Ljósmæðrablaðið - des. 2019, Blaðsíða 27

27LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - DESEMBER 2019
among healthcare professionals, and the public, of the long-term impact
of CSA on survivor mothersʼ experiences of the perinatal period and
motherhood. Three main subthemes were constructed: 1) „Youʼre most
vulnerable during birth“ relating to the effects on pregnancy, birth,
feelings and experiences of perinatal services, particularly midwifery
services. 2) „There is always something wrong with me“ relating to
the effects of CSA on physical and psychological health, in general
and in pregnancy. 3) „Painful growth“ influencing the maternal role,
challenges, well-being, the need for support and emotional processing.
Conclusion: Midwives, other healthcare professionals, and the public
need more knowledge to deepen understanding of this phenomenon, in
order to enhance midwifery and healthcare services and thus enhance
mothersʼ experiences of the perinatal period and motherhood.
Keywords: childhood sexual abuse, perinatal period, motherhood,
midwife, phenomenology, interviews.
INNGANGUR
Kynferðislegt ofbeldi gegn börnum er mikil ógn við heilbrigði vegna
alvarlegra og langvarandi afleiðinga þess (WHO, 2017). Íslenskar rann-
sóknir sýna að tæp 15% 10. bekkinga hafi orðið fyrir kynferðislegu
ofbeldi (Ársæll Már Arnarson, Kristín Heba Gísladóttir og Stefán Hrafn
Jónsson, 2016) og um 36% stúlkna í framhaldsskólum (Sigfusdottir,
Asgeirsdottir, Gudjonsson og Sigurdsson, 2008). Í íslensku úrtaki í fjöl-
þjóðlegri rannsókn meðal barnshafandi kvenna reyndist 21,1% þátttak-
enda hafa upplifað kynferðislegt ofbeldi (14,6% fyrir 18 ára aldur) og
sögðu tæp 78% þeirra það hafa haft áhrif á sig á meðgöngunni (Lukasse
o.fl., 2014).
Við áfall virkjast streitukerfi líkamans. Endurtekið streituáreiti getur
leitt til viðvarandi streituástands, skaðlegra áhrifa á ónæmiskerfið
(Martinson, Craner og Sigmon, 2016) og aukinnar sjúkdómatíðni.
Geðsjúkdómar eru algengastir, sjálfsvígstíðni margföld ásamt fylgni við
hjartasjúkdóma, krabbamein, öndunarfærasjúkdóma og stoðkerfisverki
(Coles, Lee, Taft, Mazza og Loxton, 2015; Hughes, 2017; Tomasdottir
o.fl., 2015). Íslenskar rannsóknir á reynslu þolenda sýna margþættan
heilsufarsvanda s.s. svefnvandamál, króníska verki, meltingafæra- og
stoðkerfisvandamál, kvensjúkdóma og krabbamein (Sigurdardottir og
Halldorsdottir, 2013 og 2018).
Kvíði, þunglyndi, áfallastreituröskun og geðhvarfasýki eru
algengastar geðraskana meðal þolenda (Hyland o.fl., 2018), einnig
á meðgöngu (Seng, D‘Andrea og Ford, 2014). Áfallastreituröskun er
kvíðaeinkenni sem hafa staðið meira en mánuð frá áfalli (Fisher, Acton
og Rowe, 2018). Kveikjur (e. triggers) sem kalla fram endurlit (e.
flashbacks) í áfallið, kalla fram áfallastreituröskunina og viðkomandi
missir jafnvel raunveruleikaskynið og upplifir áfallið á ný sem kallar
fram sterk líkamleg og sálræn streituviðbrögð. Rannsókn Sanchez o.fl.
(2017) sýnir að áhættan á áfallastreituröskun á meðgöngu er fimmfalt
meiri hjá konum eftir kynferðislegt ofbeldi í æsku en hjá samanburð-
arhópi. Þetta kemur ljósmæðrum samt oftast í opna skjöldu við fæðingu.
Rannsóknir á reynslu þolenda af meðgöngu, fæðingu og móður-
hlutverkinu, sýna skýr einkenni áfallastreituröskunar (Berman o.fl.,
2014; LoGiudice og Beck, 2016). Algeng kveikja er þegar framgangur
fæðingar er metinn með þreifingu upp á legháls (Montgomery, Pope og
Rogers, 2015b). Þörf fyrir tilfinningu um stjórn er þolendum gríðarlega
mikilvæg og Montgomery (2013) nefnir innri og ytri stjórn í greiningu
á fyrri rannsóknum (e. metasynthesis). Innri stjórn lýtur að sjálfsstjórn-
inni, en ytri stjórn að því sem aðrir gera, eða geta gert, og að hafa stjórn
á umhverfi sínu. Ítarleg fæðingaráætlun getur aukið tilfinninguna um að
hafa stjórn (LoGiudice og Beck, 2016).
