Ljósmæðrablaðið - des. 2019, Blaðsíða 19

19LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - DESEMBER 2019
sem fylgir því að opna þær (e. deinfibulation) og því er slíkur umskurður
talinn draga úr líkunum á því að þær stundi kynlíf utan hjónabands. Í
þeim löndum sem verknaðurinn er framinn er hann talinn minna á kven-
leika og hógværð sem gefur þá hugmynd að stúlkur og konur séu hreinar
og fallegar eftir að líkamspartar sem taldir eru óhreinir, ókvenlegir eða
karllægir/karlkyns hafa verið fjarlægðir. Í sumum samfélögum eru
konur sem ekki hafa verið umskornar álitnar óhreinar og ekki leyft að
meðhöndla mat. Þá er sums staðar talið að konur geti átt við ófrjósemis-
vandamál að stríða hafi þær ekki verið umskornar. Oftast virðist siðurinn
snúast um að hafa einhvers konar hemil á kynhvöt og kynlífi kvenna og/
eða vera talinn hluti af því að verða fullorðin og gjaldgeng kona (Ofor og
Ofole, 2015).
Oft eru það einhvers konar hefðbundnir iðkendur (e. traditional pract-
itioners) sem framkvæma umskurði (Ofor og Ofole, 2015) en þó þekkist
einnig að heilbrigðisstarfsfólk, trúarleiðtogar og ýmsir aðrir framkvæmi
slíkar aðgerðir (WHO, 2018). Í rannsókn Ahmed o.fl. hafði 91 stúlka
af 135 verið umskorin af heilbrigðisstarfsfólki, þar á meðal læknum
og hjúkrunarfólki, á meðan 44 höfðu verið umskornar af hefðbundnum
iðkendum. Umskurðir eru oftast framkvæmdir án deyfingar eða verkja-
lyfja í umhverfi sem ekki hefur verið sótthreinsað en þó er stundum
notast við smyrsli til deyfingar sem búin hafa verið til af heimafólki
(Chibber, El-Saleh, El-Harmi, 2011).
Engar íslenskar rannsóknir hafa verið gerðar á tíðni umskorinna
kvenna sem búsettar eru á Íslandi og því er erfitt að átta sig á hversu
stór hópur kvenna hér á landi er í þessari stöðu. Þó er hægt að draga
ýmsar ályktanir af þeim tölulegu upplýsingum sem til eru með því að
kanna hversu margar konur frá ofangreindum löndum búa hér á landi.
Samkvæmt upplýsingum frá Hagstofu Íslands bjuggu 23 konur á aldr-
inum 15 til 49 ára frá ofangreindum 8 löndum hér á landi árið 2018
(Hagstofa Íslands, 2018). Ef þær upplýsingar sem fram koma hjá
UNICEF eru lagðar til grundvallar má því draga þá ályktun að 80%
þessara kvenna séu umskornar eða um það bil 19 konur. Jafnframt mætti
draga einhverjar ályktanir af erlendum rannsóknum og má nefna sem
dæmi að talið er að 90% af sómölskum konum á barneignaraldri sem búa
í Englandi og Wales hafi gengist undir umskurð (Moxey og Jones, 2015).
ÓLÍKAR TEGUNDIR UMSKURÐA - SKILGREININGAR
Þeir verknaðir sem kallaðir eru einu nafni umskurðir eða limlesting á
kynfærum kvenna eru margs konar og innbyrðis ólíkir. Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnunin skilgreinir fjórar megintegundir umskurða og er víðast
hvar stuðst við þá flokkun.
1. flokkur: Snípur er fjarlægður að hluta eða öllu leyti. Í mjög sjald-
gæfum tilfellum er einungis húðin í kringum sníp fjarlægð (e.
Clitoridectomy).
2. flokkur: Snípur og skapabarmar eru fjarlægðir að hluta eða öllu
leyti (e. Excision).
3. flokkur: Þrenging á leggangaopi með eða án þess að skera burtu
sníp. Afskornu kantarnir af innri eða ytri börmum eru færðir saman
og saumaðir og hylja þar með leggöng. Örlítið gat er skilið eftir til
að hleypa út þvagi og tíðablóði (e. Infibulation).
4. flokkur: Öll önnur skaðleg inngrip á kynfærum kvenna án læknis-
fræðilegs tilgangs, svo sem skröpun (e. scraping), stungur (e. prick-
ing), götun (e. piercing), skurður (e. incising) og þegar brennt er
fyrir (e. cauterizing) (WHO, 2018).
Við heimildarlestur kom í ljós að orðin deinfibulation eða anterior
episiotomy eru notuð um svokallaða opnunaraðgerð sem mælt er með
víða í fæðingum hjá vissum hópi umskorinna kvenna. Í þessari grein
verður notast við orðið opnun eða opnunaraðgerð.
LÍKAMLEGAR OG SÁLRÆNAR AFLEIÐINGAR
UMSKURÐA Á KONUR
Í rannsóknum hefur komið fram að umskurðir hafa miklar afleiðingar
fyrir þolendur, bæði andlegar og líkamlegar. Vandkvæði sem geta komið
upp um leið og umskurður er framkvæmdur er mikill sársauki, bólga
á kynfærasvæði, hiti, óhófleg blæðing, sýking, stífkrampi (e.tetanus),
þvagfæravandamál, vandamál í sáragróanda, áfall og dauði. Algengt er
að umskornar konur eigi við margskonar erfiðleika að stríða eins og að
losa þvag vegna sársauka eða sífelldra þvagfærasýkinga. Önnur vandamál
sem tengd eru kynfærum geta verið útferð, kláði og bakteríusýking. Konur
sem hafa undirgengist umskurð af 3. flokki upplifa oft mikla verki með
blæðingum þar sem tíðablóð á erfitt með að komast út. (WHO, 2018).
