Bændablaðið - 09.05.2018, Blaðsíða 41

41Bændablaðið | Miðvikudagur 9. maí 2018
Hvert er ástand gróður- og jarðvegsauðlindanna?
Þekking á ástandi gróður-
og jarðvegsauðlindanna og
skilningur á því hvaða þættir hafa
áhrif á ástandið er forsenda fyrir
ábyrgri nýtingu. Nauðsynlegt er
að fylgjast með ástandinu svo
hægt sé að komast að því hvort
breytingar eigi sér stað, ákvarða
hvaða þættir það eru sem ráða
þar mestu og grípa til viðeigandi
aðgerða ef þörf krefur.
Að frumkvæði Landssamtaka
sauðfjárbænda var kveðið á um
það í búvörusamningum sem
undirritaðir voru 2016, að 300
milljónir króna yrðu lagðar í sérstakt
10 ára verkefni til að vakta og meta
ástand gróður- og jarðvegsauðlinda
landsins. Gengið var frá samningi
um verkefnið í mars 2017 á milli
Landssamtaka sauðfjárbænda,
Landgræðslu ríkisins, atvinnuvega-
og nýsköpunarráðuneytisins og
Bændasamtaka Íslands.
Mat á ástandi landsins
tilbúið í lok árs
Landgræðslu ríkisins var falin
yfirumsjón með verkefninu en
jafnframt skipaði sjávarútvegs- og
landbúnaðarráðherra fimm manns
í faghóp, undir formennsku fulltrúa
Landssamtaka sauðfjárbænda.
Verkefnið fékk nafnið GróLind og
er markmið þess að gera reglulega
heildarmat á ástandi gróður- og
jarðvegsauðlinda landsins og
þróa sjálfbærnivísa fyrir nýtingu
auðlindanna. Ýmsar upplýsingar
sem lúta að þessu eru til og er áætlað
að í lok árs 2018 verði tilbúið mat
á ástandi landsins á grófum kvarða
byggt á þeim gögnum. Skipulögð
vöktun á ástandi auðlindanna hefst
árið 2019, en verið er að þróa
aðferðafræði þeirrar vöktunar.
Samstarf er lykillinn
Lykillinn að verkefninu GróLind er
samstarf. Margir aðilar ráða nú þegar
yfir upplýsingum um ástand lands og
eru að safna frekari upplýsingum á
því sviði. Mikilvægt er að þessar
upplýsingar séu samþættar til að gera
verkefnið hagkvæmara og koma í
veg fyrir óþarfa skörun. Þá er mikið
lagt upp úr góðu samstarfi við alla
hagsmunaaðila, m.a. landnotendur,
fjallskilanefndir, sveitarfélög,
svo og við vísindasamfélagið og
opinberar stofnanir. Þannig er tryggt
að verkefnið nýtist sem best til að
bæta landnotkun; það sé byggt á
traustum vísindalegum grunni og
unnið á skilvirkan hátt.
Vöktun á ástandi auðlindanna
Til að þekkja ástand auðlindanna
og vita hvort þær eru í fram- eða
afturför (hnignun), er nauðsynlegt
að meta ástand þeirra reglulega og
á skipulagðan hátt. Einnig þarf
að leita skilnings á því hvernig
mismunandi þættir, t.d. nýtingar-
og umhverfisþættir hafa áhrif
á ástandið. Í verkefninu verður
ástand vistkerfanna vaktað með
notkun fjarkönnunargagna frá
drónum og gervitunglum, í neti
fastra mælireita og með einföldum
punktamælingum. Leitað verður
til bænda og annarra landnotenda
um að gera einfalt ástandsmat.
Skipulag vöktunarinnar verður
unnið í samstarfi við aðrar stofn-
anir sem vakta náttúru Íslands
og niðurstöður samræmdar og
samnýttar þar sem það á við.
Áhersla á afréttir og úthaga
Verkefnið mun ná til alls landsins
en í upphafi verður lögð áhersla á
að meta ástand afrétta og úthaga.
Eitt af fyrstu verkefnum GróLindar
er að kortleggja mörk þeirra til
að hægt sé að leggja betra mat
á landnýtinguna. Nú þegar er
byrjað að afla upplýsinga hjá m.a.
bændum og fjallskilanefndum um
hvar sauðfé gengur og hvar eru stór
óbeitt svæði. Þessum upplýsingum
hefur ekki áður verið safnað á
markvissan hátt. Gert er ráð fyrir að
kortlagningunni ljúki vorið 2019.
Er landnýting sjálfbær?
Við þróun einfaldra vísa til að
meta sjálfbærni landnýtingar er
nauðsynlegt að hafa skilning á
áhrifum mismunandi landnýtingar
á uppbyggingu og virkni vistkerfa.
