Ljósmæðrablaðið - des. 2019, Blaðsíða 30

30 LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - DESEMBER 2019
„Það er alls konar að mér“ – Neikvæð áhrif á heilsufar
Allar konurnar höfðu upplifað langvinna verki, flestar tengda vefjagigt
og kvensjúkdómum. Sex upplifðu óvenju mikla meðgöngukvilla, þrjár
sem grindarverki og þrjár ógleði og uppköst alla meðgönguna. Fimm
höfðu misst fóstur, þar af þrjár á öðrum þriðjungi meðgöngu. Líf Rúnar
snýst í dag enn mikið um þvag- og hægðaleka sem hún rekur beint til
kynferðislega ofbeldisins og erfiðrar fyrstu fæðingar en eftir hana lýsir
hún líðan sinni svona:
Það náttúrulega fór allt til fjandans hjá mér .. á öðrum sólar-
hring kemur einhver ljósa til mín og segir: „Gengur þér vel að
pissa?“ og þá allt í einu rennur upp fyrir mér: .. ég var sko með
þvagleka án þess að .. finna fyrir því .. ég hef náttúrulega aldrei
jafnað mig eftir þetta.
Margar kvennanna lýstu einkennum áfallastreituröskunar, svo sem að
hafa upplifað endurlit í ofbeldisreynslu og hugrof þar sem veruleika-
skynjun brenglaðist. Konurnar lýstu einnig allar neikvæðum áhrifum
á eigin geðheilsu. Þær upplifðu kvíða og þunglyndi í barneignarferl-
inu sem hafði veruleg áhrif á reynslu þeirra. Nokkrar sögðu frá þung-
lyndi á meðgöngu og allar höfðu þjáðst af þunglyndi eftir einhverja af
fæðingum sínum. Olga lýsir líðan sinni svo á fyrstu meðgöngu:
Ég man ekki eftir því að ég hafi talað um það við neinn hvernig
mér leið af því að ég held ég hafi ekki vitað það sjálf ... ég
var bara tóm. Ég sat heima þegar ég var hætt að vinna .. [Sat]
tímunum saman í stólnum, ekki með tónlist og ekki neitt og
horfði bara út í loftið ... Ég hafði mig bara ekki í neitt.
Ýmislegt gat orðið að kveikjum að endurliti í fyrri ofbeldisreynslu.
Margar þekktu þá tilfinningu að fara út úr líkamanum við erfiðar
aðstæður líkt og Júlía sem lýsir fyrstu innri skoðun:
Mér leið bara eins og ég þyrfti að kasta upp .. ég var í svona
sjokkástandi .. þetta er náttúrulega viðkvæmt svæði og líkam-
inn man eftir snertingunni sem gerðist þegar ég var pínulítil
stelpa .. og ég fór eiginlega gjörsamlega úr líkamanum með
þessari skoðun.
„Þroski litaður sársauka“ – Áhrif á móðurhlutverkið
Allar konurnar stóðu frammi fyrir miklum áskorunum sem vörðuðu
það að vera þolandi og móðir og mörgum kvennanna gekk erfiðlega að
treysta á sjálfar sig sem mæður eins og Rún: „ ...mér fannst ábyrgðin
svo þrúgandi mikil og ég vandaði mig alveg ofboðslega og gerði allt
alveg rosalega vel en ég var sko að deyja úr skelfingu!“
Konurnar höfðu ríka þörf fyrir að vernda börnin sín og höfðu uppi
ýmsar varúðarráðstafanir til að minnka líkur á að þau lentu í kynferð-
islegu ofbeldi. Þær töluðu sérstaklega um gistingar og að þekkja vini
barna sinna og heimilisaðstæður þeirra, einnig að þurfa alltaf að vita
hvar börnin eru, að fræða börnin eftir aldri þeirra og þroska og að kenna
þeim mörk í samskiptum.
Ísold átti erfiða fyrstu fæðingu og lýsir sárri tómleikatilfinningunni
þegar hún loks fékk barnið í fangið: ,,Ekki neitt. Ég var búin með
allt bara, ég átti ekkert eftir og það var bara eitthvað barn þarna á
maganum á mér .. Ég var bara búin á því.“ Við tóku erfiðir dagar með
vandamálum við brjóstagjöf og eftir heimkomu sagði hún heima-
þjónustuljósmóður frá því að hún væri þolandi og ætti í erfiðleikum
með að tengjast barninu: „ ...hún var bara æðisleg sko. Hún var mjög
mikið vakandi fyrir því og gaf mér mjög góð ráð .. það bara virkaði
rosalega vel.“
Þegar barnið náði þeim aldri sem mæðurnar sjálfar voru á þegar þær
voru beittar ofbeldi, varð aldurinn að kveikju. Þá komu minningar af
ofbeldinu upp á yfirborðið, jafnvel í fyrsta sinn. Það að verða móðir
og sjá sjálfa sig í barninu hjálpaði þeim að skilgreina ofbeldið. Sumar
gátu þá í fyrsta sinn séð í réttu ljósi barnið sem þær voru, að ábyrgðin
og skömmin var ekki þeirra. Slík endurlit gátu því orðið þeim hvatning
til að vinna úr reynslu sinni. Þær sem eignuðust drengi upplifðu kyn
barnsins sem kveikju. Sólrúnu varð áfall að vita að þriðja barnið hennar
væri drengur og taldi það skýra að hluta til hversu illa henni gekk að
tengjast honum. Eftir fæðinguna þurfti hún aðstoð við að baða hann,
var hrædd um að skaða hann eða jafnvel misnota hann. Hún hafði líka
erfiða reynslu af fæðingu og af fyrstu árum elsta barnsins sem einnig
var drengur. Með stúlkuna, miðjubarnið, var líðanin allt önnur: „...[ég]
fékk að vita frekar snemma að það væri stelpa og guð minn góður hvað
ég var fegin! ... mér leið eins og ég væri bara með tjull og blúndur inn í
mér...“ Sú fæðing gekk ljómandi vel, tengslamyndun og brjóstagjöfin.
