Bændablaðið - 20.09.2018, Blaðsíða 52

Bændablaðið | Fimmtudagur 20. september 201852
Ein tegund staðla sem
hentar matvæla-
fyrirtækjum í útflutn-
ingi eru svokallaðir
matvæla öryggis- og
gæðastaðlar.
ISO s tað lar
komu fyrst fram á
sjónarsviðið á níunda
áratugnum og þóttu þau
fyrirtæki framsækin sem innleiddu
þá. Meðal algengustu staðlanna
eru ISO 9001 sem er almennur
gæðastaðall, ISO 14001 sem er
umhverfisstaðall og svo er ISO
22000 sértækur matvælaöryggis-
og gæðastaðall.
Smásalar fóru smám saman
að gera meiri kröfur til þeirra
matvæla sem þeir kaupa af
birgjum, meðal annars sem
viðbrögð við matvælaskandölum
og matvælasvikum sem skekið
höfðu heiminn og við síauknum
alþjóðaviðskiptum með matvæli.
Á það einkum við um hráefni til
framleiðslu undir eigin vörumerki
(PL) því þá er mikið undir fyrir
þeirra eigin ímynd ef eitthvað er
að gæðum og öryggi matvælanna.
Beggja vegna Atlantshafsins,
hvort heldur sem er í Bandaríkjunum,
Kanada, meginlandi Evrópu,
Bretlandi eða Skandinavíu, fór af
stað þróun ólíkra matvælaöryggis-
og gæðastaðla sem verslunin hafði
forystu um, en að þeirri þróun komu
ólíkir aðilar úr aðfangakeðjunni og
fleiri. Eins var fjöldi sértækra staðla
þróaður fyrir ákveðna geira eins og
skyndibitakeðjur,
bæði af keðjunum
sjálfum sem eru þá
sértækir fyrir þær
og af samtökum
innan geiranna.
Í Bretlandi var það
British Retail Consortium
staðallinn (BRC) sem náði mestri
útbreiðslu; á meginlandi Evrópu
(Þýskalandi/Frakklandi) staðallinn
IFS Food, í Bandaríkjunum
Safe Quality Food standard
(SQF), og í Danmörku Global
Red Meat standard (GRMS).
Þá var GlobalG.A.P. þróaður af
vinnuhópi evrópskra smásala og
byggður á CanadaG.A.P. sem er
sértækur fyrir ávexti og grænmeti
og viðurkenndur af kanadískum
yfirvöldum. Staðallinn FSSC
22000 sem inniheldur allar kröfur
ISO 22000 plús viðbætur var svo
upphaflega þróaður af hollenskri
stofnun. Viðbæturnar voru
viðbrögð við auknum kröfum
smásala þar sem ISO 22000 var
ekki talinn ganga nógu langt.
Ofangreindir staðlar byggja
á CODEX, HACCP, GMP,
matvælalöggjöfinni og ISO 22000,
en ganga eins og áður segir lengra.
Allir þessir staðlar eru alþjóðlegir;
í notkun um allan heim og lítið gert
úr því hvar þeir voru upphaflega
þróaðir.
Ekki er tilviljun að þessir staðlar
séu tilteknir hér umfram aðra.
Eins og áður hefur verið nefnt
urðu auknar kröfur til öryggis
og gæða matvæla og rekjanleika
í gegnum aðfangakeðjuna til
þess að mikill fjöldi staðla var
þróaður um allan heim sem gerði
staðlaumhverfið bæði flókið og
ógegnsætt.
Til að bregðast við þeirri þróun
voru GFSI samtökin stofnuð, en þau
eru regnhlífasamtök hagsmunaaðila
úr allri aðfangakeðjunni, opinberra-
og alþjóðastofnana, fræðimanna og
þeirra sem þjónusta iðnaðinn. Þau
leggja mat á ákveðnar tegundir
staðla og í kjölfarið hvort þeir fari
á lista yfir viðurkennda staðla sem
þá eru taldir sambærilegir.
Samtökin hafa einfaldað
staðlaumhverfið en markmið
þeirra er að auka gagnsæi vottunar,
auðvelda samanburð,
efla þannig traust og
stuðla að upplýstu vali
í viðskiptum.
Staðlarnir sem
voru nefndir hér að
framan eru þeir sem
viðurkenndir eru af
GFSI.
Í kjölfar þess hafa
smásalar í auknum
mæli einungis gert kröfu
um GFSI viðurkenndan
staðal fremur en einn ákveðinn
staðal.
Sífellt algengara er að íslensk
matvælafyrirtæki í útflutningi
innleiði einn af GFSI stöðlunum,
að þeirra sögn fyrst og fremst vegna
kröfu frá kaupendum. Jákvæðar
afleiðingar af innleiðingu slíkra
staðla telja stjórnendur vera bættur
rekstur og stjórnun, aukin gæði
matvælanna, aukið traust, bætt
ímynd og markaðsstaða – í raun
aðgangasmiðinn að markaði.
