Bændablaðið - 20.09.2018, Blaðsíða 40

Bændablaðið | Fimmtudagur 20. september 201840
LÍF&STARF
Samband sunnlenskra kvenna 90 ára:
„Forvarnir – lykill að bættri lýðheilsu“
– er yfirskrift afmælisársins og konur hvattar til að rækta huga, líkama og umhverfi
Samband sunnlenskra kvenna
(SSK) var stofnað 30. september
árið 1928 og eru því 90 ár liðin frá
stofnun þess í lok þessa mánaðar.
Með stofnun kvenfélaga mynduðu
íslenskar konur net kvenna til að
stuðla að fræðslu og til að berjast
gegn fátækt og vosbúð.
Elinborg Sigurðardóttir er
formaður SSK, en hún segir að
á þeim tíma sem sambandið var
stofnað hafi verið mikil fátækt í
landinu og víða hjálpar þörf.
„Konur 40 ára og eldri höfðu
fengið kosningarétt árið 1915 og
rödd þeirra var farin að heyrast
þótt fyrsta konan væri ekki kjörin
á þing fyrr en árið 1922. Víða um
land höfðu verið stofnuð kvenfélög,
það elsta, Kvf. Rípurhrepps í
Skagafirði, var stofnað árið 1869.
Elsta kvenfélagið hér á Suðurlandi
er Kvf. á Eyrarbakka, stofnað árið
1888. Með stofnun kvenfélaganna
mynduðu íslenskar konur net kvenna.
Þær vildu efla fræðslu til kvenna og
barna og leituðu leiða gegn fátækt og
vosbúð. Þær beittu sér fyrir að koma
upp matjurtagörðum og rækta þar
fleiri afurðir til manneldis.“

Þáttur Halldóru Bjarnadóttur

„Halldóra Bjarnadóttir, heimilis-
iðnaðarráðunautur á Blönduósi,
sendi bréf vorið 1927 til nokkurra
kvenna hér á Suðurlandi og hvatti
þær til að efna til kvennafundar og
heimilisiðnaðarsýningar.
Efnt var til þessa viðburðar í
Tryggvaskála og þar hvatti Halldóra
til að konur stofnuðu kvenfélög í
þeim hreppum þar sem engin slík
væru enn. Einnig hvatti hún til að
kvenfélögin stofnuðu samband sín
á milli til að sameinast í átökum
um velferðarmál til blessunar og
framfara fyrir héraðið. Þessi samtök
áttu að vera hliðstæð búnaðarfélögum
og búnaðarsamböndum sem víða
voru þá til.“

SSK stofnað 30. september 1928

„Samband sunnlenskra kvenna
var síðan stofnað í Þjórsártúni 30.
september 1928 og var Herdís
Jakobsdóttir, Kvf. Eyrarbakka,
einróma kosin fyrsti formaður þess.
Aðalmarkmið með stofnun
sambandsins var að vinna að
aukinni húsmæðrafræðslu og efla
heimilisiðnað og garðrækt og
viðhalda þjóðlegum verðmætum.
Sambandið fór árið 1929 að huga
að undirbúningi fyrir stofnun
húsmæðraskóla á Suðurlandi.
Húsmæðraskóli Suðurlands tók
síðan formlega til starfa í Lindinni
á Laugarvatni árið 1943.
Fram að þeim tíma hafði
sambandið gengist fyrir námskeiðum
og útvegað leiðbeinendur um
tóvinnu, hagnýtan fatasaum og
garðrækt út í sveitirnar. Markmiðið
var að engin ull færi óunnin vestur
yfir Hellisheiði. Einnig beittu þær
sér fyrir stofnun ullarþvottastöðvar
og keyptar voru spunavélar,
prjónavélar og vefstólar. Jafnframt
var hvatt til handavinnukennslu í
öllum barnaskólum og að kennarar
hlytu menntun sem slíkir,“ segir
Elinborg.

Stjórnmál og trúmál bönnuð

Sambandið beitti sér líka fyrir
stofnun sjúkrahúss á Suðurlandi.
Konur höfðu fram að þeim tíma
hjúkrað gamalmennum og veikburða
á heimilum sínum. Hjálparstúlkur á
vegum SSK ferðuðust um héraðið til
aðstoðar við umönnun bágstaddra.
Sjúkrahúsið tók til starfa árið 1958 og
var staðsett í bústað héraðslæknisins
á Selfossi. Meira að segja saumuðu
kvenfélagskonur í árdaga fatnað,
sængurföt og gluggatjöld til nota á
sjúkrahúsinu.
Sjúkrahússjóður SSK var
stofnaður árið 1952 og síðan þá hefur
sambandið styrkt kaup á tækjum
og áhöldum til þess. Deilur um
stjórnmál og trúmál hafa ætíð verið
óleyfilegar á sambandsfundum.“