Í verkefninu er stefnt að því að
auka þennan skilning með því
að a) tengja saman niðurstöður
vöktunar og landnýtingar b) safna
saman þeirri þekkingu sem þegar
er til staðar og c) auka þekkingu
með rannsóknum. Þegar eru
hafnar rannsóknir til að m.a.
skoða beitaratferli sauðfjár í
sumarhögum og fylgjast með því
hvort og þá hvernig gróður þróast
með mismunandi hætti á beittu og
friðuðu land.
Hvaða vinnst með GróLind?
Þau gögn sem safnast í GróLind
verða opin og öllum aðgengileg.
Niðurstöður verkefnisins munu
gefa yfirlit um ástand auðlindanna
og breytingar á þeim. Jafnframt
verða þróaðir mælikvarðar
(sjálfbærnivísar) sem nýta má til að
leiðbeina um landnotkun. Þannig
sé tryggt að sú mikilvæga auðlind
sem felst í gróðri og jarðvegi rýrni
ekki og verði áfram uppspretta
margvíslegra gæða fyrir komandi
kynslóðir.
Frekari upplýsingar um
verkefnið er að finna á grolind.is.
F.h. starfshóps Landgræðslu
ríkisins um GróLind,
Bryndís Marteinsdóttir
(verkefnisstjóri) og
Sigþrúður Jónsdóttir.
AUÐLINDIR&UMHVERFISMÁL
Að frumkvæði Landssamtaka sauðfjárbænda var kveðið á um það í búvörusamningum sem undirritaðir voru 2016,
að 300 milljónir króna yrðu lagðar í sérstakt 10 ára verkefni til að vakta og meta ástand gróður- og jarðvegsauðlinda
landsins. Mynd / ÁÞ
LESENDABÁS
Landbúnaðurinn skotinn úr hendi stjórnarráðsins 2007
Nokkrir áhrifamenn hafa verið
að velta fyrir sér stöðu og áhrifum
landbúnaðarins og hversu öll
umgjörðin bæði í stjórnarráðinu
og félagskerfi bænda virðist
hafa veikst á síðustu árum.
Höfum samt eitt á hreinu að
núverandi forystumenn bænda
og nýr landbúnaðarráðherra,
Kristján Þór Júlíusson, eru
ekki viðriðnir þessar miklu
kerfisbreytingar sem ég tel að
hafi verið skaðlegar fyrir málefni
bænda og landbúnaðarins.
Ég tel eitt stærsta verkefnið
meðal forystumanna bænda nú
vera að leita leiða til að laga þessa
stöðu í samráði við stjórnmála-
menn, þar eru ráðherrarnir Kristján
Þór Júlíusson, Bjarni Benediktsson,
Sigurður Ingi Jóhannsson og Katrín
Jakobsdóttir lykilmenn ásamt
alþingismönnum úr öllum flokkum.
Landbúnaðurinn smátt og smátt
settur í rassvasabókhald
Ég tel að landbúnaðurinn hafi smátt og
smátt verið settur í rassvasabókhald
með stjórnarráðsbreytingunum
miklu árið 2007. Þá tók við völdum
ríkisstjórn Geirs H Haarde og
Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur
en þá var tekið að hræra einhliða í
stjórnarráðinu með óljósum tilgangi.
Þá var ákveðið meðal annars að
setja í eitt ráðuneyti landbúnað og
sjávarútveg.
Sigurgeir Þorgeirsson, þá
framkvæmdastjóri Bænda-
samtakanna, var gerður að ráðu-
neytisstjóra hins nýja ráðuneytis,
vænn og öflugur maður
landbúnaðarins. Hann átti að vera
svona smá brjóstsykur í munninn
á bændum sem sýndu góðan vilja.
Síðan komu kerfisbreytingar frá
ESB sem kröfðust breytinga á
félagskerfi bænda, með
afleitum afleiðingum.
Landbúnaðurinn hornreka
í ráðuneytinu
Ég og fleiri vöruðum við
þessari stefnumörkun á
Alþingi 2007 og gagnrýndum
þessa breytingu hart á
þeirri forsendu að þessir
mikilvægu atvinnuvegir
ættu ekki vel saman í einu
ráðuneyti, afleiðingin yrði
sú að landbúnaðurinn yrði
hornreka. Sjávarútvegurinn,
með þeim stærstu sinnar
tegundar í veröldinni en hinn,
þ.e. landbúnaðurinn, smár í
sniðum.
Sjávarútvegurinn og
kvótakerfi hans er umdeilt
og alltaf uppi harðvítugar
deilur um þennan mikilvæga
atvinnuveg.
Landbúnaður á Íslandi er
mjög einstakur og var í mjög
góðri stöðu þá meðal þjóðarinnar,
og þjóðin styður enn sinn góða
landbúnað. Landbúnaðurinn er
styrktur hér sem annars staðar en
sjávarútvegurinn sterkur hér án
allra styrkja, en nýtur styrkja víðast
í Evrópu.
