Bændablaðið - 24.08.2017, Blaðsíða 58

Bændablaðið | Fimmtudagur 24. ágúst 201758
Í Fréttablaðinu 18.08.
síðastliðinn er mynd og
grein um fjögur hross er
MAST tók í sína vörslu með
vörslusviptingu. Eftir sögn
blaðamanna voru hrossin
komin í hús. Þá ákveða
vörslumenn hrossanna að
farga þeim með þeim hætti
sem ég hef aldrei vitað til að
væri iðkaður hérlendis, það að
sleppa hverju hrossi út í gerði
og skjóta á stuttu færi.
Skyttan hlýtur að vera í mjög
góðri æfingu og þótt hann viti
hvar hjartað er, má ekkert út af
bera hvort sem notuð er mjúk
eða hörð kúla.
Reynsla mín af förgun
grasbíta í ca 55 ár er sú sama
og þeirra er fyrstir notuðu riffla,
að skot í heila drap samstundis.
Þessir menn vissu hvar hjartað
var og skutu samt í heilann.
Hross sem búið er að atast í
eru ókyrr og viðkvæm og því
ókyrrara skotmark. Vitað er að
blóðlykt hefur ekki róandi áhrif
á sum hross. Sá sem notar stóra
riffla, skal ætíð hafa öruggt
baksvið bráðar. Ólafur Jónsson
héraðsdýralæknir, segist verða
reiður ef einhver skyti hross í
höfuðið.
Hvaða aðferð er notuð í
sláturhúsum?
MAST fylgist með velferð
dýra og hlýtur því að vera
öllum til fyrirmyndar. En þarna
er einhver að æfa sig í glerhúsi.
Gunnar Þórisson.
Sauðfjárbúskapur er í eðli
sínu hirðingjabúskapur frá
fornu fari líkt og t.d. geitfjár-
og úlfaldabúskapur. Flestar
þjóðir hafa þó aðlagað hann
nútímabúskaparháttum sem þýðir
að tekið er tillit til landgæða, fastrar
búsetu og þeirrar staðreyndar
að kjötframleiðsla af sauðfé
stenst nánast engan samanburð
við aðra kjötframleiðslu frá
hagkvæmnisjónarmiðum. Þetta
hefur enda orðið til þess að víðast
hvar í heiminum er sauðfjárrækt
stunduð sem láglendisbúskapur
í fremur litlum hjörðum og/eða
tekjur af ull og gærum vega þungt
í heildartekjum af greininni.
Frá þessu eru þó ákveðnar
undantekningar. – Hér á landi hefur
föst búseta verið alls ráðandi frá
landnámi en samt sem áður hafa
einkenni hjarðmennskunnar, um
breytilega haga efir árstíðum, haldið
sér. Ekki einasta hafa þeir hagar
verið lítt háðir ástandi gróðurs hverju
sinni heldur hafa þeir að litlu leyti
lotið lögmálum eignarréttarins. Hér
á landi hefur semsé viðgengist að
sauðféð hafi fyrsta rétt til nýtingar
lands, að mestu óháð eignarhaldi.
Þróuð hefur verið löggjöf sem
er svo gjörsamlega úr takt við
anda og eðli stjórnarskrárinnar og
viðhorf og venjur annarra þjóða
að undrun má sæta. Dæmi þessu
til sönnunar má m.a. finna í lögum
um afréttarmálefni, fjallskil o. fl.
og girðingarlögum. Í stuttu máli má
segja að íslensk löggjöf geri ráð fyrir
að ekki einasta hafi sauðfjárhaldarar
rétt til að nýta annarra land til beitar,
heldur eru lagðar ríkar skyldur á
fjárlausa landeigendur að verja
og hreinsa sitt land rétt eins og
það sé eitt af náttúrulögmálunum
að sauðfé fái að ganga laust um
landið óháð öllu og öllum. Minna
má á að í Grágás og Jónsbók
voru ákvæði um vörsluskyldu
og hvernig skyldi tekið á ágangi
búfjár en hagsmunagæslumenn
sauðkindarinnar á löggjafarþinginu
snéru öllu á annan veg þegar
girðingar komu til sögunnar og
ákváðu að girðingar væru til að aðrir
gætu varið sig og sitt fyrir ágangi
sauðkindarinnarinnar en ekki til að
halda henni í skefjum.
Glansmynd eða glórulaus
atvinnugrein
Hvort þessi skipan mála á sinn
þátt í þeirri ímynd sem sauðkindin
og sauðfjárbændur hafa meðal
þjóðarinnar skal ósagt látið. Ég hygg
að flest okkar hafi mikla samúð með
sauðfjárbændum. Við lítum flest svo
á að þetta sé tekjulág stétt sem vinni
mikið og eigi einhvern veginn alltaf
undir högg að sækja og að dreifð
byggð í landinu byggist að verulegu
leyti á sauðfjárbændum. Sauðkindin
sjálf á einnig sinn stað í hjarta
okkar, ekki einasta er lambakjöt í
efsta sæti á gæðalistanum hjá okkur
flestum, heldur hafa sauðburður
og smalamennskur grafið um sig í
þjóðarsálinni sem ímynd þess besta
og fallegast sem íslensk sveit hefur
uppá að bjóða.
