltal OECD í stærð-
fræði, en fyrir neðan jafnt í
lesskilningi sem náttúruvís-
indum. Þá er vert að hafa í
huga að þótt Ísland sé fyrir
ofan meðaltalið í stærðfræði
hafa ansi mörg lönd í OECD
drjúgt forskot á okkur.
Deilt hefur verið á PISA-
rannsóknina fyrir ýmsar
sakir. Nefnt hefur verið að
íslensk börn leggi sig ekki
fram þar sem könnunin
breyti engu um gengi þeirra
í skólanum og hafi því enga
þýðingu fyrir þau. Ef til vill
er eitthvað hæft í þessu, en
það ætti þá ekki aðeins við á
Íslandi.
Í vikunni kom fram að
niðurstöður bentu til að
hlutfall algengustu orða
væri lægra í textum ís-
lensku þýðingarinnar í les-
skilnings- og náttúruvís-
indahluta PISA-prófanna í
fyrra en í ensku frumtext-
unum. Þá væri hlutfall
sjaldgæfustu orðanna um-
talsvert hærra í íslensku
textunum en þeim ensku.
Vitaskuld þarf að gæta
þess að prófin séu sambæri-
leg milli landa og jafn þung
ef mark á að taka á sam-
anburðinum.
Það væru hins vegar mis-
tök að afskrifa niðurstöður
PISA-könnunarinnar við
svo búið. Það er ekki aðeins
Ísland komi illa út í sam-
anburðinum, sjálfar niður-
stöðurnar eru verulegt
áhyggjuefni. Könnunin var
lögð fyrir 15 ára grunn-
skólanemendur á Íslandi í
fyrravor. Þær eru lagðar
fyrir nemendur á þriggja
ára fresti og hefur lesskiln-
ingi hrakað marktækt mið-
að við prófið 2012. Sam-
kvæmt niðurstöðunum ná
26% nemenda ekki grunn-
hæfni í lesskilningi. Þegar
aðeins er horft til drengja
syrtir enn í álinn. 34%
drengja geta ekki lesið sér
til gagns og skilnings.
Þetta eru óboðlegar
niðurstöður. Hlutverk
skólakerfisins er að gera
nemendum kleift
að ná grunn-
hæfni í lykil-
greinum. Lestur
er algert und-
irstöðuatriði.
Ljóst er að þeir
sem ekki eru
færir um að lesa sér til
gagns munu standa illa að
vígi og gætu átt verulega
erfitt uppdráttar.
Hér á landi hefur verið
lögð áhersla á að bæta
grundvallarfærni í læsi, en
það virðist ekki hafa skilað
sér sem skyldi.
Lilja Alfreðsdóttir,
mennta- og menningar-
málaráðherra, sagði í
fréttaskýringu um málið í
Morgunblaðinu á miðviku-
dag að ráðist yrði í aðgerðir
til að bæta stöðuna. Þar yrði
byggt á reynslu annarra og
nefndi hún Svía og Eista.
Svíar hefðu verið á sama
stað og Íslendingar 2012 í
lesskilningi, en tekist að
snúa þróuninni við og
frammistaðan hefði snar-
batnað. Það er gott að hún
ætli að taka til hendinni og
ganga í þessi mál af krafti.
Hún bendir um leið á að
það sé hins vegar ekki nóg
og samfélagið allt verði að
taka þátt í að bæta stöðuna.
Þetta er hárrétt. Vitaskuld
þurfa börn allan þann
stuðning, sem hægt er að
veita þeim og ekki er hægt
að skella ábyrgð alfarið á
skólana. Í þeim efnum verð-
ur hins vegar að hafa í huga
að aðstæður barna eru mis-
jafnar og baklandið ólíkt.
Menntun er ein mikilvæg-
asta forsenda jafnaðar.
Hlutverk skólakerfisins er
að veita börnum og ungling-
um þá menntun, sem gerir
þeim kleift að njóta sín að
verðleikum og ná árangri í
lífinu.
Hér þarf ekki bara að
gera átak í lestri, það þarf
einnig að bæta frammistöð-
una í stærðfræði og nátt-
úruvísindum. Úrbætur þola
enga bið því að hver árgang-
ur er mikilvægur. Það er
ekki hægt að búa við það að
fjórðungur þeirra, sem nú
eru að hefja skólagöngu,
muni ekki geta lesið sér til
gagns þegar grunnskóla
lýkur eftir tíu ár.
Það er fullkomlega raun-
hæft að stefna að því að ís-
lenskir nemendur verði í
fremstu röð. Hér þarf sam-
hent átak. Það er ekkert að
vanbúnaði.