Afleiðingar umskurðar eru jafnframt ekki einungis til skamms tíma. Í
rannsókn Moxey og Jones kemur fram að flestar konurnar (N-10) lýstu
umskurðinum sem skelfilegri upplifun sem hefði haft langtímaáhrif á
þær bæði á líkama og sál. Þær lýstu jafnframt sálrænum vandamálum
sem þær höfðu glímt við í tengslum við kynlíf (Moxey og Jones, 2016).
Í rannsókn Vloeberghs ræddu konur (N-66) helst um kviðverki og slæma
tíðaverki sem líkamlegar afleiðingar umskurðar. Þrjár konur minntust
jafnframt á þrálátar þvagfærasýkingar sem komu á 3-5 mánaða fresti og
fram kom að ein kona hefði ekki stjórn á þvagi sem væri afleiðing vanda-
mála sem komu upp í fæðingu hjá henni (Vloeberghs, van der kwaak,
Knipscheer og van den Muijsenbergh, 2012). Fleiri rannsóknir hafa sýnt
fram á að umskornar konur eru líklegri til að fá tíðar þvagfærasýkingar
og sýkingar í kynfæri en það getur m.a. haft áhrif á fæðingarútkomu hjá
þeim (Banks, Meirik, Farley, Akande, Bathiha og Ali, 2006). Örmyndun
sem hlýst á kynfærum eftir umskurð getur verið þess valdandi að konur
upplifi sársaukafullt kynlíf og blæðingu frá örvef sem getur leitt til þess
að konan fær sýkingu (Dawson, Turkmani, Varol, Nanayakkara, Sullivan
og Homer, 2015; WHO, 2018).
Í megindlegri rannsókn sem gerð var í Súdan voru könnuð áhrif
umskurðar á kynlíf kvenna. Konurnar sem rannsóknin náði til voru 420
talsins og þær voru allar frumbyrjur. Af þeim voru 230 konur umskornar
og 190 konur voru ekki umskornar. Umskornu konurnar höfðu undir-
gengist 1. og 3. flokk umskurðar en nánar tiltekið voru 67,8% þeirra
með 3. flokk umskurðar en 32,2 % þeirra með 1. flokk umskurðar. Alls
upplifðu 76% kvennanna sársauka í kynlífi, (e. dyspareunia) 35,2%
höfðu upplifað blæðingu í kjölfar fyrsta skiptis sem þær stunduðu
kynlíf, 62,6% upplifðu minnkaða kynhvöt og 40,9% upplifðu minnk-
aða ánægju í kynlífi. Alls þurftu 30,4% kvennanna að fara í aðgerð til að
laga samgróninga í skapabörmum. Marktækur munur var á vandamálum
tengdum kynlífi hjá þeim hópi kvenna sem hafði undirgengist umskurð
samanborið við samanburðarhópinn. Þess má geta að 76,5% af konunum
sem voru umskornar töluðu um að þær ætluðu ekki að láta umskera
dætur sínar. Einnig kom fram í þessari rannsókn að erfitt var að fram-
kvæma innri skoðun á þeim konum sem voru með 3. flokk umskurðar
og í sumum tilfellum reyndist ómögulegt að framkvæma slíka skoðun
(Yassin, Idris og Ali, 2018). Í rannsókn frá árinu 2016 komu í ljós
heilsufarsvandamál sem umskornar konur í þeirra rannsókn (N-122)
áttu við að etja áður en þær urðu barnshafandi. Það voru helst sársauki
við samfarir (e. dyspareunia), vangeta til að stunda kynlíf (e. apareunia),
sárir tíðaverkir, ófrjósemi og erfiðleikar við þvaglát, meðal annars endur-
teknar þvagfærasýkingar sem komu oftar en tvisvar á ári eða tilfinningin
að geta ekki tæmt þvagblöðru (Wuest o.fl., 2016).
Að gangast undir umskurð getur haft afdrifarík áhrif á andlega heilsu
konu fyrir lífstíð. Í eigindlegri hollenskri rannsókn (Vloeberghs o.fl.,
2012), var könnuð sálfélagsleg (e.psychosocial) líðan og vandamál í
nánum samböndum hjá 66 afrískum konum sem gengist höfðu undir
umskurð. Konurnar komu frá fimm Afríkuríkjum; Sómalíu, Súdan, Erít-
reu, Eþíópíu og Síerra Leóne. Rannsakendur notuðu blandaða tækni með
stöðluðum spurningalista þar sem einnig var farið djúpt í vissar spurn-
ingar. Niðurstöður sýndu að umskurður tengist í miklum mæli geðrænum
vandamálum, áfallastreituröskun og vandamálum í samböndum sem
við vissar aðstæður gátu þróast yfir í mjög bág ólæknandi andleg veik-
indi. Margar ástæður liggja að baki, til að mynda afturhvarf til sjálfs
umskurðarins þegar konurnar fundu til sársauka, vandamál í tengslum
við kynlíf og einnig skilningsleysi og vanþekking annarra sem gat gert
það að verkum að konunum var hættara við að einangra sig. Allt voru
þetta konur sem höfðu flutt frá heimalandi sínu og hafði sá flutningur
einnig mikil áhrif, einkum söknuður eftir fjölskyldu og vinum. Einnig
hafði talsverð áhrif á líðan kvennanna hvernig fólkið í umhverfi þeirra
bregst við þeim. Þær upplifðu skömm yfir því að vera skoðaðar af heil-
brigðisstarfsfólki og forðuðust að fara til læknis ef þær höfðu upplifað að
heilbrigðisstarfsfólk hafi ekki getað leynt undrun sinni á ástandi þeirra
(Vloeberghs o.fl., 2012).