Bændablaðið - 13.12.2018, Blaðsíða 22

Bændablaðið | Fimmtudagur 13. desember 201822
LAND & SAGA
Á næsta ári eru liðin 70 ár frá komu 314 Þjóðverja til Íslands:
Þýsku landnemarnir á Íslandi
Á næsta ári eru liðin 70 ár síðan
Esjan lagðist við ankeri utan
við Reykjavíkurhöfn með 314
Þjóðverja sem hingað voru
komnir til að freista gæfunnar
eftir lok heimsstyrjaldarinnar
seinni. Fleiri Þjóðverjar fylgdu í
kjölfarið næsta áratuginn.
Langflestir Þjóðverjarnir sem
hingað komu og ílengdust voru
konur og eru afkomendur þeirra á
landinu yfir fjögur þúsund.
Vegna tímamótanna ætlar
þýska sendiráðið á Íslandi að
efna til ýmiss konar viðburða
tengdum sögu og komu fólksins
til landsins á sínum tíma. Herbert
Beck, sendiherra Þýskalands á
Íslandi, segir að tengsl Íslands og
Þýskalands séu mikil og að þau hafi
verið það í gegnum aldirnar. Fyrsti
biskupinn á Íslandi var vígður í
Bremen og Konrat Maurer, sem
var brautryðjandi í útgáfu íslenskra
þjóðsagna, var Þjóðverji.
„Íslendingar fengu mikið af því
salti sem notað var fyrr á tímum
til að salta fisk frá Lübeck þaðan
sem margir af landnemunum
komu. Fyrsta ræðismannsskrifstofa
Íslands í Þýskalandi eftir
heimsstyrjöldina síðari var einnig
í Lübeck og Agnar Siemsen
ræðismaður hafði milligöngu um
komu fólksins til Íslands, þannig
að tengslin við borgina eru mikil.
Sjálfur vissi ég ekki um landnám
þessara Þjóðverja á Íslandi fyrr
en eftir að ég kom til Íslands sem
sendiherra. Áhugi minn á sögu
þessa fólks vaknaði strax og ég
heyrði að umræðan á Íslandi um
landnemana var yfirleitt jákvæð.
Flestir Íslendingar sem ég talaði
við þekktu til fólksins, kunnu
sögur af því, var afkomandi þess
eða þekkti einhvern sem var það.
Ég ályktaði því sem svo að koma
og vera fólksins hljóti að hafa
haft talsverð áhrif á Íslandi og
Íslendinga.
Við megum ekki gleyma því að
Búnaðarfélag Íslands á stóran þátt
í komu Þjóðverjanna til landsins
á sínum tíma og að finna fólkinu
samastað víðs vegar um landið.“
Fjölbreytt dagskrá vegna
tímamótanna
Herbert Beck segir að í tilefni þess
að 70 ár eru liðin á næsta ári frá
komu fyrstu þýsku landnemanna
hafi þýska sendiráðið ákveðið að
minnast þess á margs konar og
fjölbreyttan hátt.
„Auk þess sem við ætlum að
halda upp á komu fólksins 1949
langar okkur einnig að fagna öllum
þeim Þjóðverjum sem fylgdu í
kjölfarið áratuginn þar á eftir. Til
að gera þetta sem best hefur víða
verið leitað fanga og meðal annars
hjá íslenskum sagnfræðingum sem
hafa fjallað um aðdraganda komu
fólksins og afdrif þess á Íslandi.
Meðal þess sem gert verður
til að fagna þessum tímamótum
er að sýna kvikmyndir á þýskum
kvikmyndadögum sem tengjast
þýskum konum.
Goethe-stofnunin á Íslandi
stendur fyrir komu þýska
blaðamannsins Anne Siegel til
landsins en hún hefur skrifað bók,
Frauen Fische Fjorde. Deutsche
Einwanderinnen in Island, um
þýsku konurnar sem hingað komu
og tók viðtöl við margar þeirra.
Bókin nýtur talsverðra vinsælda
í Þýskalandi og hefur selst í yfir
hundrað þúsund eintökum og það er
verið að þýða bókina yfir á íslensku
og væntanlega kemur hún út á næsta
ári.
Það verður ljósmyndasýning
í Árbæjarsafni og víðar um
landið sem tengist landnáminu.
Þjóðhátíðardagur Þýskalands
á Íslandi verður helgaður
landnemunum og það verður
alþjóðlegt málþing í samvinnu við
Háskóla Íslands á árinu sem tengist
málefninu.“
Ferð á forfeðraslóðir
Beck segist eiga von á að
atburðanna verði á einhvern
hátt einnig minnst á árinu í
Þýskalandi og þá ekki síst í
Lübeck. „Þjóðverjar eru yfirleitt
mjög jákvæðir gagnvart Íslandi og
forvitnir um land og þjóð.
Ég hef heyrt að ferðaskrifstofa
á Íslandi hafi áhuga á að
skipuleggja ferð til Lübeck þar
sem afkomendur og aðrir sem
áhuga hafa á geti kynnt sér hvaðan
landnemarnir og jafnvel forfeður
þeirra komu.“
Reynsla sögunnar
Beck segir að hugmyndin sé einnig
að skoða landnámið út frá því hvað
Íslendingar hafi og geti lært af því.
„Þar á ég við áhrif fólksflutninga
og búsetu útlendinga í landinu.
Auðvitað var samfélagið í lok
fimmta áratugar síðustu aldar ólíkt
samfélaginu í dag en samt sem áður
má draga lærdóm af reynslu fyrri ára
og beita reynslunni á jákvæðan og
uppbyggjandi hátt.“
Í ljósi sögunnar er áhugavert að
allir Þjóðverjarnir sem ílengdust hér
á landi voru konur. Karlmennirnir
sem hingað komu sneru allir aftur
til Þýskalands og sumar konurnar
einnig. Konurnar sem settust að hér á
landi giftust flestar og áttu börn. Áhrif
þeirra á Íslendinga voru ótvíræð. Þær
breyttu til dæmis víða mataræði á
heimilum, ræktuðu grænmeti til
heimanota og margar þeirra ræktuðu
pottaplöntur og voru fyrir vikið
kallaðar „þýsku blómakonurnar“.
Upplýsingaöflun og fjársjóðsleit
Annað sem sendiráðið hyggst
gera að sögn Beck er að safna
upplýsingum í máli og myndum
um líf fólksins og afkomendur
þeirra hér á landi. „Við erum
ekki enn búin að útfæra hvernig
upplýsingasöfnunin fer fram og
sendiráðið sem slíkt mun ekki
standa fyrir henni heldur leita sér
aðstoðar þeirra sem betur eru til
þess fallnir. Við lítum eiginlega
á þetta sem fjársjóðsleit þar sem
fjársjóðurinn eru sögur, myndir og
jafnvel munir sem tengjast sögu
komu Þjóðverjanna til Íslands
og okkar framlag til þess hluta af
sögu Íslands og gjöf til íslensku
þjóðarinnar.
Upplýsingar um hvernig
upplýsingaöflunin mun fara fram
verður kynnt síðar þegar búið er að
útfæra hana betur,“ segir Herbert
Beck.
/VH
Herbert Beck, sendiherra Þýskalands á Íslandi. Mynd / VH
Þýskaland 1949.