Ljósmæðrablaðið - Dec 2019, Page 13

13LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - DESEMBER 2019
áhrifum kvenhormónanna, estrógens og prógesteróns, sem getur gert
konur viðkvæmari fyrir truflunum á svefni. Þannig geta gæði svefns-
ins verið breytileg eftir því hvar kona stendur í tíðahringnum og í
raun lífinu sjálfu. Svo virðist sem konur séu sérstaklega viðkvæmar
fyrir skertum gæðum svefns á mikilvægum tímapunktum lífsins eins
og við blæðingar, tíðahvörf, brjóstagjöf, eftir fæðingu og síðast en
ekki síst á meðgöngu (Mehta, Shafi og Bhat, 2015; Walsleben, 2011).
Svefnferill kvenna á meðgöngu er að mörgu leyti óljós en honum
hefur verið lýst sem meðalsvefnlengd upp á 6.8-7.8 klukkustundir
á nóttu fyrir meðgöngu sem lengist svo á fyrsta þriðjungi en stytt-
ist smám saman á öðrum og þriðja þriðjungi meðgöngu og nær svo
fyrri lengd á tímabilinu eftir fæðingu (e. postpartum period) (Chang
o.fl., 2010; Mindell, Cook og Nikolovski, 2015). Nýleg samantekt á
svefnvandamálum á meðgöngu skýrði hins vegar frá því að svo virðist
sem svefnlengd haldist stöðug út í gegnum meðgönguna en að svefn-
inn sjálfur verði sífellt slitróttari (e. sleep fragmentation) eftir því
sem líður á, með verulegri skerðingu á gæðum svefns á síðasta hluta
meðgöngunnar og fyrst eftir fæðingu (Wilkerson og Uhde, 2018).
Rannsóknir sýna einnig að ákveðinn hluti barnshafandi kvenna
nái ekki að uppfylla tillögur National Sleep Foundation (2015) um
heilbrigða 7-9 klukkustunda svefnlengd (Facco, Kramer, Ho, Zee og
Grobman, 2010; Chang o.fl., 2010; Mindell, Cook og Nikolovski,
2015; Plancoulaine o.fl., 2017). Ef tillögum um heilbrigða svefn-
lengd er framfylgt þýðir það að viðkomandi ætti að vera í fasta svefni
í um þriðjung ævi sinnar, því má einnig líta þannig á að barnshafandi
kona ætti að vera sofandi í um þriðjung meðgöngunnar. Hins vegar
hafa ekki verið gefnar út neinar sérstakar tillögur um heilbrigða
svefnlengd fyrir konur á meðgöngu (National Sleep Foundation,
2015). Svefnþörf kvenna á meðgöngu er óþekkt og gæti verið breyti-
leg eftir aldri, kynþætti eða fjölda fyrri fæðinga (e. parity) (Warland
o.fl., 2018).
Mat á tíðni skertra svefngæða á meðgöngu er breytilegt á milli
rannsókna, allt frá 29% (Plancoulaine o.fl., 2017) til 76% (Mindell,
Cook og Nikolovski, 2015). Árið 2018 var birt safngreining sem
mat tíðni skertra svefngæða hjá barnshafandi konum en samkvæmt
niðurstöðum hennar upplifa 47,5% barnshafandi kvenna skert svefn-
gæði (Sedov o.fl., 2018). Þrátt fyrir breitt bil á niðurstöðum rann-
sókna sem lagt hafa mat á tíðni skertra svefngæða á meðgöngu er
ljóst að meðganga hefur neikvæð áhrif á svefnheilbrigði og að stór
hluti barnshafandi kvenna, jafnvel helmingur þeirra, upplifi skert
svefngæði.
Margar ástæður geta legið að baki því hvers vegna ákveðinn hluti
barnshafandi kvenna nær ekki að uppfylla skilyrði um heilbrigða
svefnlengd og að jafnvel stærri hluti þeirra upplifi skert svefngæði.
Meðgöngu fylgja nefnilega margar lífeðlisfræðilegar breytingar sem
hafa áhrif á svefn og gera barnshafandi konur viðkvæmari fyrir trufl-
unum á honum. Slíkar breytingar geta líka gert vandamál verri ef þau
voru nú þegar til staðar (Oyiengo o.fl., 2014).
Líkamlegar breytingar sem og hormónabreytingar geta átt sinn
þátt í skertum svefngæðum og styttri svefnlengd. Vaxandi óþægindi
tengd þyngdaraukningu og breyttri líkamslögun geta tekið sinn toll
en þeim fylgja ef til vill einnig ógleði, mikil þvagþörf, næturmiga,
höfuðverkir, bakflæði, fósturhreyfingar, liðverkir, erfiðleikar við að
finna þægilega stellingu eða vöðvakrampar. Allt þetta og fleira getur
valdið truflunum á svefni (Oyiengo o.fl., 2014; Wilkerson og Uhde,
2018) og þar með haft áhrif á svefnlengd og svefngæði. Þar af hafa
tíð þvaglát og erfiðleikar við að finna þægilega stellingu virst vera
meðal algengustu meðgöngutengdu ástæðna fyrir truflunum á svefni
(Mindell, Cook og Nikolovski, 2015).
Þekkt er að oxytósín, hormónið sem veldur samdráttum í leginu,
nær hámarki á nóttunni, sem mögulega veldur slitróttum svefni
undir lok meðgöngu (Oyiengo o.fl., 2014). Einnig er talið að sú
mikla hækkun sem verður á prógesteróni, estrógeni og prólaktíni á
meðgöngu geri konur syfjaðar, sem geti svo bent til ófullnægjandi
svefns. Um þetta er hins vegar ekki til nægilega mikil gagnreynd
þekking til að draga ályktanir (Wilkerson og Uhde, 2018). Á undan-
förnum árum hefur hins vegar orðið til aukin þekking á tengslum
svefngæða og svefnlengdar við útkomu fæðinga.
