Ljósmæðrablaðið - des. 2019, Blaðsíða 28

28 LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - DESEMBER 2019
þátttakenda réði vali í samræmi við tilgangsúrtak. Leitast var við að
finna konur á breiðum aldri, yngstu börn þeirra voru á fyrsta ári og
elstu komin yfir þrítugt, og með fjölbreyttan bakgrunn til að gefa sem
víðasta mynd af reynslu þolenda (sjá töflu 2). Valdar voru níu konur
sem allar höfðu orðið fyrir kynferðislegu ofbeldi fyrir 18 ára aldur. Á
öðru þrepi undirbjó rannsakandi (fyrsti höfundur) sig með því að íhuga
hugmyndir sem hann hafði um fyrirbærið og hvað gæti haft áhrif á þær
hugmyndir. Rannsakandi hélt rannsóknardagbók, skráði hagnýt atriði
og hugsanir um allt sem viðkom rannsókninni, t.d. fyrirframgefnar
hugmyndir. Reynt var markvisst að leggja þær til hliðar. Á þriðja þrepi
fór fram gagnasöfnun. Tekin voru eitt til tvö djúpviðtöl, 47-78 mínútna
löng, alls 16 viðtöl, sem voru hljóðrituð. Notast var við viðtalsáætlun en
lögð var áhersla á að hver kona tjáði sig frjálst og óhindrað um reynslu
sína. Í lok viðtals var farið stuttlega yfir það sem kom fram og gefinn
möguleiki á að bæta við. Seinna viðtalið var notað til að fá nánari skýr-
ingar. Greining gagna hófst samhliða öflun þeirra þar sem rannsakandi
greindi jafnóðum það sem rætt var um, t.d. með því að fá þátttakanda til
að lýsa betur aðstæðum, tilfinningum, viðbrögðum sínum og velta fyrir
sér hvað olli þeim. Hætt var að sækjast eftir viðtölum þegar talið var að
mettun væri náð. Á fjórða þrepi var áframhaldandi gagnagreining þar
sem viðtölin voru rituð orðrétt upp, allar þagnir, öll hljóð. Vitundin var
skerpt og rannsakandi „melti“ gögnin. Á fimmta þrepi hófst svo grein-
ing textans í þemu, merkt við allt sem þótti standa upp úr, velt fyrir sér
dýpri merkingu, fundið það sameiginlega og ólíka í reynslu þátttakenda
og þemunum gefin heiti. Á sjötta þrepi voru smíðuð myndræn orðgrein-
ingarlíkön fyrir hvern og einn þátttakanda þar sem reynsla hverrar
konu var dregin saman sem síðan var svo borin undir hluta þátttakenda
á sjöunda þrepi til að auka réttmæti og áreiðanleika. Á áttunda þrepi
var smíðað heildargreiningarlíkan, þar sem fundin voru meginþemu og
undirþemu (sjá mynd 2).
Rannsóknargögnin voru borin saman við heildargreiningarlíkanið
á níunda þrepi og á tíunda þrepi voru niðurstöður ígrundaðar, kjarni
þeirra dreginn fram og rannsókninni gefin yfirskriftin: „Það vantar
meiri skilning á manni.“ Á ellefta þrepinu voru niðurstöðurnar bornar
undir hluta þátttakenda og að lokum, á tólfta þrepi, voru niðurstöður
settar fram í texta þar sem reynt var að láta allar raddir þátttakenda heyr-
ast (Sigríður Halldórsdóttir, 2013; Halldórsdóttir, 2000).
Þátttakendur
Þátttakendur voru níu þolendur, konur á þrítugs- til sextugsaldri, meðal-
aldur um fertugt, þrjár frumbyrjur og sex fjölbyrjur. Hjá sjö byrjaði
ofbeldið á leikskóla- eða grunnskólaaldri og hjá tveimur á unglings-
árum. Allar nema tvær urðu fyrir ofbeldi skyldra aðila, meirihlutinn
margendurtekið. Yfirlit yfir þátttakendur er að finna í töflu 2.
Réttmæti og áreiðanleiki
Til að auka réttmæti og áreiðanleika rannsóknarinnar var áhersla á
samræmi rannsóknarinnar við þá aðferð sem valin var. Reynt var að
hafa þátttakendur ólíka, t.d. á mismunandi aldri, mismargar fæðingar
að baki, fjölbreytta reynslu af barneignarferlinu og ekki allar fætt á
sama fæðingarstaðnum. Jafnhliða því að finna sameiginlega reynslu var