– Hvernig hafa samtökin þróast og
dafnað í öll þessi ár?
„Innan Samtaka sunnlenskra
kvenna eru í dag samtals 25 kvenfélög
í Árnes- og Rangárvallasýslu.
Samkvæmt síðustu ársskýrslum
kvenfélaganna eru í þeim samtals
935 konur á öllum aldri. Við í stjórn
SSK áttum okkur þann draum að þær
yrðu orðnar 1000 á afmælisárinu en
það náðist ekki alveg.
Öll vinna félagskvenna er innt af
hendi sjálfboðin. Á síðasta ári má
áætla að konur innan SSK hafi lagt
til samfélagsins að lágmarki 15.000
vinnustundir, eða 1.875 dagsverk.
Hvert kvenfélag leggur metnað
sinn í að sinna vel nærsamfélagi
sínu með ýmsum gjöfum. Á síðasta
ári gáfu kvenfélögin gjafir fyrir
samtals 14.507.000 kr. Þessa fjár
afla kvenfélagskonurnar á ýmsan
hátt, sum þeirra sjá um erfidrykkjur,
halda basara, bingó og tombólur,
vinna í veislum, sjá um þorrablót,
jólaskemmtanir, selja réttarsúpu,
sumarblóm, leigja út sumarhús o.fl.“

SSK hefur þroskast vel

Elinborg segir að kvenfélagskonur
geri sér líka glaðan dag til að rækta
andann og huga með því að innra
starfi félagsins. „Já, þar má nefna
ýmiss konar námskeið, föndur-
og tómstundakvöld, gönguferðir,
leikhúsferðir, ferðalög innanlands
og utan, óvissuferðir, útplöntun trjáa
og blóma o.fl. Samtök sunnlenskra
kvenna hafa þroskast vel í tímans
rás, eins og sjá má á fjölbreytni í
starfsemi kvenfélaganna.
Sum áhersluatriði í starfsemi
þeirra hafa breyst en hugsunin um
að láta ætíð gott af sér leiða fyrir
samfélagið er svo sannarlega enn
í fullu gildi. Því má segja að þótt
samtökin fagni nú 90 ára afmæli
sínu þá er það síungt því það er svo
lifandi og fjölbreytt starf í öllum
kvenfélögunum.“

Hver er tilgangur og markmið
samtakanna?

„Tilgangur Sambands sunnlenskra
kvenna er enn í dag að sameina krafta
aðildarfélaganna, efla tengslanet
kvenna o.fl. Það er gert með því
að efla félagsskap og samvinnu
kvenna á sambandssvæðinu, vinna
saman að hvers konar þjóðnytja-
og menningarmálum og virkja
aðildarfélögin til samstarfsverkefna
á sviði félags-, menningar- og
líknarmála. Jafnframt er stuðlað
að jafnrétti kynjanna. Einnig er
SSK aðili að Kvenfélagasambandi
Íslands (KÍ) sem er málsvari og
samráðsvettvangur kvenna um
allt land og er í samstarfi við
Kvennasamband Norðurlanda
(NKF) og Alþjóðasamband kvenna
í dreifbýli (ACWW).

– Það er mikil kvenfélagsmenning á
Suðurlandi, kanntu að skýra það út?
„Kvenfélögin hafa þróast í
tímans rás en hvert og eitt þeirra
heldur samt áfram í upprunaleg
gildi sem eru að styðja við þá sem
þurfa mest á stuðningi að halda og
hlúa að menningarmálum. Ekkert
gerist af sjálfu sér og líklegt er að
stofnun kvenfélaga í öllum hreppum
og bæjarfélögum á sínum tíma
hafi átt mikilvægan þátt í bættu
umhverfi og þeim lífsgæðum sem
við njótum í dag og teljum jafnvel
sem sjálfsagðan hlut.“

Bera höfuðið hátt

Elinborg segir að fræðsla og
samtakamáttur kvenna í kven-
félögunum og gjafir þeirra til
nærsamfélagsins sem og á landsvísu
hafi ábyggilega verið mörgum
konum hvatning til þess að ganga til
liðs við félögin og leggja málefnum
þeirra lið ásamt því að fá tækifæri
til að kynnast um leið mörgum
skemmtilegum konum. „Það er
gefandi að geta stutt við uppbyggileg
mál í þágu samfélagsins og konur
ná frekar eyrum ráðamanna ef þær
standa þétt saman. Kvenfélagskonur
þurfa að bera höfuðið hátt og vera
stoltar af framlögum sínum til
samfélagsins.“

– Hvernig gengur að fá ungu
konurnar inn í félögin og hvernig
eru þær að koma út?
„Innan hvers kvenfélags er
aldursdreifing kvennanna mjög
misjöfn. Stundum heyrist talað
um að kvenfélögin séu bara
fyrir gamlar konur og að þar sé
alltaf verið að baka. Þetta er bara
vitleysa. Vissulega eru konur
stundum að baka og sumar eru
snillingar í bakstri en þá eru þær
að „Baka betra samfélag“ því að
með bakstrinum eru þær að afla fjár
til að geta gefið til samfélagsins.
Aðrar konur eru snillingar í
einhverju öðru og þá fá þær að
njóta þeirra hæfileika sinna. Svo
er það líka svo að „Ungur nemur
gamall temur“. Eldri konurnar í
kvenfélögunum leiðbeina oft þeim
yngri um ýmislegt sem mörgum
þykir gott að kunna, s.s. eins og að
baka pönnukökur, steikja kleinur
o.fl. Ungu konurnar eru virkilega
kraftmiklar í sumum kvenfélögum
og setja sinn svip á félagsstarfið.“
Myndir / Magnús Hlynur Hreiðarsson.