Læknablaðið - nóv. 2019, Blaðsíða 33

LÆKNAblaðið 2019/105 505
Y F I R L I T
benda engu að síður til virkni lyfjanna.64 Asetasólamíð er best að
gefa sem fyrst eftir að einkenni koma fram en til vara dexameta-
són sem er kröftugra lyf og má gefa í töfluformi, í vöðva eða í
æð. Asetasólamíð er áhrifaríkast fyrir þá sem eru með væga há-
fjallaveiki. Ef einkenni lagast eftir að lyfjagjöf hefst er ekki endi-
lega þörf á að fara í lægri hæð. Dexametasón er frekar notað ef
um er að ræða háfjallaveiki á miðlungs- eða háu stigi.7 Aldrei er
mælt með því að halda í meiri hæð fyrr en einkenni eru gengin
yfir. Súrefnisgjöf í nef dregur fljótt úr einkennum en er sjaldan i
í boði, enda súrefnishylki þung í burði. Sérstakir háþrýstipokar
(Gamow-pokar) sem sjúklingurinn fer í og þrýstingur hækkaður
með fót- eða handdrifnum dælum, geta komið sér vel og samsvara
hæðarlækkun um allt að 3000 m.7 Pokana getur þó verið erfitt að
nota ef einstaklingur er með innilokunarkennd eða uppköst.
Meðferð hæðarlungnabjúgs
Mikilvægast er að halda í lægri hæð en háþrýstipoki getur kom-
ið að góðum notum þegar flutningi niður verður ekki komið við.
Súrefnisgjöf, til dæmis 1-2 lítrar/mín sem gefnir eru með súrefn-
isbeisli, er áhrifarík en er oft ekki í boði í mikilli hæð. Hægt er að
gefa nífedipín-töflur, 10-20 mg fyrst, en síðan 30-60 mg af langvirku
formi á 12 klukkutíma fresti.65 Önnur lyf sem lækka lungnaslag-
æðaþrýsting, eins og fosfódíesterasa-hamlarnir tadalafíl eða síld-
enafíl, geta einnig komið að notum.66 Rannsóknir hafa sýnt að þeir
lækka lungnaþrýsting í mikilli hæð.66 Þessi lyf voru gefin í tæplega
helmingi tilvika á heilsugæslustöð í 4240 metra hæð í Nepal með
góðum árangri og stundum með öðrum lyfjum.67 Mælt er gegn
notkun þvagræsilyfja og morfíns við hæðarlungnabúg enda geta
þvagræsilyfin aukið á vökvaskort í líkamanum.58
Meðferð hæðarheilabjúgs
Mikilvægast er að koma sjúklingnum sem fyrst neðar í fjallið og
eins neðarlega og aðstæður leyfa og á alltaf við nema ytri aðstæður
hamli. Við slíkar aðstæður getur háþrýstipoki verið viðeigandi7
en einnig súrefnisgjöf ef hún er í boði. Stundum er gripið til dexa-
metasóns í töfluformi eða í æð eða vöðva ef aðstæður leyfa, og
er þá gefinn 8 mg upphafsskammtur og síðan 4 mg töflur á 6
klukkutíma fresti.7
Sérstök heilsuvandamál tengd hæðarveiki
Svefntruflanir
Svefntruflanir eru algengar þegar komið er í mikla hæð yfir sjáv-
armáli.68 Þær geta stafað af ýmiss konar umhverfishljóðum sem
trufla svefn en einnig af framandi svefnaðstæðum eins og þegar
sofið er í tjaldi eða þéttsettnum skála. Súrefnisskortur er talinn
aðalástæðan fyrir þessum svefntruflunum, sem meðal annars lýs-
ir sér með bilkvæmri öndun (Cheyne Stokes öndun).69 Hún er al-
geng í mikilli hæð en lagast oft með asetasólamíði.70 Einstaklingar
sem finna fyrir miklum svefntruflunum þrátt fyrir asetasólamíð
geta tekið svefnlyf eins og zolpidem sem ekki bælir öndun eins og
flest önnur svefnlyf.7
Háfjallahósti
Algengt er að fá hósta þegar komið er í mikla hæð. Ástæður þessa
eru margar en öndun verður hraðari og loftið oft þurrara, sem
þurrkar öndunarvegina og eykur líkur á hósta.71 Einnig er oft mik-
ið ryk í lofti á háfjöllum og bakteríu- og veirusýkingar berast auð-
veldlega á milli einstaklinga í þröngum rýmum eins og tjaldi. Þá
getur hósti framkallast vegna berkjuauðertni, til dæmis hjá þeim
sem eru með astma.72 Auk þess er talið að hóstaviðbrögð verði
næmari í mikilli hæð en rétt er að hafa í huga að vægur hæðar-
lungnabjúgur getur komið fram sem hósti.73 Hægt er að meðhöndla
loftvegasýkingar með sýklalyfjum og astma með berkjuvíkkandi
lyfjum og þannig minnka hósta en oft er hvíld og lækkun í minni
hæð áhrifaríkari til að draga úr vandamálinu. Kódeinlyf eru oft
reynd til að stilla hósta og má nota 30 mg af kódeini þrisvar til
fjórum sinnum á dag. Ef hóstinn er aðallega að næturlagi má gefa
kódein að kvöldi. Hafa ber í huga öndunarbælandi áhrif og til-
hneigingu til hægðatregðu tengda kódeinlyfjum.71
Meltingartruflanir
Breytingar á mataræði og meltingu fylgja gjarnan ferðalögum til
annarra menningarheima. Á háfjöllum er hreinlætisaðstaða og
aðgengi að fersku vatni oft af skornum skammti og erfitt að halda
mat ferskum. Hægt er að drepa bakteríur með suðu sé hægt að
koma því við. Þá er unnt að grípa til síunar, en iðraveirur geta
borist í gegnum þær og sú aðferð er því ekki fyllilega örugg. Klór-
Tafla III. Lyf til að fyrirbyggja og meðhöndla hæðarveiki. Byggt á heimild númer 7.
Lyf Ábending Inntaka Skammtur
Asetasólamíð Fyrirbyggja HFV, HHB
Meðferð HFV, HHB
Um munn
Um munn
125 mg tvisvar á dag
250 mg tvisvar á dag
Dexametasón Fyrirbyggja HFV, HHB
Meðferð HFV, HHB
Um munn
Um munn, í æð eða í vöðva
2 mg á 6 klukkutíma fresti eða 4 mg á 12 tíma fresti
HFV 4 mg á 6 klukkutíma fresti. HHB: 8 mg fyrst, svo 4 mg á 6 tíma fresti
Íbúprófen Fyrirbyggja HFV Um munn 600 mg þrisvar á dag
Nífedipín Fyrirbyggja HLB
Meðferð HLB
Um munn
Um munn
30 mg langvirkt tvisvar á dag eða 20 mg langvirkt þrisvar á dag
30 mg langvirkt tvisvar á dag eða 20 mg langvirkt þrisvar á dag
Tadalafíl Fyrirbyggja HLB Um munn 10 mg tvisvar á dag
Síldenafíl Fyrirbyggja HLB Um munn 50 mg þrisvar á dag
Salmeteról Fyrirbyggja HLB Innöndun 125 míkrógr tvisvar á dag
HFV: háfjallaveiki, HHB: hæðarheilabjúgur, HLB: hæðarlungnabjúgur