Sauðfjárhaldi fylgja þó líka
neikvæðari myndir. Lausaganga
með þjóðvegum hefur orðið tilefni
ófárra aðfinnslna, útigangur sauðfjár
hefur ítrekað komist í fréttir að
ekki sé minnst á slæman aðbúnað
á einstökum búum. Og svo er það
þessi eilífa fjárþörf greinarinnar
og endalaus umfjöllun um ofbeit.
Sauðfjárbændur þurfa ríkisframlög
til að framleiða, til að hætta að
framleiða, til að selja framleiðsluna,
til að þróa úrvinnslu afurðanna og
til að vinna að landbótum sem í
einhverjum tilfellum kunna að vera
afleiðingar ofbeitar.
Það sem heitast brennur á
sauðfjárbændum sjálfum er
þó væntanlega lágar tekjur.
Síðustu áratugi hefur fénu
vissulega fækkað verulega, enda
hefur innanlandsneysla dregist
mikið saman, en það er einsog
sauðfjárbændur sjálfir vilji aldrei
horfast í augu við raunveruleikann.
Þeir vilja endalaust framleiða
fyrir útflutning, ekki bara til
sveiflujöfnunar vegna breytinga á
innanlandsmarkaði frá ári til árs,
heldur hafa stefnt að því að alltað
þriðjungur heildarframleiðslunnar
fari til útflutnings. Greinin og
stjórnvöld hafa farið nokkra hringi
til að takmarka framleiðsluna
en einhvern veginn fer alltaf
allt úr böndum þó árangur náist
tímabundið. - Ábyrgðina á þessum
takmarkaða árangri verður einnig að
skrifa á ótal Guðna og Jóna á stóli
landbúnaðarráðherra undanfarna
áratugi sem hafa viðhaldið
sjálfsblekkingum um mikilvægi
sauðfjárframleiðslunnar með gerð
mjög misráðinna búvörusamninga
við sauðfjárbændur í gegnum
árin. Nú kann e.t.v. að hylla undir
breytingar á viðhorfi stjórnvalda
þó óvarlegt sé að gera sér of miklar
væntingar þar um.
Allt breytist ... nema
sauðfjárræktin
Þjóðfélags- og atvinnuhættir taka
hröðum breytingum þessi árin og
því full ástæða fyrir jafn viðkvæma
grein og sauðfjárræktina að huga
að stöðu sinni. Ég tel að það sé
t.d. aðeins tímaspursmál hvenær
lausaganga sauðfjár verður bönnuð
nema í undartekningartilfellum.
Kannski þurfa að ganga
hæstaréttardómar, og jafnvel dómar
fyrir Mannréttindadómstól Evrópu
til að sýna framá hvernig íslensk
stjórnvöld margbrjóta jafnréttis- og
eignarréttarákvæði stjórnarskrárinnar
með núverandi lagasetningu.
Vonandi átta Alþingismenn sig þó í
tíma á því óréttlæti sem nú viðgengst.
Í annan stað er búseta í sveitum
landsins að taka miklum breytingum
m.a. með ört vaxandi ferðamennsku.
Ungt fólk sest í vaxandi mæli
að utan höfuðborgarsvæðisins,
stundar margvíslega þjónustu við
ferðamenn, framleiðir minjagripi
og fullvinnur afurðir frá landbúnaði
og sjávarútvegi, vinnur við
hugbúnaðargerð, list, hönnun og
fjölþætt störf sem eru óháð búsetu
en byggja fyrst og fremst á góðum
samgöngum og góðu netsambandi.
Myndarlegum hestabúgörðum
fjölgar stöðugt, skógrækt eykst
og ekki má gleyma fiskeldinu
sem trúlega á eftir að gerbreyta
búsetu einkum á sunnanverðum
Vestfjörðum og Austurlandi.
Með þessu breytta búsetumynstri
mun þolinmæði gagnvart
sauðfjárrækt, einsog hún er nú
stundum, minnka. Við þetta bætast
svo umhverfissjónarmið sem
hvetja til fækkunar búfjár vegna
gróðurverndar og metanlosunar.
Þó þjóðin hafi sýnt ótrúlegt
langlundargeð gagnvart fjárútlátum
til greinarinnar gegnum árin, verður
að ætla að eftir því sem fólki sem
á bein tengsl við hefðbundinn
landbúnað fækkar, muni andstaða
við stuðninginn aukast. Ég hygg hins
vegar að beinn byggðastuðningur
verði það sem koma skal en
framleiðslutengingin verði með
öllu afnumin.
