Bændablaðið - 13.12.2018, Blaðsíða 82

Bændablaðið | Fimmtudagur 13. desember 201882
ORKUMÁL
Um áhrif orkupakka 3:
Lagaprófessorinn Peter Ørebech hrekur
túlkanir atvinnuvegaráðuneytisins
Peter Ørebech, lagaprófessor
frá Noregi, hefur tekist á við
lögfræðinga atvinnuvega- og
nýsköpunarráðuneytisins um
túlkun á lagaákvæðum er
varða svokallaðan orkupakka
3. Prófessorinn var fenginn
af áhugafólki um þetta mál
til að fara yfir minnisblað
Ólafs Jóhannesar Einarssonar,
lögmanns hjá BBA lögmannsstofu,
sem hann lagði fyrir iðnaðar- og
nýsköpunarráðuneyti þann 12.
apríl 2018.
Eins og sést í þessari yfirferð
Ørebech, sem þýdd var af Bjarna
Jónssyni og Haraldi Ólafssyni og
Bændablaðið hefur undir höndum,
þá ber á milli í lagatúlkunum í
veigamiklum atriðum.
1. Ólafur Jóhannes Einarsson segir
að þriðji orkupakkinn haggi
í engu heimildum íslenskra
stjórnvalda til að banna framsal
á eignarrétti að orkuauðlindum,
sem eru í opinberri eigu, eins
og nú þegar er gert í íslenskum
lögum.
Peter Ørebech er þessu sammála, en
að gefnum ákveðnum forsendum.
Hann segir:
„Sammála. Ísland getur
viðhaldið ríkiseignarhaldi á
orkulindum, ef það verður
altækt – með fullri ríkiseign:
þ.e.a.s. það verði samþykkt, að
auðlindir í eigu ríkisins verði
ekki einkavæddar. Þetta leiðir
af EES-grein 125 í samhengi
við dóm EFTA-dómstólsins
í „Heimkvaðningarmálinu“
(Hjemfallssaken 2007 (JUDGE-
MENT OF THE EFTA COURT,
26. júní 2007, Case E-2/06)).
Rangt að orkupakkinn hafi ekki
áhrif á ákvörðunarrétt Íslendinga
um auðlindanýtingu
2. Ólafur segir að þriðji orkupakk-
inn haggi í engu rétti Íslands til
að ákveða með hvaða skilyrðum
orkuauðlindir landsins eru nýttar,
og hvaða orkugjafar eru nýttir hér
á landi. Ørebech svarar:
„Þetta er ekki rétt. Ef
þriðji orkupakkinn verður
samþykktur, verður orkuvinnsla
og samkeyrsla, þ.e.a.s.
orkuflutningur á milli landa,
hluti af EES-samningnum.
Orka er vara, sbr grein 24
og Viðauka IV. Samkvæmt
grein 11 og 12 er í gildi bann
við útflutningshindrunum. Ef
Ísland setur upp „þröskulda“,
sem takmarka framleiðslu,
getur það brotið gegn „frjálsu
vöruflæði“; sjá ESB drög að
orkupakka 3; COM (2017) 110
„Final“ 2017/10046:
„These efforts cover all
policies in the area of the free
movement of goods, persons,
services and capital, as well as
flanking and horizontal policies
specified in the EEA Agreement“
(p.2).“
Hér verður einnig að hafa í
huga, að það er virknitúlkun,
sem gildir í ESB og í EES:
Útflutningshindranir með
„samsvarandi virkni“ eru
bannaðar.“
ACER mun ráða
ferðinni samkvæmt 12.
og 124. grein EES-samnings
3. Ólafur segir að samstarfsstofnun
evrópskra orkueftirlitsaðila,
ACER, myndi þrátt fyrir aðild
Íslands að stofnuninni [án
atkvæðisréttar-innsk. þýð.] ekki
hafa neitt að segja um atriði á borð
við fyrirkomulag leyfisveitinga
og stjórnsýslu hér á landi, og
upptaka þriðja orkupakkans
hefði í för með sér óverulegar
breytingar í því sambandi.
Ørebech segir það heldur ekki rétt.
„Leyfisveitingakerfi virka
hamlandi á frjálst flæði og
á aðgang til stofnunar og
rekstrar fyrirtækja. EES-grein
12 spannar líka áhrif þessara
stjórnvaldsaðgerða. Þar að
auki gildir, að Ísland getur ekki
skipulagt leyfisveitingakerfið
þannig, að það stríði gegn grein
124:
„The Contracting Parties
shall accord nationals of EC
Member States and EFTA
States the same treatment as
their own nationals as regards
participation in the capital of
companies or firms within the
meaning of Article 34, without
prejudice to the application
of the other provisions of this
Agreement.“.
