Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2018, Page 209

byggja á eldri íslenskum orðhlutum á meðan „neologism“ sé víðara og nái líka yfir
ný orð sem fela í sér erlenda orðhluta. Í heild er þessi umræða skýr og skorinorð,
og studd áhugaverðum dæmum. Helst er að því að finna að afmörkun kaflans
verður kannski nokkuð þröng með því að einskorða hann við orðaforða, þótt
málauðgun í skilningi Haugens nái vissulega fyrst og fremst til hans.
Síðari kaflinn nefnist „Mál og þjóð“ og titillinn gefur skýra vísbendingu um
umfjöllunarefni hans. Efnið, þ.e. samband máls og þjóðar, er víðfeðmt og erfitt að
gera því viðhlítandi skil í svo stuttum kafla enda er hann nokkuð brotakenndur
þótt ýmis áhugaverð atriði séu rædd. Aðallega er hugað að þeim sterku tengslum
sem löngum hafa verið á milli umræðna um íslenska málstefnu og hugmynda um
íslenskt þjóðerni og í því samhengi fjallað sérstaklega um tímabilið frá milli-
stríðsárunum og fram yfir lýðveldisstofnun enda var þá oftast litið á íslenskt mál
og fornbókmenntirnar sem forsendu þess að hægt væri að telja Íslendinga sér-
staka þjóð. Þessi umræða er brotin upp með dæmum úr alþjóðlegu samhengi: um
þátt Geordie-mállýskunnar í sjálfsmynd íbúa Newcastle, um deilur serbneskra
menntamanna um hvað væri „rétt“ serbneska í kjölfar átakanna á Balkanskaga og
um hugmyndir þeirra fáu sem enn tala Guernseyjarfrönsku um að varðveita verði
hana í sem upprunalegastri mynd til að viðhalda menningarlegri sjálfsmynd
þeirra. Hér er því margt enn ósagt um tengsl máls og þjóðar en þau brot sem eru
tínd til gefa eftir sem áður skýra vísbendingu um hina stærri mynd og vert er að
taka sérstaklega undir varnaðarorð Ara Páls varðandi öfgakenndar þjóðernishug-
myndir og tengsl þeirra við málrækt, sem vísa þannig í inngangsorð hans.
„Mál og mat“ er yfirskrift áttunda og síðasta kafla bókarinnar. Hér er gefið
greinargott yfirlit yfir helstu atriði sem koma við sögu þegar mat er lagt á mál og
málnotkun, þ.e. hvort hún teljist „rétt“ eða „röng“, „góð“ eða „vond“ eða viðeigandi
við tilteknar aðstæður. Grunnurinn að kaflanum er lagður með umræðum um mál-
legt viðmið (e. norm), sem Ari Páll skilgreinir sem svo að það segi „til um þá mál-
hegðun sem málnotandi telur að málsamfélagið ætlist til við ákveðnar aðstæður“
(bls. 171). Síðan er rakið hvernig viðmið geta tekið á sig mismunandi myndir, þótt
sameiginlegt viðmið um málnotkun sé vissulega mikilvægt skilgreiningaratriði á
tilteknu málsamfélagi. Þannig er t.a.m. bent á að þau geta verið ýmist „virk“, þ.e.
sagt til um raunverulega málnotkun við tilteknar aðstæður, „viðtekin“, þ.e. vísað til
þess hvort málnotkunin teljist eðlileg við viðkomandi aðstæður, eða „skráð“, þ.e.
tiltekin málnotkun sem mælt er með í kennslubókum, orðabókum o.þ.h.
Þessi grunnur þróast síðan yfir í umræðu um mat á mismunandi málvenjum
og lögð er fram skilgreining á „réttu“, „röngu“, „góðu“ og „vondu“ máli og er hún
í samræmi við það sem viðgengst í umræðu íslenskra málfræðinga um þau hug-
tök. Ari Páll bendir einnig á að það að leggja mat á málnotkun annarra sé engan
veginn séríslensk iðja og setur svo fram allítarlega greiningu á þeim forsendum
sem helst virðist stuðst við þegar mál er metið. Byggir hann þar á sex atriðum sem
talin eru upp í sænska ritinu Språkriktighetsboken frá 2005, en þau snúast um hve
föst í sessi málnotkunin er, hve viðurkennd hún er meðal bæði málnotenda og
málstýrenda, hve vel hún fellur að málkerfinu og ritmálshefðinni og hve vel hún
gegnir hlutverki sínu í samskiptum við mismunandi aðstæður.
Ritdómar 209