Enn hef ég minnst fjallað
um þann þátt sem mér er þó
hugleiknastur en það er afkoma
sauðfjárbænda sjálfra. Margir
lesendur telja kannski að ég beri
eitthvert hatur í garð sauðfjárbænda
en því fer fjarri. Mér finnst hins
vegar grátlegt að horfa uppá greinina
tærast upp vegna fyrirhyggjuleysis
og raunveruleikafirringar. Ég
kalla það raunveruleikafirringu
að telja sér trú um að útflutningur
á dilkakjöti sé réttlætanlegur. Því
eru líka takmörk sett hve mikilli
söluaukningu aukning ferðamanna
skilar. Menn virðast gleyma því að
mjög fáar þjóðir eru vanar neyslu
á dilkakjöti sem nokkru nemur.
Ég kalla það fyrirhyggjuleysi að
greinin sætti sig við að hver sem
er geti hafið sauðfjárrækt og lagt
inn afurðir í afurðastöð. Greinin
hefur því miður ítrekað staðið
gegn starfsleyfisskyldu sem hefur
leitt til þess að töluverður hluti
framleiðslunnar er í höndum
aðila sem hafa ófullnægjandi
framleiðsluaðstæður. Ég kalla það
líka óraunsæi að telja eðlilegt að
beita sauðfé á fjöll og firnindi
á eldfjallaeyju norður undir
heimskautsbaug meðan nægt
láglendi stendur ónýtt. Og ég kalla
það óraunsæi að horfast ekki í augu
við þá staðreynd að offramleiðsla
leiðir ætíð til verðlækkunar til
framleiðenda.
Á sauðfjárræktin sér framtíð?
Í mínum huga er svarið einfalt.
Aðeins tvennt kemur til greina. Að
allir slátri annarri hverri fullorðinni
á í haust, sem þó leiðir aðeins til
tímabundinnar lausnar, eða að sett
verði upp áætlun til t.d.næstu tíu ára
um að greinin breytist úr því að vera
hjarðbúskapur með fastri búsetu í að
verða láglendis ræktunarbúskapur
í takti við aðra búvöruframleiðslu.
Lögum verði strax breytt þannig
að lausaganga verði bönnuð. Beit á
óvarið land verði aðeins heimil með
undantekningum og þá aðeins að fyrir
liggi samþykki allra hlutaðeigandi
landeigenda. Tíu ára aðlögunartími
gerir núverandi sauðfjárbændum
kleift að meta hvort breytingar
á búskaparháttum með auknum
hagagirðingum og ræktun réttlæta
áframhaldandi sauðfjárhald. Ef ekki
er sjálfhætt. Auðvitað hefur þetta í
för með sér verulega breytingu á því
hvar sauðfjárrækt verður stunduð í
framtíðinni en atvinnugrein sem
hefur frestað því áratugum saman
að horfast í augu við nútímann hverju
sinni, hlýtur á endanum að standa
frammi fyrir róttækari breytingum
en ella hefðu orðið. Aðeins með
róttækum breytingum nú verður
hægt að draga úr framleiðslunni og
hækka skilaverð til sauðfjárbænda.
Auðvitað veit ég að margir
verða vitlausir yfir þessum skrifum.
Sumir munu telja mig hafa lítið vit á
málefninu, aðrir munu telja að það
komi mér ekkert við o.s.frv. Við
ykkur sem þannig bregðist við vil
ég aðeins segja þetta. Þó þið skrifið
langhunda til að skamma mig mun
það ekki leysa þann vanda sem við
blasir nú þegar. Ef þið kunnið aðrar
leiðir en þær að aðlaga framleiðsluna
að innanlandsmarkaði þá endilega
fjallið um. – Ég skal hins vegar
fúslega játa að af langri reynslu
minni af íslenskum bændum og
íslenskum stjórnvöldum tel ég mjög
litlar líkur á að við verði brugðist
og að því leytinu munu skrif sem
þessi litlu breyta en mögulega valda
reiði og gremju hjá einhverjum.
Fari svo vil ég biðja hlutaðeigandi
velvirðingar. En telji menn mig
ekki því verr innrættan þá vona ég
að lesendur virði við mig þann eina
tilgang þessara skrifa, sumsé þann
að sjá bættum hag sauðfjárbænda
borgið til lengri framtíðar.
Stefán Tryggva- og Sigríðarson,
Þórisstöðum, Svalbarðsströnd
Er sauðfjárbændum fyrirmunað að lifa í nútímanum?
LESENDABÁS
Stefán Tryggva- og Sigríðarson.
MAST lætur skjóta hross á færi:
Þarna er einhver að
æfa sig í glerhúsi
Bændablaðið
Smáauglýsingar
sem hafa áhrif
um land allt!
Sími 56-30-300
Næsta blað
kemur út
7. september