Vísbending - 20.12.2016, Blaðsíða 18

sönnu stórmerkilegar, en að bókmenntalegu gildi væri mjög farið að
slá fölva á þessa sögu; án umræddra snilldarverka væru án efa mun
færri listunnendur um allan heim að dást að okkar bókmenntaarfi.
Það þarf ekki að fjölyrða að um megnið af okkar fomu bókum
gildir að höfundar þeirra em óþekktir. Það höfum við einnig talið
um sum af þeim sex snilldarverkum sem hér hafa verið talin upp.
Og þó; kannski yrðu litlar deilur um nokkur þeirra: við þykjumst
vita að Snorri samdi Edduna sína og Heimskringlu. Og æ færri efast
um að sama gildi um Egilssögu Skallagrímssonar, enda hafa virtir
fræðimenn fært fram um það sannfærandi rök. Að sama skapi er ekki
deilt um lengsta og mikilvægasta part Sturlungu, sem hefur verið
kallaður „íslendingasaga" og var saminn af Sturlu.
Og, hér kemur aðalerindið með pistlinum: ég hef sannfærst betur
og betur um að hann hljóti að hafa átt drýgstan þátt í samningu þeirra
tveggja af þessum sex bókum sem þá standa eftir.
Tengsl Sturlu Þórðarsonar við Grettissögu eru reyndar gömul saga
og ný; það hafa meiri fræðimenn en undirritaður séð samhengið þar á
milli, og má þar kannski frægastan telja Sigurð Nordal sem skrifaði
langa grein um það mál sem birtist í ritröðinni Studia Islandica. Og er
röksemdafærsla Sigurðar heitins mjög sannfærandi eins og við er að
búast. Þó er nokkuð víst að síðari tíma ritstjóm og viðbætur hafi fært
okkur söguna eins og við þekkjum hana úr handritum, og hefiir m.a.
Ömólfur Thorsson rökstutt það með ágætum. Að auki má þar líka
vísa til orða sjálfs Áma Magnússonar handritasafnara og -fræðings,
sem segir á einum stað í minnisgrein að Grettissaga eins og við
þekkjum hana sé „interpóleruð úr einhveijum ópus eftir Sturlu“ og
bætir við að hann minnist þess að hafa séð fragment af þeirri bók - en
þau blöð hafa síðan tapast. Vísbendingar um hlut Sturlu má líka sjá í
Grettissögu sjálffi, enda á þremur stöðum vísað beint til hans, og þá
sem helstu heimildar okkar um Gretti sterka Ásmundarson.
Athyglisverð er til dæmis athugasemd aftan við lýsingu sögunnar um
spjót sem útlaginn Grettir kastaði, en kastið geigaði svo að spjótið
týndist á tilteknum stað; síðan er því bætt við að spjótið hafi ekki
Snorri Sturluson.
fimdist íyrr en á „ofanverðum dögum Sturlu
lögmanns“ - með öðrum orðum eftir að hann
setti hana á blað, og heitir þar síðan
Spjótsmýri.
Mér finnst sennilegast að kjami sögunnar
sé frá hendi Sturlu, enda er allur textablær
lykilkaflanna mjög 1 hans anda. meðal annars með tilheyrandi
„understatemenf ‘ eða úrdráttarhúmor. Og sagan er sjálf tilbrigði við
ráðgátu sem var Sturlu mjög hugleikin, og er hvergi orðuð betur en í
Grettissögu, semsé þetta með að það sé sitthvað gæfa og gjörvileiki;
sama ráðgáta er kjami sagnanna um Sturlu Sighvatsson og Gunnar á
Hlíðarenda.
Um Snorra Sturluson vitum við auðvitað að hann að hann var
tekinn sem bam í fóstur af Jóni Loftssyni á Odda á Rangárvöllum,
því mikla fræðasetri sem afi Jóns, Sæmundur fróði hafði þar stofnað.
Og þar lærði Snorri heimsvísindin, eins og skáldskaparfræði og brag,
auk þess að sjálfsögðu að læra að lesa og skrifa, en vert er að hafa í
huga að það er engin sérstök ástæða til að ætla að foreldrar Snorra
eða eldri bræður hans tveir hafi kunnað að lesa og skrifa á norræna
tungu. Sem fullorðinn maður reisti Snorri álíka fræðasetur í Reykholti
í Borgarfirði, og þangað kom á bamsaldri Sturla, óskilgetinn sonur
Þórðar bróður Snorra; bamið kom þar í fóstri Guðnýjar ömmu sinnar,
sem sinnti einhveijum búsforráðum fýrir Snorra son sinn í Reykholti.
Og þar sem bam og ungur maður lærði Sturla sömu vísindi og Snorri,
og varð að ýmsu leyti hans arftaki, jafnt sem skáld, embættismaður og
einn helsti tengiliður okkar við konungsvaldið norska.
Um tengsl Sturlu og Njálssögu er það fýrst að segja að ýmsir
fræðimenn og glöggir lesarar höfðu tekið eflir mörgum merkilegum
hliðstæðum og samsvörunum á milli Njálu og eins af höfuðritum
Sturlu, þess kjama úr Sturlungu sem við köllum „íslendingasögu."
Þetta á við um orðalag, uppröðun atburða, efnishliðstæður, fjölda
lykilmanna og lykilfólks í stærstu viðburðum og hvemig skipt
er á milli sjónarhoma og sögusviða og svo ífamvegis. Svo gerði
undirritaður uppgötvun sem, þrátt fyrir eftirgrennslan mér ffóðari
manna, aðrir virtust ekki hafa gert áður, og snertir efni og formgerð
þessara tveggja bóka. En þannig er að „íslendingasaga“ Sturlu
skiptist í þrjá afmarkaða hluta, sem reyndar blasir kannski ekki við
í fljótu bragði þar sem menn þekkja hana helst þar sem henni hefur
verið fléttað saman við aðrar bækur Sturhmgu, en þannig varðveittist
hún í handritum. En íslendingasaga hefur einnig verið gefin út sem
18 | VÍSBENDING