Bændablaðið - 29.11.2018, Blaðsíða 41

Bændablaðið | Fimmtudagur 29. nóvember 2018 41
LESENDABÁS
Af hverju hefur Noregur tekið þátt í orkupakka 3?
Geta Ísland og Noregur átt á hættu
viðurlög ef þau segja nei?
Ísland og Noregur standa frammi
fyrir örlagaríkum ákvörðunum
um að árita orkupakka 3 frá
Evrópusambandinu, það er
að segja í aðalatriðum ESB-
reglugerð nr. 713/2009 og ESB-
reglugerð nr 714/2009 eins og hún
varð við breytingar á reglugerð nr.
347/2013. Í þessum texta ætlum
við að svara spurningunum í
fyrirsögninni.
1. Ákvörðun Noregs
Af hverju hefur Noregur tekið þátt í
orkupakka 3? Við getum ekki tekið
mið af öllum aðstæðum en verðum
að velja að líta á aðstæður sem
tilgreina hver það er sem getur tekið
ákvörðun um að leggja sæstreng.
Þetta er flókin spurning vegna
þess að fylgjendur pakkans hafa
allan tímann óskað eftir eins
lítilli athygli um spurninguna
eins og mögulegt er. Þetta
fjallar um að fá inn orkustofnun
Evrópusambandsins, ACER, án
þess að fólk fái nokkurn tíma til
að setja sig inn í afleiðingarnar og
skipuleggja andstæðinga þannig að
pakkinn hljóti ekki samþykki.
Ríkisstjórnarflokkarnir –
Hægri (45 þingmenn), Vinstri (8),
Framfaraflokkurinn (27) – kusu
sameiginlega með orkupakka 3.
Græni umhverfisflokkurinn (1)
og Kristilegi þjóðarflokkurinn (8)
gengu í lið með ríkisstjórninni.
Stærsti flokkurinn á Stórþinginu
– Verkamannaflokkurinn
(49 þingmenn), sem er í
„stjórnarandstöðu“ studdi einnig
ríkisstjórnina og stóð samhljóða
inn fyrir því að Noregur myndi árita
ACER þrátt fyrir að innan flokksins
hafi verið sterkur minnihluti sem
sagði nei. Það sést á því að 120
þingmenn Verkamannaflokksins og
stór hluti verkalýðshreyfingarinnar
hafi sagt nei við því að Noregur gæfi
frá sér stjórn á orkuauðlindum til
Evrópusambandsins. Mikilvægustu
rök fyrir því að meirihlutinn
samþykkti orkupakka 3 voru
eftirfarandi:
• „... að norsk stjórnvöld ættu
að hafa sjálfstæða stjórn yfir
öllum ákvörðunum sem hafa
þýðingu fyrir orkuöryggi í
Noregi. Það væri mikilvægt
að áfram verði hægt að nýta
flöskuhálstekjurnar til að lækka
netgjaldskrárnar sem og til
viðhalds og þróunar á norska
rafmagnsnetinu. Meirihlutinn
hefur tekið eftir að þetta er
verndað í reglugerðunum
sem kemur á fót þriðja
orkumarkaðspakkanum og sem
einnig er gildandi regla í Evrópu
í dag. Því hefur meirihlutinn
tekið eftir að norsk stjórnvöld
hafi unnið virkt að því að reglan
um flöskuhálstekjur geti nýst
til að lækka netgjaldskrá og
komið því áfram“ (Innst. 178
S, 2017–2018 s. 5-6).
• „að undirstöðuatriði í norskri
orkupólitík yrðu óbreytt.
Landsbundnar reglur um
sérleyfi til orkunets, sæstrengja
og orkuvera muni áfram gilda“.
• „þar að auki mun þessi
meirihluti undirstrika að
afhendingaröryggi og
aflgjafa framboð sé enn
innalands, þar sem ábyrgðin
mun áfram vera hjá olíu- og
orkumálaráðuneytinu“ (s. 11).
• Ef reglugerðin í pakka 3 varðar
Evrópska efnahagssvæðið
þarf einnig að gera ráð
fyrir gagnráðstöfun frá
Evrópusambandinu (s. 10).
