Fjölrit RALA - 15.02.1995, Qupperneq 5

3
YFIRLIT
Greint er frá niðurstöðum rannsókna á líffræði alaskalúpínu (Lupinus
nootkatensis Donn ex Sims) sem stóðu árin 1987-1993 og fóru aðallega fram á
tilraunastöðinni á Korpu, á Keldnaholti og í Þjórsárdal. Markmið rannsóknanna var
að afla almennra grunnupplýsinga um tegundina, sem komið gætu að gagni við
nýtingu hennar í landgræðslu, skógrækt og hefðbundunum landbúnaði hér á landi.
Kannaður var vöxtur og þroski lúpínunnar yfir sumarið og með aldri, athugað var
hvaða áhrif sláttur á mismunandi tímum hefur á endurvöxt, fylgst var með frævun og
fræsetningu og gerðar voru mælingar á efnasamsetningu hennar.
Alaskalúpínan fjölgar sér nær einvörðungu með fræi. Á fyrsta ári mynda
ungplönturnar 1 stöngul og ná um 10 cm hæð. A þriðja ári hafa plönturnar myndað
3-5 stöngla og náð um 60 cm hæð. Þá bera þær yfirleitt blóm og mynda fræ í fyrsta
sinn og er fræmyndun árviss úr því. Plönturnar halda síðan áfram að fjölga stönglum
og stækka framan af ævinni. Stærstu plöntur hafa liðlega 100 stöngla og eru þær
taldar vera um 10 ára gamlar. Líklegt er að einstaklingar alaskalúpínu geti náð yfir 20
ára aldri. Er lífsferill hennar tiltölulega langur miðað við ýmsar aðrar lúpínutegundir.
Alaskalúpínan er snemmsprottin. í lok júní hefur hún tekið út mestan hluta
hæðarvaxtar síns. Blómgun hefst í júníbyrjun og fræ tekur að þroskast um
mánaðarmótin júlí/ágúst. Vöxtur lúpínunnar heldur þó áfram fram í fyrstu frost að
hausti. Við góðar aðstæður ná plöntur yfir 120 cm hæð í lok sumars. Lúpínan gefur
af sér mikla uppskeru svo jafnast fyllilega á við áborin tún í góðri rækt. Að hausti
samanstendur um 65% uppskerunnar af stönglum, um 30% af blöðum og um 5% af
fræskálpum. Alaskalúpína ver tiltölulega litlu til fræmyndunar á hverju ári. Hún
myndar hins vegar öfluga forðarót sem er nokkru þyngri en ofanvöxturinn, þegar
uppskera er í hámarki að hausti. Meðalstór planta, sem telur um 30 stöngla, getur með
sprotum og rót að hausti vegið um 3 - 4 kg að votvigt.
Lúpínan þolir slátt snemma sumars og að hausti og vaxa plönturnar upp að
nýju. Hún er hins vegar viðkvæm fyrir slætti frá miðjum júní og fram yfxr miðjan júlí
þegar rótarforði er lítill. Flestar plöntur sem slegnar eru á þeim tíma drepast eftir slátt.
Lúpínan getur þó vaxið upp aftur af fræforða og náð fyrri grósku á nokkrum árum,
hindri samkeppni við annan gróður ekki að ungplöntur vaxi upp.
Fullorðnar plöntur sem athugaðar voru höfðu að meðaltali 25 blómstrandi
stöngla. Hver blómstöngull bar um 65 blóm, en af þeim mynduðu aðeins 17 belgi. I
hverjum belg þroskuðust um 5 fræ. Myndaði hver planta því að meðaltali um 2100
fræ. Fræmyndun var meiri hjá plöntum sem uxu í jaðri breiðu en inni í henni. Ekki
tók fyrir fræmyndun í blómum sem pokar voru settir yfir til að hindra skordýrafrævun.
í þeim blómum var hún um 69% af fræmyndun blóma sem skordýr höfðu eðlilegan
aðgang að. Alaskalúpínan virðist því vera um 70% sjálffrævuð. Hunangsflugur eru
líklega einu skordýrin hér á landi sem bera að einhverju marki frjó á milli
lúpínublóma.
Alaskalúpínan er mjög próteinrík, hún er fremur rík af steinefnum og
trefjainnihald er ekki hátt miðað við aðrar fóðurplöntur. Hún inniheldur hins vegar
talsvert af beiskjuefnum sem torvelda nýtingu hennar til beitar. Merki um
lúpínueitrun hafa komið fram í sauðfé sem beitt hefur verið á alaskalúpínu hér á landi.
Mælingar benda til að spartein sé ríkjandi beiskjuefni í lúpínunni. Innihald
beiskjuefna í alaskalúpínu virðist á hinn bóginn vera tiltölulega lágt miðað við ýmsar
aðrar villtar lúpínutegundir. Mikill munur kom fram í efnasamsetningu milli einstakra
plöntuhluta. I laufblöðum mældist mun meira af próteini, minna af trénisþáttum og
meira af beiskjuefnum heldur en í stönglum. Takmarkaðar efnamælingar sem gerðar
voru á rótum benda til að efnasamsetning þeirra sé í meginatriðum áþekk og í
sprotum, nema hvað mun minna er af beiskjuefnum í rótum. Að vorinu á sér stað
efnaflutnmgur frá rót til sprotanna og snýst hann við þegar líður á sumar.