Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2018, Síða 199

alveg ljóst að hversu miklu leyti er við fallmörkun að „sakast“ í óeðlilegum völd-
unardæmum. Sögnin sakna tekur með sér nefnifallsfrumlag en þó er setningin
?*Ég reyndi að sakna hans hæpin eða ótæk (en ?Ég reyndi að sakna hans ekki mun
skárri, þótt hún sé reyndar fremur óeðlileg).
Hér er margt órannsakað og bíður málfræðinga framtíðarinnar.
3. Álitamál og ályktunarorð
Tilbrigði í íslenskri setningagerð er yfirgripsmikið verk með gríðarlegu magni upp -
lýsinga. Tölulegu niðurstöðurnar munu nýtast málfræðingum til samanburð ar um
langa framtíð og eru þegar teknar að nýtast við ítarrannsóknir á einstökum atrið -
um, eins og sjá má í 3. bindi. Margt er hér vel gert og sumt glæsilega; verkið vitn-
ar um firnamikla elju og einurð.
Eitt af því sem prýðir þetta verk er að þar örlar hvergi á málfarslegum rétt-
trúnaði, sem annars hefur svo mjög einkennt íslenska málumræðu. Rannsóknar -
efnið er einfaldlega máltilfinning almennings og höfundarnir nálgast það án for-
dóma um rétt mál og rangt. Íslenska hefur löngum verið talin afar einsleitt mál
og er það að mörgu leyti en þetta verk leiðir þó í ljós að setningafræðilegur breyti-
leiki er mikill í íslensku nútímamáli. En hér er þó ekki allt sem sýnist. Athug -
unarefnin eru bæði mörg og margbreytileg en dæmin eru sótt á þekkt mið ef svo
má segja; rannsóknin beinist að setningagerðum sem menn hafa talið sig vita að
myndu sýna breytileika, væru á „gráu svæði“. Og þótt sá breytileiki sem kemur í
ljós sé mikill þá er hann aðeins örlítið brot af öllum þeim breytileika sem hugs-
anlegur væri. Langflest af þessum „hugsanlegu tilbrigðum“ eru þess eðlis að
engum málfræðingi dytti í hug að kanna þau: *Jón Þuríði sagði María Ólaf elskaði
að (í merkingunni ʻJón sagði Þuríði að María elskaði Ólaf’) er t.d. eðlileg orðaröð
í mörgum málum, m.a. japönsku, en er að sjálfsögðu útilokuð í máli Íslendinga.
Maður getur sagt flókna hluti eins og Allir þessir þrír góðu vinir mínir frá Lundi …
en ég er nokkuð viss um að enginn Íslendingur myndi fallast á röðina *Frá þrír
góðu þessir mínir allir Lundi vinir … og efast reyndar um að hún sé möguleg í nokkru
tungumáli. Naumast myndi nokkrum málfræðingi heldur detta í hug að kanna
hvort einhverjir geti fallist á *Ég veit ekki hvort María lesið bókina, þótt sambæri-
legt orðalag sé eðlilegt í sænsku og norsku. Þar að auki eru að sjálfsögðu mörg
„grá svæði“ látin órannsökuð í Tilbrigðum í íslenskri setningagerð, eins og ég hef
nefnt dæmi um hér að framan.
Málbreytileikinn sem sagt er frá í þessu verki er „blendinn“ og að mestu leyti
einstaklingsbundinn. Engri setningu var hafnað af öllum málnotendum og engin
setning hlaut samþykki allra þátttakenda. Talsverð fylgni er víða við aldur en yfir-
leitt engin eða lítil fylgni við menntun, búsetu eða kyn. Þetta ástand er allsérstakt
og á sér líklega fáar hliðstæður utan Íslands, a.m.k. að því er varðar menntun og
búsetu. Þótt niðurstöðurnar séu að flestu leyti í samræmi við það sem menn hafa
talið sig vita er mikilsvert að fá trausta vissu um þetta sérstaka íslenska „mál -
ástand“. Málfræðingar framtíðarinnar geta fyrir vikið fylgst með því hvort þetta
ástand tekur breytingum eða reynist stöðugt.
Ritdómar 199