Miðflokkurinn (19) og Sósíalíski
vinstriflokkurinn (11) kusu þar á
móti nei við ACER:
• „þessir aðilar vilja benda
á að undirstöðumarkmið
Evrópusambandsins fyrir
Orkubandalaginu er frjálst flæði
af orku og lægsta mögulega
verð. Ef að sama skapi
flutningsgetan út úr Noregi
eykst verulega mun raforkuverð
í Noregi einnig hækka. Í
ENTSO-Es framreikningum
til 2040 kemur fram að til
þess að taka þátt í verðjöfnun
verði Noregur næstum að
fjórfalda útflutning sinn til
Evrópusambandsins. Rökin
eru að Noregur hefur lægra
verð og að ef ekki verði settir
nýir strengir frá Noregi muni
verðmunurinn áfram verða stór
árið 2040. Eina leiðin til að fá
sambærileg verð er að auka
flutningsgetuna. Þessir aðilar
minna á að Statnett hefur varað
við fleiri strengjum eftir NSL-
og Nordlink-verkefnin sem
klárast árið 2021“ (Innst. 178
S, 2017–2018 s. 6). [ENTSO er
undirstofnun ACER eða samtök
kerfisstjórnenda sem heyra
undir ACER sem í tilfelli Íslands
yrði Orkustofnun innskot bbl.]
• „...gefur til kynna að
möguleikinn á að nota
flöskuhálstekjur til að lækka
netleigu er undanþáguákvörðun
(grein 16.6) í gildandi
reglugerð um orkuviðskipti
milli landamæra (714/2009).
Einungis verður hægt að nota
takmarkaðan hluta ef ekki
verður hægt að nýta tekjurnar
á áhrifaríkan hátt annaðhvort
með viðhaldi eða vinnu við
nýjar strengjatengingar. Þessi
reglugerð er til endurskoðunar
hjá Evrópusambandinu.
Evrópunefndin hefur sem
hluta af Vetrarpakkanum lagt
til að undantekningin sem
opnar fyrir þann möguleika
að nota flöskuhálstekjur til að
lækka netleigu eigi að fjarlægja
(COM/2016/0861 final/2). Mat
nefndarinnar er að eingöngu
eigi að nota flöskuhálstekjurnar
til viðhalds eða til nýrra
strengjatenginga. Þessum
aðilum finnst það mikilvægt
að Noregur geti sjálfur ákveðið
notkun á flöskuhálstekjunum.
Þrátt fyrir að þátturinn sem
fjallar um flöskuhálstekjurnar
fjalli ekki um sjálfa ACER-
reglugerðina sem nú er til
meðferðar, er þetta dæmi um
framtíðarákvörðun sem Noregur
getur verið bundinn af“ (s. 10).
• „Í reglugerðinni er gert ráð
fyrir að ACER muni hafa
ákvörðunarsérþekkingu þegar
kemur að spurningunni um
aðgang að uppbyggingu yfir
landamæri þar sem stjórnvöld
í landinu verða ekki sammála.
Þetta getur meðal annars átt
við um samningaúthlutun á
getu og flöskuhálsmeðhöndlun
fyrir viðskipti með rafmagn yfir
landamæri. ACER mun þar með
skora á stjórn landsins sem við
höfum í dag“.
• „gefur til kynna að ríkisstjórnin
hefur valið lausn sem felur
í sér inngang á sjálfstæðum
einingum NVE (Norska
vatnsfalls- og orkustofnunin),
„Reglugerðarstjórnvald fyrir
orku“ (RME). RME á, eins
og þessir aðilar skilja málið,
ekki að geta fengið pólitísk
fyrirmæli og þeirra sjálfstæði
er bundið af eigin ákvörðunum
í orkulögunum. Þessir aðilar
skilja það áfram þannig að
ákvarðanirnar sem festa norsk
reglugerðarstjórnvöld eftir
ákvörðun um ACER, munu
formlega mæta ESA og þar á
eftir beinast gegn og kynnt í
Noregi í gegnum RME – og
ekki til stjórnvalda sem fara eftir
eftirliti Stórþingsins“ (s. 12).
Það sem skipti sköpum
fyrir niðurstöðuna var að
Verkamannaflokkurinn (AP)
„stjórnarandstaða“ – sem svo oft
áður í EES-málum – sveiflaði
„flokkspísknum“ og kaus samhljóða
með ríkisstjórninni. Þetta fór
ekki hátt: Undir fyrirsögninni
„Nýr útflutningsstrengur fyrir
rafmagn“ í Oppland Arbeiderbald
5. okt. á þessu ári, skrifar einn
flokksmaður Verkamannaflokksins,
Olav Henning Ødegård, að það „sé
líklega enginn sem óskar sér hærri
rafmagnsreiknings. Með ACER
verður það þannig – og það er
Verkamannaflokkurinn sem veldur
því!“
Þar að auki bætir Olav Henning
við með tilliti til ákvörðunar um þá
þróun að fara með sæstrengi út úr
Noregi:
„Acer-uppgjörið í Stórþinginu
átti að setja skýr skilyrði til
Evrópusambandsins. Hver varð
niðurstaðan? Jú, vinaleg beiðni
til Evrópusambandsins um að
lesa „fylgiskjalið“ við ákvörðun
Stórþingsins. Þetta er jú nánast
hlægilegt! Ein af „kröfum“
Verkamannaflokksins í tengslum
við meðhöndlun Stórþingsins var
að smíði á nýjum strengjum ætti
að ákveða í Noregi og að það ætti
að vera efnahagslega arðbært fyrir
samfélagið. Statnett á að eiga og reka
hugsanlega nýja strengi.
