Ljósmæðrablaðið - des. 2019, Blaðsíða 39

39LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - DESEMBER 2019
ERUM VIÐ Á ÚTSÖLU?
H U G L E I Ð I N G L J Ó S M Ó Ð U R
Það er jú svo, að flestar ljósmæður eru vakta-
vinnukonur. Fyrir skömmu var hrundið af stað
verkefninu Vellíðan í vaktavinnu á Landspít-
alanum og í kjölfarið hef ég mikið velt því
fyrir mér hvað vaktavinnan kostar. Þá á ég við
hvað hún kostar, ekki stofnunina, heldur okkur
sem vinnum vinnuna, rífum okkur upp seint á
kvöldin og vinnum á nóttunni, göngum vaktir
um helgar, vinnum á jólum og páskum fjarri
fjölskyldunni. Ég er að vísu á því að hún kosti
stofnanirnar allt of lítið og velti því fyrir mér
hvort við gætum mögulega, þegar öllu er á botn-
inn hvolft, verið að „borga með okkur“, koma
út í mínus.
Rannsóknir hafa sýnt að vaktavinna hefur
ýmsa neikvæða fylgikvilla. Vaktavinnan
hefur áhrif á líkamlega heilsu á margvíslegan
hátt enda sýna rannsóknir að vaktavinnufólk
hefur oft hærra gildi cortisols í líkamanum
en dagvinnufólk. Afleiðingar þess geta verið
óþægindi sem í daglegu tali kallast streitu-
einkenni. Þar má nefna óþægindi og vanlíðan
í maga og meltingarfærum, svefnleysi, stöðug þreyta og jafnvel
einkenni frá hjarta og æðakerfi. Auk þessa hefur komið fram að
vaktavinna henti einkar illa barnshafandi konum og hafi jafnvel
tengsl við fósturmissi, fyrirburafæðingar og vaxtarskerðingu.
Við fáum vissulega vaktaálag fyrir næturvaktirnar, en hvað kostar
líkamleg heilsa? Erum við að selja okkur langt undir raunvirði? Svo
eru það sálrænir og andlegir fylgikvillar. Þeir eru hvorki færri né
léttvægari. Einbeitingarörðugleikar, kvíði, depurð og jafnvel þung-
lyndi. Kannski eru þetta einkennin sem við erum að sjá birtast í einu
orði sem kulnun en bæði vaktavinnufólki og starfsstéttum sem vinna
við náin mannleg samskipti er hættara við kulnun í starfi.
Við fáum vissulega vaktaálag fyrir næturvaktirnar, en hvað kostar
sálræn heilsa? Erum við að selja okkur langt undir raunvirði? Svo er
það þetta félagslega? Hver kannast ekki við að hafa misst af páska-
dagsmorgni? Af skólaleikritinu, saumaklúbbnum, jólaboðinu með
stórfjölskyldunni - eða að fagna jólum og nýju ári með börnunum
sínum og maka? Hver kannast ekki við hnútinn í maganum þegar
einhver segir „jólaskýrsla“? Vaktavinnan kostar nefnilega tíma með
fjölskyldu og vinum, með samferðafólkinu sem skiptir okkur mestu
máli. Þar að auki er nánast ógjörningur að skrá sig á námskeið eða
líkamsrækt á föstum tímum, það er engin leið að vita hvort maður
kemst t.d. alltaf á mánudögum klukkan sex.
Við fáum vissulega vaktaálag fyrir næturvaktirnar en hvað kosta
þessar gæðastundir sem fljúga hjá og eru liðnar þegar við dröttumst
inn um dyrnar heima úrvinda eftir erfiða vakt? Erum við að selja
okkur langt undir raunvirði? Svo má velta fyrir sér fyrir hverju við
erum að útsetja okkur. Nú hafa ýmsar rannsóknir og kannanir sýnt
fram á að hætta á mistökum í starfi eykst þegar unnið er utan þessa
hefðbundna dagvinnutíma og einnig þegar unnið er lengur en átta
klukkustundir í senn. Við ljósmæður gerum gjarnan bæði, og oft bæði
í einu! (Ýmslegt má finna um þetta á þessum vefslóðum: https://
www.vinnueftirlit.is/um-vinnueftirlitid/frettir/nr/507 https://doktor.
frettabladid.is/grein/ahrif-vaktavinnu-a-heilsu-lidan-og-svefn
https://www.hjukrun.is/lisalib/getfile.aspx?itemid=4c65a5bd-e-
441-11e4-93fd-005056bc2afe https://www.
hirsla.lsh.is/bitstream/handle/2336/72813/
H2009-03-85-A1.pdf?sequence=1&isAllo
wed=y).
Á vef vinnueftirlitsins fann ég þessa klausu:
„Það virðist rökrænt að áætla að meiri hætta
sé á slysum og afköst verði lélegri á nóttunni
en að degi til. Rannsóknir sýna líka að svo er
raunin, þótt á hinn bóginn hafi verið bent á að
næturvinna er á stundum öðru vísi og einfaldari
en dagvinna og ekki eins mikilla afkasta kraf-
ist“. Þetta á ekki við um okkar vinnu. Nætur-
vinnan okkar er hvorki öðruvísi né einfaldari
en dagvaktirnar. Krafist er jafn mikilla afkasta,
jafnvel meiri því oft eru jú færri á vakt með
jafn marga skjólstæðinga. Tökum sem dæmi
tólf klukkustunda næturvakt um helgi (höfum
í huga að jafn mikið er greitt fyrir þá vakt og
tólf klukkustunda dagvakt um helgi). Þar erum
við færri en á öðrum vöktum, berum ábyrgð
á fleiri skjólstæðingum, erum oft vansvefta,
vinnum lengur en flestir sem vinna dagvinnu,
erum útsettari fyrir mistökum og á meðan á öllu þessu stendur þá
missum við af partýinu hjá Siggu vinkonu um kvöldið, íþrótta-
skólanum hjá yngsta barninu um morguninn, handboltamótinu hjá
stelpunni, fimleikasýningunni hjá unglingsstráknum því við þurfum
svo að sofa þegar við komum heim. Þá er freistandi að leggja sig
bara aðeins, „sofa hratt“, svo við getum tekið þátt í fjölskyldulífinu.
Þar af leiðandi vera þreyttari á næstu vakt, með enn meiri hættu á
mistökum, líkamlegri og andlegri vanlíðan. Hver kannast ekki við
helvítis næturvaktaþynnkuna?!
Hvað kostar tíminn með fjölskyldunni? Hvers virði er góð líkam-
leg heilsa? Ég tala nú ekki um þá andlegu? Ef þú værir spurð(ur)
hvað þú þyrftir að fá borgað fyrir að missa af þriðjungi til helm-
ingi þess frítíma sem þú ættir kost á að verja með börnunum þínum,
vinum og fjölskyldu. Hvert væri svarið? Hvað þyrftir þú að fá
borgað fyrir að þurfa að þola meltingartruflanir, hjartsláttaróreglu
og stundum svolitla þynnku án þess að hafa notið rauðvínsglassins
daginn áður? Erum við ekki að selja starfskrafta okkar „aðeins“ of
ódýrt? Getur verið að það sem við fórnum fyrir vaktavinnuna sé svo
mikils virði að við séum í raun að „borga með okkur“? Erum við á
útsölu?
Ella Björg Rögnvaldsdóttir,
ljósmóðir, meðgöngu- og
sængurkvennadeild Landspítala