Ljósmæðrablaðið - des. 2019, Blaðsíða 18

18 LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - DESEMBER 2019
F R Æ Ð S L U G R E I N
UMSKURÐUR KVENNA: ÁHRIF Á
FÆÐINGU OG FÆÐINGARHJÁLP
INNGANGUR
Aðgerðir á kynfærum barna og ungmenna hafa þekkst víða um heim
öldum saman. Þekkt er að sum samfélög geri slíkar aðgerðir á ungum
drengjum, ýmist af trúarlegum eða menningarlegum ástæðum. Aðgerðir
á kynfærum stúlkna og kvenna eru einnig mjög útbreiddar á heims-
vísu. Slíkar aðgerðir eru kallaðar umskurðir eða limlesting á kynfærum
kvenna (e.circumcision/female genital mutilation). Alþjóðaheilbrigð-
isstofnunin skilgreinir umskurð kvenna sem allar breytingar eða skaði
á ytri kynfærum kvenna sem er ekki gerður í lækningarskyni og hefur
engan heilsufarslegan ávinning. Umskurður er talinn fela í sér alvarlegt
brot á mannréttindum stúlkna og kvenna (World Health Organisation
(WHO), 2018).
Talið er að meira en þrjár milljónir stúlkna og kvenna séu í hættu á
að verða fyrir verknaðinum ár hvert. Umskurður er oftast framkvæmdur
þegar stúlkur eru á aldrinum 0 til 15 ára en þó er einnig þekkt að hann sé
framkvæmdur síðar (United Nations International Children’s Emergency
Fund (UNICEF), 2016). Samkvæmt upplýsingum frá UNICEF eru að
minnsta kosti 200 milljónir barna og kvenna umskornar í heiminum í
dag. Um það bil helmingur þeirra kemur frá þremur löndum; Indónesíu,
Eþíópíu og Egyptalandi (UNICEF, 2016). Þessi verknaður er þó mun
útbreiddari en það og er vitað af um það bil 30 löndum þar sem umskurðir
eru framkvæmdir. Flest þeirra eru í Afríku en sum í Asíu, einkum Mið-
Austurlöndum (WHO, 2018). Í Sómalíu, Gíneu, Djibouti, Sierra leone,
Malí, Egyptalandi, Súdan og Eritreu er meira en 80% stúlkna og kvenna
á aldrinum 15 til 49 ára umskornar (UNICEF, 2016).
MENNINGARLEGUR OG SÖGULEGUR BAKGRUNNUR
Sögulegur og menningarlegur bakgrunnur og uppruni umskurðar kvenna
er ekki með öllu kunnur. Mikilvægt að reyna að skilja eins og kostur
er hvaðan þessi siður kemur og hvers vegna hann er stundaður, einkum
til þess að unnt sé að finna leiðir til að draga úr þessari framkvæmd
eins og hægt er og helst að útrýma henni alveg. Sumir fræðimenn rekja
uppruna umskurðar til Egypta á tímum faraóanna og er talið að þessi
siður hafi verið stundaður með einum eða öðrum hætti að minnsta
kosti frá árunum 2000 til 1400 fyrir Krist. Egyptar eru þannig höfundar
þessa siðar en hann dreifðist svo víðar, þar á meðal til Rómverja sem
eru taldir hafa hengt hringi á ytri legháls kvenþræla til að koma í veg
fyrir þungun. Siðurinn dreifðist svo víðar um Afríku og Asíu eins og
áður hefur verið rakið (Ofor og Ofole, 2015). Ekkert trúarrit gerir kröfu
um eða styður að stúlkur og konur séu umskornar en þó er siðurinn víða
talinn vera tengdur trúarbrögðum og margir sem framkvæma hann rétt-
læta hann með vísun til trúarbragða (WHO, 2018). Sumir trúarleiðtogar
eru fylgjandi umskurði, aðrir taka eindregna afstöðu gegn honum og enn
aðrir taka ekki afstöðu til siðarins. Algengast er að umskurður eigi sér
stað í samfélögum múslima en siðurinn þekkist einnig í samfélögum
kristinna, gyðinga og samfélögum sem aðhyllast andatrú. Umskurður
kvenna var stundaður fyrir tíma Krists og Islam svo ljóst er að uppruni
hans verður ekki rakinn þaðan (Ofor og Ofole, 2015). Orsakirnar eru því
líklega frekar menningarlegar en trúarlegar og kunna ástæðurnar að vera
mismunandi eftir löndum. Jafnframt er það ólíkt hvers konar umskurðir
eru framkvæmdir (WHO, 2018). Í þeim samfélögum þar sem umskurður
er álitinn eðlilegur siður (e. social norm) er þrýstingur frá samfélaginu að
framkvæma umskurð. Þá kann þrýstingurinn einnig að koma frá þoland-
anum sjálfum þar sem rík þörf er fyrir að falla inn í hópinn og jafnframt
kann að ríkja mikil hræðsla við höfnun samfélagsins. Í mörgum slíkum
samfélögum er umskurður mjög algengur, jafnvel framkvæmdur nánast
undantekningarlaust, og þykir sjálfsagður.
Sums staðar er umskurður álitinn nauðsynlegur hluti af uppeldi stúlku,
hann er talinn draga úr kynhvöt konunnar og auðvelda henni um leið
að standast freistingar. Konur með 3. flokk umskurðar óttast sársaukann
Hulda Lind Eyjólfsdóttir,
ljósmóðir á fæðingarvakt
Landspítala.
Ólöf Ásta Ólafsdóttir, prófessor
í ljósmóðurfræði, Hjúkrunar-
fræðideild, Háskóla Íslands