Vísbending - 20.12.2016, Blaðsíða 28

Arnason, var víðjorull kaupmaður og lagði mikla áherslu á
að kaupa ogflytja til landsins nytsama og smekklega vöru frá
réttum stað og með réttu verði. Þannig fengwn við oft hinar
prýðilegustu vörurfráýmsum löndum, svo sem frá Austurríki,
Frakklandi, Italíu, Norðurlöndunum og víðar að. I þá daga
var hœgt að gera öll innkaup til landsins frá þeim löndum,
sem buðu bestan varning og með hagkvœmasta verði. Þá var
verslunarfrelsi, en nú er öldin önnur; nú eru viðskiptahöft
og þvingandi vöruskiptasamningar á verslun landsmanna.
Verslunarólag þetta ... hefur leitt til þess, að mörg gömul
verslunarsambönd hafa rofiiað og mörgfrœg vönimerki hafa
ekki sést hér lengi.
Kristján lét þess jafnframt getið að „kvíði vegna vöruskorts“ skyggði
á jólaverslunina, því að verslunarfólki væri í blóð borið að gera
viðskiptavinum sínum til hæfis og margt fólk treysti beinlínis á
afgreiðslufólk verslana að fmna réttu gjöfma handa sínum nánustu.
Hann kvað öfluga bókaútgáfii þó bót í máli. Arum saman hefði verið
„lítið úrval af vörum hentugum til jólagjafa gagnstætt því sem var fyrir
aldarfjórðungi“ en athafnasamir bókaútgefendur hefðu fyllt það skarð
að nokkru og nú væri svo komið að íslendingar eyddu „hlutfallslega
meiru fé til að kaupa bækur til jólagjafa en annan vaming“.
Innflutningsverslunin beindist ekki lengur þangað sem hægt
var að fá ódýmstu og bestu vörumar heldur urðu kaupmenn og
heildsalar að sætta sig við að kaupa inn „annars flokks vörur“ frá
til dæmis ýmsum löndum Austur-Evrópu sem stjómvöld höfðu
samið við um vömskipti í tengslum við
I
v- ^ ''-V
' Nr. 1
... |
ÖMMTIIS ARBÖK.
S^Vbe^.1948
i- '
......... nato els*nd,) ^
(HelmlU. -a i
' i ■ ’ , .f' <■■"
I ,., • •« ,
■■; .. . . >- v..
skömmtunarbótóna^vandlega-
Hún má etk1 £ ^
a f rúgmjc\\
sI;*turgerSar
Ci‘d>r til 31. de«. 194A
1 kg af rúgmjöli
til sijforgerSar
Ciltfir til 31, Je,. !94«
1 kg af rugmjöli
tll slárurgeríar
aidir >" 31. des. 1948
Sýnishom afskömmtunarbók og skömmtunarreitunum.
fisksölusamninga. Auk þess þreifst margvísleg innlend framleiðsla í
skjóli haftanna og bætti úr vömskortinum á ýmsum sviðum, þótt gæði
varanna væri stundum ekki upp á marga fiska.
Mest var skömmtunin á árunum 1947-1950. Er óhætt að segja að
hún hafi tekið á sig fáránlegar myndir eins og lesa má í ársskýrslum
Landsbanka Islands, en þar er að finna greinargott yfirlit um gang
mála á skömmtunarárunum.
Síðla sumars 1947 var tekin upp skömmtun á byggingarvörum
og skófatnaði, auk þess sem sala bensíns var takmörkuð. Styrktist þá
orðrómur urn að víðtæk skönrmtun á almennum neysluvamingi væri
í aðsigi. Greip um sig mikið kaupæði. „Fólk í Reykjavík og sums
staðar úti á landi þyrptist í verslanir og keypti þar allt sem hönd á
festi,“ skrifuðu Landsbankamenn. Eftir stóðu auðar hillur í búðunum
og kom fyrir lítið þótt stjómvöld tækju skjótt við sér og settu reglur
„um takmörkun á tollafgreiðslu, sölu og dreifmgu vefnaðarvöru,
búsáhalda, hreinlætisvöm og komvöru“ og sérstakri nefnd væri „veitt
heimild til að banna smásöluverslunum að selja nema tiltekið magn
eða verðmæti af þessum vörum“.
Takmörkun á bensínsölu fólst til að byija með í því að bannað var
að afgreiða bensín umfram það sem bensíngeymar ökutækja tóku,
en seint í september var farið að skammta bensínið og settar reglur
„um takmörkun á akstri bifreiða“. Landsbankamenn segja að almennt
hafi verið farið „í kringum bensínskömmtunina“ en útskýra það ekki
frekar.
Eftirtaldar nauðsynjar vom skammtaðar: Komvörur og brauð,
kaffi, sykur, erlent smjör, hreinlætisvörur, vefnaðarvörur, búsáhöld
og fatnaður. Matvælaskömmtunin var miðuð við 3 mánuði
í senn. Aukaskammtar vom veittir til bamshafandi kvenna
og fólks sem var að stofna heimili, en auk þess vom veittir
sérstakir aukaskammtar af matvöm vegna risnu, fermingar
o.fl.
Gefm var út sérstök skömmtunarbók með flokkuðum
reitum sem hægt var að rífa út úr bókinni. Verðgildi
skömmtunarreitanna var misjafnt eftir vömtegundum.
Reitimir vom ýmist litlir eða stórir og höfðu bæði stafa- og
tölugildi. Var ekki fyrir hvem sem er að kunna skil á notkun
skömmtunarbókanna.
Reitir A1 til A15 giltu til dæmis fýrir komvörur og brauð,
hver reitur fýrir 1 kg. En litlu reitimir A11 til A15 giltu aðeins
fýrir 200. gr. af komvöm og brauði. Reitir J1 til J8 giltu fýrir
kaffi, hver reitur fýrir 125 gr. af brenndu og möluðu kaffi
eða 150 gr. af óbrenndu kafft. Reitir K1 til K9 giltu aðeins til
sykurkaupa, 500 gr. fýrir hvem reit, en sykurskammturinn
nam 1.500 gr. á mann á mánuði. Reitimir M1 til M4 giltu
aðeins fýrir hreinlætisvömr. Fyrir hvem M-reit mátti kaupa
eitthvað af þessu femu: 1/2 kg. af blautsápu, 1 stykki af
„stangarsápu“, 2 pakka afþvottaefni eða 1 stk. af handsápu.
Um skömmtun á vefnaðarvömm og búsáhöldum
giltu illskiljanlegar reglur sem skömmtunarstjóri rikisins
útskýrði svo fýrir almenningi:
Til grundvallarþessari vöru er lagt smásöluverð varanna,
og er mönnurn heimilt að kaupa þessar vörur fyrir kr.
100,00 til nœstu áramóta. Hver B-reitur gildir sem
innkaupaheimild fyrir kr. 2,00 miðað við útsöluverð,
þó þannig að verðmœti innan við b: 1,00 er sleppt við
seðlasblin en kr. 1,00 eða meir er hœkkað upp í h: 2,00.
Til frekari glögg\nmar á þessu nýmœli skulu tilfœrð
dæmi: Efkeyptar eni vefnaðarvörur og búsáhöld fyrir kr.
36,80 þarf að sbla 18 tveggja króna B-reitum. En sé keypt
fyrirkr. 37,05þarf áðsbla 19B-reitum. Eins ogsjá má ernú
28 | VÍSBENDING