Norska vatnsfalls- og orku-
stofnunin (NVE) hefur nú til
meðhöndlunar sérleyfisumsókn fyrir
verkefnið. Þrátt fyrir að Stórþingið
samþykkti í vor að Statnett ætti
að hafa einokun á öllum erlendum
tengingum þá heldur sérleyfisferlið
áfram um einkasæstrenginn. Statnett
er á móti því að einkasæstrengurinn
fái slíkt sérleyfi.“
Skýrslugjafi Verkamanna-
flokksins í ACER-málinu, Espen
Barth Eide, setti fram kröfur í 8
liðum fyrir því að segja já við
flutningi á ákvarðanatöku til
Evrópusambandsins. Þar sagði m.a.:
„Það á að vera samfélagsleg
stjórnun og eftirlit á landsvísu
yfir vatnsaflsauðlindunum. Hið
opinbera eignarhald á norskum
vatnsaflsauðlindum á að vera tryggt
og minnst tveir þriðjuhlutar eiga enn
að vera í eigu hins opinbera“.
Kröfurnar voru lagðar fram
til ríkisstjórnarinnar þó að Espen
Barth mátti hefð mátt vita að eina
rétta aðferðin var að setja kröfurnar
fram við Evrópusambandið með
það fyrir augum að ná sameiginlegri
yfirlýsingu um norskt fullveldi yfir
strengjunum.
Utanríkisráðherra, Ine Marie
Eriksen Søreide, svaraði eins og
rétt er að þessi skilyrði eins og þau
voru sett saman á flokksskrifstofu
Verkamannaflokksins væru
ekki lagalega bindandi fyrir
Evrópusambandið. Eftir þessa
tilkynningu hefur Barth Eide þagað
þunnu hljóði.
2. Viðurlög gegn Íslandi
og Noregi?
Svarið er hægt að tjá í einu orði: nei!
EES-samningurinn er ósveigjanlegur
að grunnuppbyggingu, það
er að segja EES-samingurinn
bindur Ísland og Noreg eins og
Evrópusambandsrétturinn var 2. maí
1992 – þegar EES-samningurinn var
undirritaður í Oporto í Portúgal. Sjá
grein EES 6; – „túlkað í samræmi
við viðeigandi ákvarðanir dómstóla
sem Evrópudómstóllinn hefur
ákvarðað áður en þessi samningur
var undirritaður“.
Nýjar reglugerðir og tilskipanir
– eins og lýst er í grein EES 97-104
– geta hins vegar verið teknar inn
með samþykki EES-landanna
Íslands, Lichtenstein og Noregs.
Þau hafa þó líka neitunarvald. EES-
löndin geta hvenær sem er beitt
slíku neitunarvaldi gegn nýjum
ónothæfum og óframkvæmanlegum
reglugerðum og tilskipunum frá
Evrópusambandinu. Þetta þýðir að
Ísland, Lichtenstein og Noregur
hafa fullan rétt þegar þau sjá ástæðu
til að beita slíku neitunarvaldi.
Evrópusambandið getur ekki
brugðist við því með viðurlögum.
Það er mikið af röngum
upplýsingum sem svífa um. Þetta
á einnig við um í æðstu pólitísku
stofnunum í Noregi. Samt sem
áður gerði Stórþingið skjóta
og óréttlætanlega samþykkt á
ACER-samningnum. Það sem
skynsamlegt er að gera við þessar
aðstæður er að fara að eins og
Ísland – hafa kjark og fresta
ákvörðuninni þangað til aðilar
sem taka ákvarðanirnar eru 100
prósent öruggir í málinu.
Peter Ørebech,
prófessor í lögfræði
við Háskólann í Tromsø
(Norges arktiske universitet,
Tromsø)
/þýðing: ehg
Peter Ørebech, prófessor í lögfræði við „Heimskautaháskóla Noregs“ í
Tromsö.
Hinn 730 kílómetra langi North Sea Link (NSL) sæstrengur á milli Kvilldal
í Noregi og Blyth í Bretlandi á að vera tilbúinn 2021. Með honum verða
Norðmenn enn bundnari orkumarkaði ESB varðandi verðlagningu á raforku.
hækka. Mynd / HKr.