TENGSL SVEFNGÆÐA OG SVEFNLENGDAR VIÐ
ÚTKOMU FÆÐINGA
Fyrsti og annar þriðjungur meðgöngu
Rannsóknir sem skoðað hafa tengsl svefngæða og svefnlengdar
á fyrstu tveimur þriðjungum meðgöngu við útkomu fæðingar
eru af skornum skammti. Niðurstöður þeirra fáu rannsókna sem
hafa skoðað fyrsta þriðjung meðgöngu í því samhengi benda til
þess að skert svefngæði á þeim tímapunkti meðgöngu geti aukið
líkur á fyrirburafæðingu (Li o.fl., 2017) og keisaraskurði (Okun,
Schetter og Glynn, 2011). Eins virðast skert svefngæði á öðrum
þriðjungi meðgöngu geta aukið líkur á fyrirburafæðingu (Blair
o.fl., 2015; Li o.fl., 2017; Strange o.fl., 2009) og að fæðing endi
með keisaraskurði (Li o.fl., 2017).
Svefnlengd á fyrsta og öðrum þriðjungi meðgöngu hefur verið
mun minna skoðuð í samhengi við útkomu fæðinga samaborið
við svefngæði. Niðurstöður tveggja rannsókna benda þó til að
skert svefnlengd (<6 klst) á fyrstu sex mánuðum meðgöngu geti
aukið líkur á fyrirburafæðingu (Kajeepeta o.fl., 2014) og fylgju-
losi (Qiu o.fl., 2015).
Þriðji þriðjungur meðgöngu
Flestar rannsóknir sem skoða svefngæði og svefnlengd
meðgöngu einblína á þriðja þriðjung meðgöngu. Ástæðan gæti
verið, eins og áður hefur komið fram, að talið er að skerðing
svefngæða og svefnlengdar verði markvisst meiri með aukinni
meðgöngulengd og nái hámarki á síðasta þriðjungi meðgöngu
(Chang o.fl., 2010; Mindell, Cook og Nikolovski, 2015; Sedov
o.fl., 2018).
Niðurstöður rannsókna sem hafa skoðað skert svefngæði og
svefnlengd (≤6klst) á þriðja þriðjungi meðgöngu benda til að
slíkt geti aukið líkur á fyrirburafæðingu (Dolatian, Mehraban
og Sadeghniat, 2014; Li o.fl., 2017; Micheli o.fl., 2011; Okun
Schetter og Glynn, 2011). Þar virðist kynþáttur geta skipt máli
með aukinni áhættu hjá konum af afrískum amerískum uppruna
(Blair o.fl., 2015).
Skert svefngæði og svefnlengd á þriðja þriðjungi meðgöngu
virðist einnig geta tengst fæðingarmáta (Hung, Ko og Chen,
2014; Li o.fl., 2017; Naghi o.fl., 2011; Teong o.fl., 2017; Zafarg-
handi o.fl., 2012). Flestar þeirra rannsókna sem hafa greint tengsl
milli svefngæða eða svefnlengdar á síðasta þriðjungi meðgöngu
við fæðingarmáta hafa sýnt fram á að skert svefngæði eða stutt
svefnlengd á þeim tímapunkti meðgöngu geti marktækt aukið
líkur á að fæðing endi með keisaraskurði (Li o.fl., 2017; Naghi
o.fl., 2011; Teong o.fl., 2017; Zafarghandi o.fl., 2012). Áhalda-
fæðing hefur verið minna skoðuð útkomubreyta í rannsóknum
samanborið við keisaraskurð en niðurstöður rannsóknar frá árinu
2014 sýndu fram á marktæk tengsl skertra svefngæða á síðasta
þriðjungi meðgöngu við auknar líkur á áhaldafæðingu (Hung, Ko
og Chen, 2014).
Rannsóknir á skertum svefngæðum og svefnlengd á síðasta
þriðjungi meðgöngu í tengslum við lengd fæðingar eru takmark-
aðar en þær sem það hafa skoðað hafa flestar sýnt fram á mark-
tæk tengsl, ýmist milli stuttrar svefnlengdar (Teong o.fl., 2017;
Tsai o.fl., 2013; Zafarghandi o.fl., 2012), skertra svefngæða
(Naghi o.fl., 2011) eða þeirra beggja (Lee og Gay, 2004) á síðasta
þriðjungi meðgöngu við lengri tímalengd virkrar fæðingar. Tvær
rannsóknir hafa skoðað útkomubreytuna mænurótardeyfingu í
tengslum við svefngæði (Hung, Ko og Chen, 2014) og svefn-
lengd (Hall o.fl., 2012) á síðasta þriðjungi meðgöngu en ekki
hafa fundist marktæk tengsl þar á milli (Hung, Ko og Chen,
2014; Hall o.fl., 2012).
Við gagnaöflun fannst engin rannsókn sem á síðustu tíu
árum hefur skoðað svefngæði og/eða svefnlengd á meðgöngu í
tengslum við verkjaupplifun í fæðingu en ein rannsókn skoðaði
verkjaupplifun eftir valkeisaraskurð í því samhengi. Niðurstöður
sýndu að skert svefngæði á síðasta þriðjungi meðgöngu væru í
sterkum tengslum við hærra skor á verkjakvarða eftir valkeisara-
skurð (Orbach-Zinger o.fl., 2016).