Faraldursfræðileg rannsókn var gerð á fæðingarútkomu kvenna sem
hafa orðið fyrir kynferðislegu ofbeldi og voru þær bornar saman við
samanburðarhóp (Gisladottir o.fl., 2016). Marktækt fleiri konur í rann-
sóknarhópnum sem höfðu orðið fyrir ofbeldi sem unglingar, fengu
greininguna „Móðurnauð í hríðum og fæðingu“ (ICD10 =O75,0).
Fyrsta stig fæðingar var langdregið og voru þær í meiri áhættu á að enda
í áhaldafæðingu eða keisaraskurði. Hafa ber í huga að þær höfðu allar
sótt sér aðstoðar á Neyðarmóttöku Landspítalans eftir áfallið, sú er ekki
raunin með alla þolendur.
Rannsóknin fjallar um reynslu íslenskra þolenda af barneignarferli,
heilsufari og móðurhlutverki. Ljósmæður sinna konum og fjölskyldum
þeirra í barneignarferlinu og því er þekking á málefninu mikilvæg.
Markmið rannsóknarinnar er að auka þekkingu og dýpka skilning á
reynslu þolenda. Rannsóknarspurningin var: Hver er reynsla íslenskra
kvenna, sem eru þolendur kynferðislegs ofbeldis í æsku, af barn-
eignarferlinu, heilsufari á meðgöngu og endranær, og móðurhlutverk-
inu?
RANNSÓKNARAÐFERÐ
Til að svara rannsóknarspurningunni var Vancouver skólinn í fyrirbæra-
fræði valinn en honum er ætlað að auka skilning á mannlegum fyrir-
bærum og bæta mannlega þjónustu (Sigríður Halldórsdóttir, 2013).
Rannsóknarferlinu er skipt í tólf þrep (sjá töflu 1) og innan hvers þeirra
fer rannsakandinn í gegnum hið vitræna vinnuferli aðferðarinnar sem
felst í að vera kyrr, að ígrunda, að koma auga á, að velja, að túlka, að
raða saman og að sannreyna (sjá mynd 1).
Á fyrsta þrepi var rannsóknin kynnt fyrir sjálfshjálparsamtökum sem
auglýstu eftir þátttakendum til að tryggja að úrvinnsla þátttakenda væri
komin vel á veg, og ólíklegra að viðtölin myndu valda þeim vanlíðan.
Þátttakendur höfðu ýmist samband við rannsakanda eftir að hafa séð
auglýsingu hjá samtökunum, eða fengið kynningu hjá ráðgjafa. Reynsla
Rannsóknarþáttur: Í þessari rannsókn:
1. Úrtak valið
Valdar voru níu konur, mæður sem
höfðu orðið fyrir kynferðislegu
ofbeldi í æsku – tilgangsúrtak
2. Að vera kyrr
Átta sig á fyrirframgerðum
hugmyndum og leggja þær til
hliðar
3. Að taka þátt í
samræðum – viðtöl
- gagnasöfnun
1-2 viðtöl við hverja konu, samtals
16 viðtöl – samræður
4. Gagngreining
hafin, vitund skerpt
Gagnasöfnun og greining þeirra á
sér stað samhliða
5. Greina þemu Texti lesinn aftur og aftur – hver er kjarninn í frásögninni?
6. Að átta sig á
reynslu hvers og
eins
Greiningarlíkan smíðað út frá
reynslu hverar og einnar konu
7. Að staðfesta með
hverjum og einum
Greiningarlíkan kynnt fyrir hverri og
einni konu
8. Átta sig á heildar-
mynd
Meginniðurstöður fundnar með
lýsingum og túlkun
9. Niðurstöður
bornar saman við
rannsóknargögnin
Viðtölin lesin aftur yfir til að ganga
úr skugga um samræmi
10. Rannsókninni
valið heiti „Það vantar meiri skilning á manni“
11. Niðurstöður
sannreyndar með
þátttakendum
Heildargreiningarlíkan var borið
undir nokkrar kvennanna og stað-
festu þær það
12. Niðurstöður
skrifaðar upp
Reynt var að láta raddir allra
kvennanna heyrast með því að
vitna í þær og skapa trúverðuga
sýn á þeirra reynslu
Tafla 1. 12 þrep Vancouver-skólans og hvað var gert í þessari rannsókn