Orkupakkinn virkjar samræmdar
reglur ESB fyrir raforkuviðskipti
yfir landamæri
4. Ólafur segir að ACER hafi engar
valdheimildir gagnvart
einkaaðilum, heldur eingöngu
opinberum eftirlitsaðilum. Þessu
svarar Ørebech svo:
„Heimildir ACER eru
(einkum) skráðar í gerðum nr
713/2009 og nr 714/2009 með
breytingum, sem fram koma í
gerð nr 347/2013 og í tilskipun
2003/54/EC. Samkvæmt
regluverkinu skal koma
embætti á fót í hverju landi –
sem hinum framlengda armi
ACER í aðildarlöndunum, þ.m.t.
Íslandi – s.k. Landsreglara, sem
aðilar á Íslandi geta ekki gefið
fyrirmæli af neinu tagi. Þetta
embætti er framlengdur armur
ESB á Íslandi. Landsreglarinn
sér um þá stjórnun orkumála,
sem honum eða ACER er falin
í hverju landi. Reglurnar, sem
gilda fyrir Landsreglarann,
eru samræmdar reglur ESB
fyrir raforkuviðskipti yfir
landamæri. Völd ACER eru
skráð í framangreindum gerðum
og tilskipunum, en þessi skjöl
gefa mynd af völdunum m.v.
ákveðinn tíma. ESB hefur
lagasetningarvaldið og getur
fyrirvaralítið breytt hinum
mörgu verkefnum/heimildum
ACER.
ACER hefur ákvörðunarvald
í einstökum málum. Þau geta
t.d. varðað millilandastrengi, sjá
gerð nr. 713/2009, grein 8 (1). Í
grein 8 (4) stendur t.d.:
Framkvæmda-
stjórn in getur
samþykkt leið-
bein ingar í þeirri
stöðu, þar sem
ACER fær völd til
ákvarðanatöku um
skilmála og skilyrði
fyrir aðgangi að
og rekstraröryggi
fyrir innviði á
milli landa. Þessar
aðgerðir, sem eru til að breyta
minna mikilvægum ákvæðum
í þessari gerð með því að bæta
við hana, eru samþykktar eftir
forskriftarreglunni með vísun
til greinar 32, hluta 2, í þessari
gerð.“
„Landsreglaranum“ ber skylda til
að fylgja reglum EES-réttarins
5. Ólafur segir að við upptöku þriðja
orkupakkans í EES-samninginn
var um það samið, að valdheimildir
gagnvart eftirlitsstjórnvöldum
í EFTA-ríkjunum yrðu ekki hjá
ACER, heldur hjá Eftirlitsstofnun
EFTA (ESA). Ørebech svara
þessu svo:
„Já, það er rétt, að ACER
á að taka ákvarðanir og að
ESA á að taka sams konar
ákvarðanir (með þýðingu á
ákvörðun ACER á íslenzku,
norsku o.s.frv.). Þeim er síðan
beint að Landsreglaranum, sem
framkvæmir ákvarðanir ACER
á Íslandi og í Noregi, en þar sem
þetta eru afritaðar ákvarðanir,
og þar eð Ísland eða Noregur
geta ekki sagt Landsreglaranum
fyrir verkum – samtímis sem
Landsreglaranum ber skylda til
að fylgja reglum EES-réttarins,
sbr. grein 7 í EES-samninginum,
þá er þetta fyrirkomulag hrein
sýndarmennska til að komast
hjá stjórnarskrárhindrunum,
sem varða breytinguna frá
tveggja stoða kerfi til einnar
stoðar kerfis sem stríðir gegn
stjórnarskrá.“
Íslendingar munu ekki geta
magntakmarkað útflutning
á raforku
6. Ólafur segir að H-heimildir ACER
til að taka bindandi ákvarðanir
séu að meginstefnu bundnar
við ákvæði, sem gilda um
orkumannvirki, sem ná yfir
landamæri (t.d. sæstrengi); eðli
málsins samkvæmt eiga slíkar
valdheimildir ekki við á Íslandi,
svo lengi sem hér eru engin slík
orkumannvirki. Þessu svarar
Ørebech þannig:
„Af þeirri ástæðu, að
mikilvægasta réttarheimildin,
orðanna hljóðan, í
samningnum, hér grein 12, er
skýr og þess vegna ákvarðandi,
leiðir, að sú léttvægasta, „eðli
máls“, er þýðingarlaus. EES-
samningurinn, grein 12,
túlkaður samkvæmt almennri
málnotkun, er hér skýr og þess
vegna ákvarðandi.
Ef einhver í Noregi vill
leggja rafstreng á milli Noregs
og Íslands, og Ísland hafnar
slíkum sæstreng, verður um
að ræða „magntakmörkun á
útflutningi“, sem stríðir gegn
grein 12. Ágreiningur á milli t.d.
Landsreglarans (RME) í Noregi
fyrir hönd einkafyrirtækis, t.d.