BRC er a lgengast i
matvælaöryggis- og gæðastaðallinn
á Íslandi, þar á eftir IFS, svo FSSC
22000 og lestina rekur GlobalG.A.P.
skv. þeim greiningum sem hafa
verið gerðar hér á landi.
Greiningin sem höfundur
framkvæmdi leiddi í ljós að ef
fyrirtækin voru ekki þegar búin að
innleiða slíkan staðal var fyrirtækið
í innleiðingaferli eða með það á
stefnuskránni. Á þetta fyrst og
fremst við um stærri fyrirtæki,
ekki litlu sérhæfðu fyrirtækin sem
sögðust byggja upp traust fyrst og
fremst með heimsóknum og því að
aðlaga starfsemi sína að kröfum
kaupenda.
Nefnt var að líklega yrði þess
ekki langt að bíða að innleiðing
GFSI viðurkenndra
m a t v æ l a ö r y g g i s -
og gæðastaðla yrði
lágmarkskrafa frá
erlendum kaupendum
en ekki eitthvað sem gæfi
þeim sem þá innleiddu
forskot á aðra.
Dæmi voru um
að fyrirtæki hefðu
innleitt tvo, jafnvel þrjá
sambærilega staðla til
að uppfylla kröfur ólíkra
kaupenda á ólíkum mörkuðum og
töldu það ekki hafa verið mjög
flókið því að megninu til væru
þeir sambærilegir. Einungis þyrfti
að kortleggja hvað skildi þá að og
í framhaldinu sjá til þess að þær
ólíku kröfur væru uppfylltar. Eins
var dæmi um að fyrirtæki hefði farið
frá einum staðli yfir í annan því
stjórnendur hefðu talið þann staðal
henta rekstri fyrirtækisins betur.
Eins var nefnt að ef fyrirtækið
hefði þegar innleitt HACCP sem er
skylda samkæmt matvælalöggjöfinni
væri það góður grunnur til að byggja
á og innleiðing gæðakerfis eins og
BRC ekki svo flókin þó það væri
töluverð vinna.
Taka skal fram að þessir staðlar
útlista ekki nákvæmlega hvernig
eigi að gera hlutina heldur hvaða
markmiðum eigi að ná. Leiðir
fyrirtækja að þeim markmiðum geta
verið ólík en útkoman sambærileg.
– Oddný Anna Björnsdóttir er
bóndi og sjálfstætt starfandi
ráðgjafi. Greinar í Bændablaðinu
um vottanir og upprunamerkingar
byggjast á verkefni sem hún vann
fyrir Íslandsstofu veturinn 2018.
Greiningin er aðgengileg í heild
sinni á vef Íslandsstofu.
Oddný Anna Björnsdóttir
objornsdottir@gmail.com
VOTTANIR & UPPRUNAMERKINGAR MATVÆLA
Matvælaöryggis- og gæðastaðlar
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
Mikill breytileiki í byggingarkostnaði
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
fékk stuðning úr Framleiðnisjóði
landbúnaðarins til þess að
taka saman raungögn um
byggingarkostnað. Til þess að
hægt sé að áætla kostnað þurfa að
vera til einhver haldbær gögn um
raunbyggingarkostnað og hvernig
hann verður til.
Verkefnið var hugsað sem verkfæri
til aðstoðar við kostnaðaráætlun
við byggingar og/eða breytingar
á landbúnaðarbyggingum.
Mikil endurnýjunarþörf er á
landbúnaðarbyggingum samfara
nýjum aðbúnaðarreglugerðum.
Vegna þessara ákvæða var samið
m.a. um ákveðið fjármagn
(fjárfestingastuðning) til kúabænda
í gegnum samning um starfsskilyrði
kúabænda á sínum tíma. Útfærslan
hefur verið með þeim hætti að
MAST auglýsir ár hvert eftir
umsóknum um fjárfestingastuðning
á kúabúum. Við lok hverrar
framkvæmdar er óskað eftir því að
bændur tilgreini heildarkostnað við
einstakar framkvæmdir og helstu
efnisþætti. Til að nálgast tölur um
raunbyggingakostnað var því aflað
upplýsinga í gegnum það gagnasafn
sem safnað var út frá tölum sem
bændur sendu inn. Þar sem greiddir
eru styrkir fyrir tækjabúnað þá eru
þær tölur inni í okkar gögnum.
