Vísbending - 20.12.2016, Blaðsíða 21

Kosningaverðstöðvun?
Myndin sýnir verðbólgu á Islandi á árunum 1960 til 1995.
Verðstöðvunartímabil eru auðkennd með dökkum bakgrunni.
Tvö eru stutt. Annað er írá 1966 til 1967 og hitt írá 1988 til 1989.
En eitt tímabilið er miklu lengra. Það nær frá hausti 1970 og fram
undir miðjan níunda áratuginn. Árin 1966 og 1970 var verðstöðvun
ákveðin í aðdraganda kosninga. Það hentar þeim sem eru í stjóm að
verðhækkanir séu í lágmarki mánuðina áður en kosið er. Vinsælt
er til dæmis að niðurgreiða matvömr þegar kosningar nálgast. í
verðstöðvunarfrumvarpinu sem lagt var fram haustið 1970 var
kveðið á um niðurgreiðslur á vömverði sem fjármagna skyldi með
sérstökum launaskatti. Þingmönnum var vel ljóst að aðgerðimar
mundu ekki breyta miklu um verðlag til langframa. Ólafur Bjömsson
hagfræðiprófessor sat á þingi fyrir Sjálfstæðisflokkinn, sem var
enn við völd ásamt Alþýðuflokknum. Ólafur mælti með tillögunni
en viðurkenndi að verðstöðvun í þeirri mynd, sem hér væri um að
ræða, gæti ekki verið annað en ráðstöfun til bráðabirgða. Enginn
héldi öðm fram. Framsóknarmaðurinn Jón Skaftason sagðist
líta á frumvarpið sem lið í undirbúningi stjómarflokkanna fyrir
kosningar: „Þetta er tafl, eins og teflt var fýrir seinustu kosningar,
þegar verðstöðvunarfJumvarp var flutt ...nokkrum mánuðum fýrir
kosningar.... Ég held, að það sé óyggjandi og raunar óumdeilanlegt,
að með frumvarpinu er ekki höggvið að rótum þeirra meinsemda,
sem orsakað hafa verðbólguna í landinu. Hún mun halda áfram með
auknum krafti, þegar verðstöðvunartímabilinu lýkur, og gera ýmis þau
vandamál, sem fýrir em, jafhvel enn erfiðari viðureignar en þau em þó
nú.“ Hannibal Valdimarsson, forseti Alþýðusambandsins, sem sat nú
á þingi fyrir nýstofnuð Samtök frjálslyndra og vinstri manna, var ekki
heldur vongóður: „Hvað kom eftir að verðstöðvunartímabilinu 1967
lauk? Það vom þrot hjá atvinnulífmu, það var nýtt dýrtíðarflóð, upp
úr því atvinnuleysi, og svo komu aðgerðimar, tvær gengislækkanir.
Ekki ein gengislækkun, heldur tvær á 11 mánuðum. Ég vildi vona, að
eitthvað yrðu nú afleiðingamar af þessu tiltæki mildari, en þær gætu
verið nógu sárar og viðkvæmar samt.“
Hrollvekjan
Nokkm síðar kom fram að skoðanir Ólafs Bjömssonar vom ekki
langt frá viðhorfum Jóns og Hannibals. Snemma árs 1971 mælti
Ólafur fyrir ffumvarpi um hagstofnun launþegasamtaka. Nú skyldi
kenna launþegum hagffæði - væntanlega til þess að þeir fæm síður
fram á launahækkanir sem ekki væri innistæða fyrir. í flutningsræðu
kom Ólafur inn á efnahagsmálin: „Hvað á að taka við að loknu
verðstöðvunartímabilinu? A að halda verðstöðvuninni áfram og ef
svo er, hvemig á að afla fjár til þess, þar sem fýrir því hefur ekki verið
séð nema til 1. september? Eða á að reka ríkissjóð með stórfelldum
halla á tímabilinu og láta hann taka lán í Seðlabankanum? Vera
má, að einhveijir líti þá lausn hým auga, en hagffæði hefur það
ekki verið talin hingað til. Ef verðstöðvuninni verður hætt, þá yrði
það spuming, sem vissulega snertir mjög hagsmuni almennings,
hvemig leysa eigi þann vanda, sem leiðir af þeim verðhækkunum,
sem þá hljóta að verða þegar í stað. Nú em kjarasamningar lausir,
eins og kunnugt er, á hausti komanda og enginn gerir öðm skóna
en að einhveijar talsverðar kaupgjaldshækkanir eigi sér þá stað.
Að vísu er verð á útflutningsafurðum hagstætt sem stendur, en hin
langvarandi og erfiða kaupdeila á togaraflotanum bendir þó til þess,
að útgerðin telji sig ekki geta tekið á sig miklar kostnaðarhækkanir.
Já, það er hrollvekja að hugsa til þeirra vandamála, sem blasa við, þó
að sennilega verði eftir föngum reynt að taka upp léttara hjal í þeim
efnum, a.m.k. ffam að kosningum.“ Hér var fast kveðið að orði af
stjómarþingmanni. Andstæðingar stjómarinnar hentu orðin á lofti og
----3 mánaða verðbólga í prósentum
VÍSBENDING I 21