líka skoðað það sem var sérstakt (Sigríður Halldórsdóttir og Sigurlína
Davíðsdóttir, 2013). Þrep 7, 9 og 11 Vancouver-skólans eru sérstak-
lega hugsuð til að auka réttmæti rannsóknar (Sigrún Sigurðardóttir og
Sigríður Halldórsdóttir, 2009).
Siðfræði
Vísindasiðanefnd samþykkti rannsóknina (VSNb2018010015/03.01).
Mögulegir þátttakendur höfðu sjálfir samband við rannsakanda, með
símtali eða tölvupósti. Áður en gagnaöflun hófst fengu þátttakendur
kynningarbréf og voru upplýstir um tilgang rannsóknarinnar. Þeim
var kynntur réttur sinn til að hætta þátttöku hvenær sem er, undirrituðu
samþykkisyfirlýsingu og voru verndaðir með dulnefnum. Aðeins fyrsti
höfundur veit deili á þátttakendum. Þátttakendum var tryggð fagleg
aðstoð hjá þeim sjálfshjálparsamtökum sem þeir tengdust þar sem
málefnið er viðkvæmt og hefði mögulega getað komið á tilfinningaróti.
Eftir að viðtölin voru skrifuð upp, var hljóðupptökum eytt. Skrifuð
viðtöl voru geymd á tölvutæku formi í skýjaþjónustunni OneDrive og
eytt eftir að rannsókninni lauk. Í öllu ferlinu voru hafðar í huga þær
fjórar siðfræðilegu reglur sem liggja til grundvallar vísindarannsóknum,
þ.e. um virðingu, skaðleysi, velgjörðir og réttlæti gagnvart þátttak-
endum (Sigurður Kristinsson, 2013).
NIÐURSTÖÐUR
Þátttakendur áttu margt sameiginlegt svo sem snemmbæran kynþroska
og unglingameðgöngur. Konurnar höfðu allar upplifað erfiðleika, áföll
og ýmis frávik í barneignarferlinu, á meðgöngu, í fæðingu, í sængurlegu
og á fyrstu mánuðum barnsins. Margar höfðu misst fóstur og haft frávik
frá eðlilegum meðgöngum og fæðingum, langdregnar fæðingar, keisara,
gangsetningar, sogklukkur, blæðingar og ýkta meðgöngukvilla, t.d.
mikla ógleði og grindarverki. Allar nema ein höfðu neikvæða reynslu
í einhverri af fæðingum sínum en margar góða reynslu af faglegri
umhyggju ljósmóður á meðgöngu og í fæðingu.
Konurnar upplifðu sig berskjaldaðar í barneignarferlinu og höfðu
upplifað skilningsleysi heilbrigðisstarfsfólks. Allar höfðu ríka þörf
fyrir stjórn og þátttöku í ákvarðanatöku í barneignarferlinu en skynjuðu
ákveðna valdbeitingu heilbrigðisstarfsfólks, sérstaklega lækna. Traust
var mikilvægt fyrir þær og sumar höfðu góða reynslu af samfelldri
þjónustu ljósmóður og/eða fæðingarlæknis. Þær höfðu flestar búið við
slæmt heilsufar, þjáðst af langvinnum verkjum, höfðu allar þjáðst á full-
orðinsárum vegna geðraskana; kvíða, þunglyndis og áfallastreiturösk-
unar. Meirihluti hafði upplifað endurlit í ofbeldið og hugrof. Allar
höfðu ríka þörf fyrir að vernda börn sín fyrir hugsanlegu ofbeldi og
margar lýstu tilhneigingu til ofverndunar en flestar áttu í einhverjum
40

Mynd 2. Heildargreiningarlíkanið sem sýnir yfirþemað, „Það vantar meiri skilning á manni“:
Að vera þolandi í barneignarferli. Jafnframt sýnir líkanið meginþemun þrjú: 1. „Í fæðingunni
er maður mest berskjaldaður“: Áhrif á meðgöngu og fæðingu; 2. „Það er alls konar að mér“:
Áhrif á heilsufar; 3. „Þroski litaður sársauka“: Áhrif á móðurhlutverk.

Mynd 1. Vitrænt vinnuferli Vancouver-skólans (Sigríður Halldórsdóttir, 2013)
Mynd 2. Heildargreiningarlíkanið sem sýnir yfirþemað, „Það vantar meiri skilning á
manni“: Að vera þolandi í barneignarferli. Jafnframt sýnir líkanið meginþemun þrjú: 1.
„Í fæðingunni er maður mest berskjaldaður“: Áhrif á meðgöngu og fæðingu; 2. „Það er
alls konar að mér“: Áhrif á heilsufar; 3. „Þroski litaður sársauka“: Áhrif á móðurhlutverk.
39

Mynd 1. Vitrænt vinnuferli Vancouver-skólans (Sigríður Halldórsdóttir, 2013)