Elkem, og Landsreglarans á
Íslandi um lagningu sæstrengja
frá Íslandi og til vesturstrandar
Noregs (u.þ.b. 1500 km), verður
útkljáður hjá ACER samkvæmt
gerð nr 713/2009, grein 8 (1) a.“
Íslandi verður skylt að
heimila sæstreng til að tryggja
afhendingaröryggi á innri
markaði ESB
7. Ólafur segir að þriðji orkupakkinn
haggi því ekki, að það er á
forræði Íslands að ákveða, hvaða
stjórnvald myndi veita leyfi fyrir
lagningu sæstrengs, og eins hvort
íslenska ríkið ætti að vera eigandi
að honum. Ørebech svarar þessu
mjög ítarlega:
„Ekki myndi ég reiða
mig á þetta. Ísland nýtur
fullveldisréttar síns m.t.t.
áframhaldandi eignarréttar
ríkisins á orkunni (EES-
samningur, grein 125), en
stýring orkuvinnslunnar, þ.e.
samþykkt, sem ekki er gerð
á grundvelli eignarréttarins,
heldur á grundvelli
stjórnunarréttar – þ.e.a.s.
stýring atvinnugreinarinnar –
verður að vera í samræmi við
EES.
Einkaaðilar eru ekki
útilokaðir frá því að setja á
laggirnar og reka raforkusölu,
heldur þvert á móti. Það myndi
þýða tvísýna baráttu fyrir Ísland
að veita því mótspyrnu, að
E´on, Vattenfall, Statkraft eða
einkafyrirtæki – með vísun til
áætlana samþykktra í ACER
um streng frá Íslandi og til
Noregs tengdum með mörgum
strengjum við ESB-markaðinn –
legði og tengdi slíkan sæstreng.
Sjá gerð nr 714/2009, Viðauka
I (Leiðbeiningar um stjórnun
og úthlutun á flutningsgetu til
ráðstöfunar í flutningslínum á
milli landskerfa), þar sem stendur
í lið 1.1: „Flutningskerfisstjórar
(TSO-hérlendis Landsnet)
skulu leggja sig fram um að
samþykkja öll viðskipti, þ.m.t.
þau, sem eiga sér stað á milli
landa.“ Ennfremur stendur í
lið 2.1:
„Aðferðirnar við framkvæmd
flutningstakmarkana skulu vera
markaðstengdar til að létta undir
skilvirkum viðskiptum á
milli landa.“
Þetta ákvæði þarf
að lesa í samhengi við
gerð ESB nr. 347/2013
frá 17. apríl 2013 um
leiðbeiningar fyrir
evrópska orkuinnviði
á milli landa og um
afnám ákvörðunar
nr 1364/2006/EB og
breytingu á gerð (EB) nr
713/2009, (EB) nr 714/2009 og
(EB) nr 715/2009, sjá Viðauka
I (forgangsorkuinnviðaleiðir og
– svæði).
Ísland er hluti af því,
sem kallað er norður-suður
rafsamtengingar í Vestur-
Evrópu („NSI vesturrafmagn“):
„...samtengingar á milli
landanna á svæðinu og við
Miðjarðarhafslöndin, þ.m.t.
Pýreneaskagann, nefnilega
til að nýta rafmagn frá
stöðugum orkulindum og
styrkja svæðisinnviði til að
styrkja markaðssamþættingu á
svæðinu“.
Þegar rafstrengur frá
Austurlandi til Vestur-
Noregs er tekinn með í hóp
„forgangsrafmagnsleiða“
og á „Svæðisbundnar skrár
um verkefni sameiginlegra
hagsmuna“ (Viðhengi III) er
framhaldið undirbúið.
ESB og Noregur þrýsta
á um lagningu sæstrengsins
samkvæmt skránum, og
þau styðjast við, að þessi
rafstrengur er með í áætlun
um norður-suður rafleiðina í
ESB. Að sjálfsögðu mun þá
ACER gefa grænt ljós á, að
t.d. Elkem leggi strenginn til
að vega upp á móti öllum þeim
TWh, sem Noregur er búinn
að selja til ESB-landanna
og Bretlands (núverandi
sæstrengir frá Noregi ásamt
strengjum á verkefnisstigi
geta flutt út u.þ.b. 40-50 % af
raforkuvinnslu Noregs). Staða
Noregs, sem mun vega þungt
í röksemdafærslu ACER fyrir
lagningu sæstrengs Ísland-
Noregur, þ.e. að Noregur sé
þjakaður af orkuskorti og
þarfnist orkuaðdrátta til að
halda góðum stöðugleika í
orkuafhendingu fyrir upphitun
og lýsingu í húsnæði. Eins
og formáli gerðarinnar sýnir,
er afhendingaröryggi á Innri
markaðinum mikilvægt
stefnumið, sem er veittur hár
forgangur (sjá lið 3),“ segir
Peter Örebeck lagaprófessor, í
athugasemdum við orð lögmanns
atvinnuvegaráðuneytisins.
Peter Ørebech