Niðurstöður PISA-
könnunarinnar sýna
að úrbóta er þörf í
kennslu helstu
námsgreina}
Skóli og skilningur
Í
framhaldi af niðurstöðum alþjóðlegra
könnunarprófa Efnahags- og fram-
farastofnunarinnar (e. PISA) sem
kynntar voru í vikunni hef ég kynnt
aðgerðir sem miða að því að efla
menntakerfið, ekki síst með aukinni áherslu á
námsorðaforða og starfsþróun kennara. Þær
aðgerðir verða útfærðar í góðu samstarfi við
skólasamfélagið, sveitarfélögin og heimilin í
landinu. Það er samfélagslegt verkefni okkar
allra að bæta læsi en það verkefni snýr að
tungumáli okkar og menningu.
Menntarannsóknir sýna að árangur í prófum
eins og PISA ræðst fyrst og fremst af færni
nemenda í rökhugsun og hæfileikanum til að
nýta sér þekkingu sína til að meta og túlka
texta. Góður málskilningur og orðaforði er for-
senda þess að nemendur geti tileinkað sér þann
hæfileika. Rannsóknir benda til þess að orðaforði og orð-
skilningur íslenskra barna hafi minnkað á undanförnum
árum og því verðum við að mæta. Niðurstöður PISA-
prófanna segja okkur að við getum gert betur. Ég trúi því
að við getum það með góðri samvinnu, eftirfylgni og að-
gerðum sem skilað hafa árangri í nágrannalöndum okkar.
PISA-prófin mæla fleira en lesskilning og stærðfræði-
og náttúrulæsi. Auk skýrslu með niðurstöðum prófanna
birtir Efnahags- og framfarastofnunin (e. OECD) fleiri
gögn sem varpa ljósi á stöðu menntakerfisins út frá við-
horfum, líðan og félagslegri stöðu nemenda og eru þær
niðurstöður ekki síður fróðlegar. Sú tölfræði
bendir meðal annars til þess að færri íslenskir
nemendur búi við einelti en nemendur gera að
meðaltali í samanburðarlöndum OECD og að
hærra hlutfall þeirra sé ánægt með líf sitt. Þá
sýna þær niðurstöður að 73% íslensku nem-
endanna sem svöruðu PISA-könnuninni sl. vor
séu með vaxtarviðhorf (e. growth mindset),
það er að þau trúa því að með vinnusemi, góð-
um aðferðum og hjálp frá öðrum geti þau þró-
að hæfni sína og getu. Þetta hlutfall er tíu pró-
sentustigum hærra hér á landi en meðaltal í
OECD-ríkjunum. Niðurstöður PISA sýna að
slíkir nemendur hafa sterkari hvöt til þess að
ná góðum tökum á verkefnum, meiri trú á getu
sinni, setji sér metnaðarfyllri markmið, leggi
meira upp úr mikilvægi menntunar og séu lík-
legri til þess að klára háskólanám.
Þetta vaxtarhugarfar er afar dýrmætt því rannsóknir
sýna að viðhorf til eigin getu og vitsmuna ræður miklu um
árangur. Þeir nemendur sem telja að hæfileikar þeirra og
hæfni sé föst stærð eru þannig líklegri til þess að gefast
upp á flóknari verkefnum og vilja forðast erfiðleika og
áskoranir. Ég kalla þetta hugarfar framtíðarinnar. Okkar
bíða sannarlega spennandi verkefni og mörg þeirra flókin.
Árangurinn mun ráðast af viðhorfi okkar og trú. Setjum
markið hátt og vinnum að því saman.
Lilja
Alfreðsdóttir
Pistill
Hugarfar framtíðarinnar
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Ný útgáfa Flateyjarbókar ánorsku hefur vakiðnokkrar umræður í Nor-egi síðustu daga. Þeirri
spurningu hefur m.a. verið varpað
fram hvort efni bókarinnar gefi til-
efni til að endurskoða hvernig fjallað
er um fornsögu landsins.
Sjötta og síðasta bindi norsku út-
gáfunnar kom út í byrjun þessarar
viku og veitti Haraldur Noregskon-
ungur fyrsta eintakinu viðtöku. Bæk-
urnar eru í leðurbandi ríkulega
myndskreyttar. Norska forlagið
SagaBok stendur að útgáfunni og
Torgrim Titlestad, prófessor í Staf-
angri, hefur haft yfirumsjón með
þýðingunni. Verkefnið í heild kostaði
um 15 milljónir norskra króna, um
200 milljónir íslenskra króna.
Í umfjöllun í sumum norskum fjöl-
miðlum hafa menn staldrað sér-
staklega við það að í ritum Snorra
Sturlusonar, sem nýtur mikillar hylli
í Noregi, sé upphaf þjóðarinnar og
goða hennar rakið til Asíu, en í Flat-
eyjarbók er Nórr konungur úr norðr-
inu talinn ættfaðir norrænna manna.