Katrín upplifði mikla vanlíðan, gekk illa að höndla óvissu varðandi
kynið á meðgöngu þegar það sást ekki í ómskoðun. Nokkrum vikum
síðar komst hún síðan í þrívíddarómskoðun: „...bara stelpa á leiðinni
og það bara breytti meðgöngunni gjörsamlega!“
UMFJÖLLUN UM NIÐURSTÖÐUR
Í rannsókninni kom fram hversu miklu máli traust tengsl og stuðningur
ljósmóður getur skipt þolendur varðandi upplifun af barneignarferl-
inu og aukið þeim tilfinningu um stjórn. Einnig kom fram neikvæð
áhrif á heilsufarið og meiri áhrif á móðurhlutverkið en rannsakendur
áttu von á. Það sem kom líklega mest á óvart er hvað kyn barnsins og
aldur þess gátu verið öflugar kveikjur, bæði sem endurlit í ofbeldi en
ekki síður sem leið til að setja ofbeldið sem þær urðu fyrir sem börn í
nýtt samhengi. Það varð þeim hvatning til úrvinnslu, þroska og betri
líðanar. Yfirlit yfir niðurstöður og samræmi við niðurstöður annarra
rannsókna má finna í töflu 3.
Stuðningur ljósmóður og samfella í þjónustu
Stuðningur ljósmæðra í barneignarferlinu kom skýrt fram sem einn
mikilvægasti þáttur þess að konurnar öðluðust góða og eflandi reynslu.
Oft var ein ljósmóðir í lykilhlutverki sem konan hafði jafnvel náð að
kynnast vel í gegnum samfellda þjónustu. Rannsóknarniðurstöður
í öðrum rannsóknum benda einnig til mikilvægis samfellu í barn-
eignarþjónustu fyrir þolendur kynferðislegs ofbeldis í æsku (Coles og
Jones, 2009; Garratt, 2011; Montgomery, Pope og Rogers, 2015b) sem
samræmist vel hugmyndafræði ljósmæðra um að ætíð skuli stefna að
sem mestri samfellu í þjónustunni (Ljósmæðrafélag Íslands, 1998). Í
íslenskri rannsókn var mikilvægi stuðnings fyrir fæðingarreynsluna
rannsakað. Meginniðurstaða var sú að ef konan upplifir ekki stuðning
frá ljósmóður á meðgöngu og í fæðingu eru auknar líkur á neikvæðri
fæðingarupplifun (Sigurdardottir ofl., 2017).
Skimun fyrir ofbeldi og áfallamiðuð þjónusta
Aðeins tvær konur voru spurðar út í ofbeldisreynslu og aðrar tvær
sögðu frá að eigin frumkvæði, sem vekur upp vangaveltur um stöðu
barnshafandi kvenna með ofbeldisreynslu á Íslandi. Þetta er í samræmi
við niðurstöður úr nýlegri íslenskri rannsókn þar sem eingöngu 8.4%
íslenskra barnshafandi kvenna voru spurðar um reynslu af ofbeldi
(Jonsdottir, 2019). Ein aðal skýringin á því af hverju ljósmæður spyrja
ekki um ofbeldisreynslu teljum við vera að enn er ekki fullmótað
hvernig skal spyrja um ofbeldi. Byggt á niðurstöðum úr rannsókninni
er það ábending að spyrja eigi konur út í ofbeldissögu og áríðandi að
vinna verklagsleiðbeiningar. Í eigindlegri rannsókn White, Danis og
Gillice (2016) kom fram eindreginn vilji kvenna um að spyrja ætti
um ofbeldisreynslu í barneignarþjónustu og það er allrar athygli vert
að aldarfjórðungur er liðinn síðan byrjað var að hvetja til skimunar
fyrir kynferðislegu ofbeldi í æsku í meðgönguvernd í Bandaríkjunum
(Seng og Petersen, 1995). Ekki treysta þó allir þolendur sér til að ræða
reynslu sína eða muna hana jafnvel ekki. Í ljósmóðurstarfinu þarf því
að mæta hverri einustu konu með þann möguleika í huga að hún geti
verið þolandi kynferðislegs ofbeldis. Sýna ætti hverri konu virðingu
og gefa henni val og kost á þátttöku í allri ákvarðanatöku (Garratt,
2011). Mikilvægt er að spyrja ávallt um leyfi fyrir öllum skoðunum
og snertingu til að varast að kveikja endurlit (Coles og Jones, 2009;
Garratt, 2011).
Neikvæð áhrif kynferðislegs ofbeldis í æsku á heilsufar
Það kom skýrt fram í niðurstöðum að ofbeldið hafði langvarandi áhrif
á heilsufar og styðja innlendar rannsóknir það (Sigrún Sigurðardóttir
og Sigríður Halldórsdóttir, 2009; Sigurdardottir, Halldorsdottir, Bender
og Agnarsdóttur, 2015). Áströlsk rannsókn sýnir að þolendur upplifa
meiri verki og búa við lakara heilsufar, andlegt og líkamlegt (Coles,