Vísbending - 20.12.2016, Blaðsíða 6

BENEDIKT
JÓHANNESSON
RITSTJÓRI
ILLSKA
Elie Wiesel lenti í útrýmingarbúöum nasista árið 1944. Hann lifði af, náði að segja frá því sem
gerðist í bókinni Nótt. Hún er ekki löng, vœri líklega kölluð novella á ensku ef hún vceri ekki sönn.
Wiesel fékk friðarverðlaun Nóbels árið 1986. Hann dó um mitt ár 2016.
Hér er áhrifamikil saga hans úr útrýmingarbúðunum endursögð.
„Sjáið eldinn! Sjáið logana! Logar alls staðar!“
Frú Scháchter hafði misst vitið. Maðurinn hennar og tveir synir
höfðu óvart farið með fyrstu lestinni og tíu ára gamall sonur hennar
hnipraði sig saman í homi á lestarklefanum. Hinir farþegamir
reyndu árangurslaust að leiða vein hennar hjá sér. Þau höfðu byqað
ferðina nokkrum dögum íyrr í Sighet, litlum bæ í Rúmeníu. Eða
Ungveijalandi - bærinn var undir stjóm Ungveija.
Eða eiginlega ekki.
Þjóðveijamir komu nokkrum vikum fyrr.
Það byijaði sakleysislega. Elía Wiesel og fjölskylda hans vom bara
gyðingar - en kannski ekki venjulegir gyðingar. Hann var fimmtán
ára og ætlaði að helga líf sitt Jave, fór reglulega að hitta rabbíann í
bænum og lærði helga texta.
Þó að íbúamir vildu lifa lífmu eins eðlilega og hægt er í miðri
heimsstyrjöld, vissu auðvitað allir að eitthvað ógnvænlegt var að
gerast. Ekki bara stríð; þorpið þeirra hafði sloppið og var fjarri öllum
víglínum. Furðufuglinn í þorpinu hafði horfið í nokkra mánuði og
þegar hann kom aftur var hann enn skrítnari en áður. Hann sagði að
allir ættu að reyna að flýja meðan enn væri tími til - hann hafði séð
hvað var um að vera. Samkvæmt því sem hann sagði hafði hann lent
í höndum nasista og átti líf sitt að launa einhverri undarlegri tilviljun
þegar hann lifði af þegar hinir fangamir vom skotnir úti í skógi.
Það setti að öllum óhugnað, en hann var nú einu sinni furðufugl...
Þýski hershöfðinginn var sannkallaður séntihnaður og færði
borgarstjórafrúnni blóm. Allir sáu að það var ekkert að óttast. í stríði
myndast alltaf kjaftasögur.
Svo þurftu allir gyðingar að skrá sig. Ekkert stórmál samt.
Næst urðu þeir að bera armband með stjömu. Hvað með það?
Armband skaðaði engan.
Svo var þeim safnað saman á ákveðinn stað í bænum. Gettó.
Fjölskyldumar gátu samt verið saman. Vinnukonan hjá fjölskyldu
Elías bauðst til þess að koma þeim í skjól, en pabbinn mátti ekki
heyra á það minnst. Þau hjónin yrðu að minnsta kosti eftir með yngstu
systurinni. Ekkert þeirra fór.
Þegar talað var um að allir yrðu fluttir burt sögðu nokkrir
öldunganna að rétt væri að líta á þetta eins og ferðalag í ffíið. Það var
vor árið 1944.
Elía og fjölskyldan fóm saman í lestarklefa. Dögum saman hélt
lestin áfram á óþekktan áfangastað. Nokkrar konur reyndu að róa
konuna sem hafði misst vitið. Hún hélt áfram að hrópa: „Gyðingar,
sjáið bálið! Logamirumlykja allt.“
Loks missti ernhver þolinmæðina og rotaði hana. Enginn sagði
neitt.
Ungvetjaland, Tékkóslóvakía,... Allt í einu hægði lestin á sér. Sá
við gluggann las á skilti: Auschwitz. Enginn hafði hejrt um þann stað.
Úr lestinni vom gyðingamir reknir og inn í móttöku.
„Karlar vinstra megin. Konur hægra megin.“
Omerkileg orð þegar þau vom sögð og Elía og pabbi hans leiddust
í vinstri röðinni. Honum datt ekki í hug að þetta yrði í síðasta sinn
sem hann sæi móður sína og yngri systur. Hann horfði á móður sína
stijúka lokka litlu stúlkunnar meðan þær fjarlægðust í röðinni. Svo
hurfu þær.
Skrásetjarinn missti þolinmæðina þegar skilninginn skorti:
„Vissuð þið ekki hvað biði ykkar hér?“
6 i VÍSBENDING