Gögnin nýtast til að kanna hvort
það sé mikill breytileiki á milli
einstakra bygginga, og þá hvar sá
breytileiki liggur. Einnig ætti þessi
gagnasöfnun að aðstoða fólk við
ákvarðanatöku um hvernig og hve
miklar breytingar eru mögulegar
miðað við rekstrarforsendur. Með
þessu verkefni gefst einnig tækifæri til
þess að bera saman byggingarkostnað
í öðrum löndum sem við berum
okkur saman við. Gögnin sem
verkefnið skilar munu einnig nýtast
í hagsmunagæslu bænda.
Niðurstöður
Gögnin sem unnið er með koma
úr framkvæmdum sem fengu
fjárfestingarstuðning og voru þessar
framkvæmdir á mismunandi stigum
og ýmist endurbætur og nýbyggingar.
Töluverð vinna fór í að vinna
gögnin þannig að hægt væri að nýta
þau vegna þess hversu mislangt
framkvæmdir voru komnar. Notuð
voru gögn úr kláruðum fjósum og
mun gagnasafnið stækka til muna
þegar næstu gögn berast.
Eins og sjá má á Mynd 1 var
básafjöldi í nýbyggingum 70 básar og
var breytileiki mjög lítill (staðalfrávik
+/- 6 básar). Leiða má líkum að því
út frá þessu meðaltali að í flestum
tilfellum sé verið að byggja fyrir
einn mjaltaþjón og e.t.v. geldkýr
að auki. Breytileiki í básafjölda
endurbygginga og viðbótum var
mun meiri þar sem sumir voru að
bæta geldneytisaðstöðu eða bæta við
nokkrum básum en meðaltalið var 34
(staðalfrávik +/- 23 básar).
Miðað við þessi fyrstu gögn er
heildarkostnaður við nýbyggingu
970 þús. á bás fyrir mjólkurkýr að
meðaltali (staðalfrávik +/- 110 þús.).
sjá Mynd 2.
Gögnin eru enn sem komið er
takmörkuð en þau fjós sem voru
fullsmíðuð og aðeins fyrir mjólkandi
kýr sýndu samt töluverðan breytileika
í verði á hvern bás.
Þó svo að fermetrafjöldi í
gólfplássi á hvern bás fyrir mjólkandi
kýr sé breytilegur þá útskýrir það
ekki nema að litlu leyti mun á
byggingarkostnaði deilt á básafjölda.
Breytileikinn var einnig nokkur
þegar skoðað var verð á fermetra.
Nýbyggingar voru að kosta 100 þús/
m2 að meðaltali (staðalfrávik +/-31
þús.). sjá Mynd 3. Erfitt var að átta sig
á kostnaði vegna endur/viðbygginga,
þar þurfum við að bíða þangað til
gagnasafnið stækkar.
Kostnaður við hauggeymslur er
e.t.v. sá punktur sem vert að skoða
sérstaklega. Í sumum tilfellum
var kostnaður allt 317 þúsund
á grip (staðalfrávik +/-31 þús.).
Þennan breytileika má skýra með
mismunandi mikilli aðkeyptri
jarðvinnu, vegalengdum í steypustöð
og mismunandi kröfum um járnamagn
og burðarþol eftir landshlutum. Einnig
má skýra þennan mikla kostnað með
skort á tilboðum, og einnig skorts á
verktökum.
Yfirbygging var að kosta 33 þús/
m2 (staðalfrávik +/-14 þús.) en þessi
liður er beintengdur við gengi evru,
munurinn þarna liggur í mismunandi
lausnum þar sem kostnaður við
uppsteyptan einangraðan útvegg er
mun dýrari en einfaldur steyptur
veggur eða stálgrind/límtré. Þetta
er síðan fljótt að breytast ef krónan
veikist. Verð á innréttingum og
innanstokksmunum var mjög svipað
enda er samkeppni á þeim markaði
mjög mikil.
Hvar er hægt að lækka
kostnað?
Að okkar mati er vænlegast til
árangurs að skoða fyrst og fremst
kostnaðarliði eins og jarðvinnu og
uppsteypu, best er að reyna að ná
samkomulagi við verktaka um verð
fyrirfram og einnig þarf að átta sig á
að það er hægt að hanna húsin mun
einfaldari og ódýrari en dæmin sýna
okkur.
Niðurlag
Gagnasöfnun heldur áfram og á
næsta ári munum við fá tölur úr
mun fleiri fjósum sem búið er að
byggja. Við hjá Ráðgjafarmiðstöð
landbúnaðarins teljum að þessi
gagnasöfnun muni reynast bændum
vel í allri þeirra áætlanagerð og
ákvörðunartöku til lengri tíma litið.
Þessi gögn sem þó eru komin hafa
reynst okkur vel í ráðgjöf til fólks í
byggingarhugleiðingum og mun sú
ráðgjöf eflast á komandi misserum.
Höfundar:
Anna Lóa Sveinsdóttir
Sigurður Guðmundsson
Sigtryggur Veigar Herbertsson