Heldur fyrrnefndur Torgrim Title-
stad því fram að líta beri á kenningar
Flateyjarbókar sem gagnrýni á hug-
myndir Snorra Sturlusonar. Í ritum
Snorra er norska konungsættin sögð
komin af sænsku fornkonungsættinni
Ynglingum sem aftur er rakin til
goða frá Asíu. Flateyjarbók hefur
ekki áður verið aðgengileg á norsku
og telja norskir fræðimenn að fleira í
ritinu kalli á endurmat hefðbundinna
söguskoðana.
Frægust allra skinnbóka
Flateyjarbók er frægust allra ís-
lenskra skinnbóka frá fyrri öldum og
jafnan talin ein mesta gersemi Ís-
lendinga. Á vef Árnastofnunar segir
að hún sé stærst hinna fornu mið-
aldahandrita, 202 blöð. Öruggar upp-
lýsingar liggja fyrir um ritunartíma
hennar sem er undir lok 14. aldar auk
23. blaða sem bætt var við á síðari
hluta 15. aldar.
Í formála Flateyjarbókar segir að
bókina eigi Jón Hákonarson og að
hana hafi ritað Jón prestur Þórðar-
son og Magnús prestur Þórhallsson
og að sá síðarnefndi hafi lýst (mynd-
skreytt) hana alla. Jón Hákonarson
(f. 1350) var auðugur bóndi og bjó í
Víðidalstungu í Húnavatnssýslu, en
fátt er kunnugt um skrifarana tvo.
Jón Björnsson í Flatey, er fyrsti
maður sem skjalfest er að hafi átt
Flateyjarbók eftir daga Jóns Há-
konarsonar, en hann gaf bókina son-
arsyni sínum Jóni Finnssyni, sem
einnig bjó í Flatey, og við heimkynni
þeirra feðga er bókin kennd.
Sögur af Noregskonungum
Meginefni Flateyjarbókar er sögur
af Noregskonungum. Á vef Árna-
stofnunar segir að í fyrri hlutanum
séu fyrirferðarmestar Ólafs saga
Tryggvasonar, sérstök gerð þeirrar
sögu sem er nefnd hin mesta, og
Ólafs saga helga, að meginstofni sér-
staka sagan eftir Snorra Sturluson,
sem hann samdi á undan Heims-
kringlu. Í Ólafs sögu Tryggvasonar
hinni mestu er saga þessa konungs
eftir Snorra notuð sem uppistaða, en
miklu efni sem eitthvað varðaði ævi
konungsins og kristniboð hans ofið
inn í. Skyldar gerðir af sögum Ólaf-
anna eru varðveittar í öðrum hand-
ritum, en hvergi jafnmikið auknar og
í Flateyjarbók, þar sem heilum sög-
um, köflum úr sögum og sjálfstæðum
þáttum er bætt við. Þar á meðal eru
Færeyinga saga, að meginhluta texti
sem virðist í frumgerð og hvergi er til
annars staðar, Orkneyinga saga nær
heil, Fóstbræðra saga með köflum
sem ekki eru í öðrum handritum
hennar, og Grænlendinga saga sem
hvergi er varðveitt annars staðar og
jafnframt ein elsta heimild um fund
Vínlands. Margir af þáttum Flateyj-
arbókar eru og hvergi varðveittir
nema þar. Aftast í Flateyjarbók er
annáll sem spannar tímabilið frá því
að Júlíus Sesar varð „einvaldshöfð-
ingi yfir öllum heimi“ og fram til árs-
ins 1394, en þá var „hallæri mikið til
kostar og skreiðar nær um allt land,
vor kalt, grasvöxtur lítill, fellir nokk-
ur.“ Þá er í Flateyjarbók þátturinn
„Hversu Noregr byggisk“ og það er í
honum sem landsfaðirinn Nórr kem-
ur við sögu. Hann er þar talinn sonur
Þorra (sem þorrablót eru kennd við),
en langafi hans sagður Fornljótur
sem var risi.
Fyrir nokkrum árum var sú kenn-
ing sett fram að í Flateyjarbók hafi
upphaflega ekki átt að vera sögur
fleiri Noregskonunga en Ólafanna
tveggja og bókin hafi verið ætluð
þriðja konunginum með því nafni,
Ólafi Hákonarsyni. Sá Ólafur dó á
unglingsaldri 1387, sama árið og
þessi hluti Flateyjarbókar var skrif-
aður, og með honum dó út norska
konungsættin frá Haraldi hárfagra.
Jón Finnsson í Flatey gaf Brynjólfi
Sveinssyni biskupi Flateyjarbók 1647
en biskup sendi hana Friðriki III.
Danakonungi árið 1656. Í Danmörku
var hún fram til 1971 er hún var
afhent Íslendingum að nýju.
Flateyjarbók skapar
umræður í Noregi
Ljósmynd/Árnastofnun
Flateyjarbók Handritið, sem er rúmlega 200 skinnblöð, er ríkulega mynd-
skreytt og hefur gerð þess á sínum tíma kostað ógrynni fjár.