Landbúnaðurinn hefði farið
betur með t.d. samgöngu- og
byggðamálum eins og í tíð
landbúnaðarráðherranna Ingólfs
Jónssonar, Halldórs E. Sigurðssonar,
Steingríms J. Sigfússonar og Halldórs
Blöndals. Að auki voru hrein
landbúnaðarverkefni færð annað
eins og Skógrækt og Landgræðsla
undir umhverfisráðuneyti, en hvort
tveggja tilheyrir landbúnaðarmálum
um víða veröld.
L a n d b ú n a ð a r h á s k ó l a r n i r
á Hvanneyri og Hólum voru
settir í mennta málaráðuneytið,
Rannsóknar stofnun land búnaðar-
ins (RALA) var sömuleiðis færð
frá atvinnu veginum, vísindin og
rannsóknirnar, sem eru grunnur
framfara í landbúnaði.
Búnaðarstofan sett undir MAST,
hvers vegna?
Ekki batnaði staða landbúnaðarins
og bænda þegar nýja Búnaðarstofan
eða stuðningskerfi landbúnaðarins,
fjöreggið, var sett undir
Matvælastofnun, eftirlitsstofnun
ríkisins, þegjandi og hljóðalaust. Nú
heyra stuðningsgreiðslur bænda og
hagtölusöfnun landbúnaðarins, og
svo margt, margt fleira undir þessa
stofnun, sem er komin langt út fyrir
sitt fagsvið.
Búnaðarstofan hefði
átt að vera sjálfstæð
stjórnsýslustofnun og
heyra beint undir ráðuneyti
landbúnaðarmála.
Mikill vafi er á því hvort
þetta fyrirkomulag stenst
góða stjórnsýsluhætti þar
sem illa fer saman að hafa
eftirlit með bændum og
á sama tíma greiða þeim
stuðningsgreiðslur.
Að mínu áliti er mjög
brýnt að breyta þessu
fyrirkomulagi án tafar því
með þessu eru hagsmunir
bænda fyrir borð bornir.
Svo má ekki gleyma
því að ríkisstjórn Jóhönnu
S igurðardó t tu r og
Steingríms J. Sigfússonar
steig nýtt risaskref og bjó
til atvinnuvegaráðuneytið
og bætti við málaflokkum
og hengdi svo einn
ráðuneytisstjóra yfir
tvo ráðherra og nokkur
ráðuneyti, það stærsta í sögu
stjórnarráðsins. Það er skrýtin
stjórnsýsla, en sýnir kannski best
hvernig er komið fyrir stjórnsýslu
í landbúnaði, þegar best menntaði
embættismaðurinn í þessu
risavaxna ráðuneyti, Sigurgeir
Þorgeirsson, doktor í búvísindum
og sérfræðingur í sauðfjárrækt,
var færður úr landbúnaðarmálum
og settur yfir feitan makríl
sjávarútvegsmegin í ráðuneytinu.
90% allra matvæla koma frá
bændum
Það sjá allir að þessar miklu
breytingar gera það að verkum að
landbúnaðurinn fær minni og minni
athygli ráðherra síns og stjórnvalda
og starfsfólks í stjórnsýslunni.
Faglærðu starfsfólki sem
sinnir landbúnaðinum hefur
fækkar með markvissum hætti
og rödd landbúnaðarins innan
stjórnarráðsins verður sífellt
lágværari – og hverfur að lokum.
Auðvitað mátti breyta einhverju
og nýir tímar kalla á breytingar en
þessi umbylting öll var óvirðing við
einn aðal höfuðatvinnuveg landsins;
landbúnaðinn, og „Matvælalandið
Ísland“.
Munum að 90% allra
matvæla koma frá bændum og
landbúnaðarráðuneyti er aðalsmerki
matvælaþjóðar. Ég kynntist
sterkri hlið landbúnaðarmála
í Noregi á minni tíð sem
landbúnaðarráðherra, þar var Per
Harald ráðuneytisstjóri. Hann hafði
lifað 18 landbúnaðarráðherra og var
einstakur embættismaður sem kunni
sitt fag.
Ég tel að gott væri fyrir okkur
Íslendinga að kynna okkur stöðu
landbúnaðarins í Noregi og reyndar
víðar. Málefni landbúnaðarins
innan stjórnarráðsins eru ekki í
brennidepli lengur og félagskerfi
bænda er alltof veikt.
Bændablaðið er vinsælt og
mikilvægt sem sverð og skjöldur
sveitanna. Bændaforystan og
öflugir félagsmálamenn, bæði frá
bændum og stjórnmálamönnum,
eiga að meta þessa stöðu upp á
nýtt, gera það án allra ásakana
horfa beint fram og draga nýjar
línur í sandinn, með framsækinn
og öflugan landbúnað á Íslandi að
leiðarljósi. Við eigum frábæran
landbúnað og eigum að framleiða
sem mest af okkar matvælum í
okkar landi.
Guðni Ágústsson
fyrrverandi
lanbúnaðarráðherra
Guðni Ágústsson.