Fjölrit RALA - 15.02.1995, Side 25

Vöxtur og uppskera
23
plöntunnar var stöðugur, eða í kringum 5% af uppskeru sprota, yfir allt sumarið (6.
mynd). Þetta er ámóta hlutfall og Lupinus latifolius ver til æxlunar (Braatne 1989).
Hjá þremur öðrum lúpínutegundum, einærri L. nanus, fjölærri og trjákenndri L
arboreus og fjölærri og jarðlægri L. varicolor, sem vaxa í suðurhluta Bandaríkjanna
var vægi blómhluta hins vegar mun meira (um 20-60%), enda er lífsferill og
vaxtarform annað (Pitelka 1977). Fullvíst er að eitthvað hefur tapast af blómhlutum
alaskalúpínunnar, einkum vegna fræfalls, er leið fram á haustið. Getur það átt
einhvern þátt í að hlutfall blóm- eða fræhluta varð aldrei hærra en raun ber vitni.
Yfirleitt verja plöntur stærri hluta af þurrvigt í fræmyndun en hér kemur fram hjá
alaskalúpínunni (Ogden 1974). Niðurstöður okkar jafnast helst á við það sem fundið
hefur verið hjá fjölærum tegundum sem verja miklu í kynlausa æxlun (Ogden 1974;
Anderson & Loucks 1973). Skýringarinnar fyrir alaskalúpínuna kann að vera að leita
í tiltölulega löngu æviskeiði sem býður upp á mörg tækifæri til fjölgunar. Fyrstu tvö
árin ver alaskalúpínan nánast engri orku í blómgun eða fræmyndun. Þess í stað er
áhersla lögð á myndun öflugrar forðarótar sem tryggir vetrarþol plöntunnar og vöxt
hennar og viðgang á næstu árum. Á 3. ári virðast plönturnar almennt hefja blómgun
og fræmyndun, sem er árviss úr því. Plönturnar virðast hins vegar ekki ná fullri stærð
fyrr en nokkrum árum síðar (sbr. 11. mynd).
Rótar-sprota hlutfall plantnanna á Korpu breyttist talsvert yfir vaxtartímann 1991
(1. tafla). Önnur mæling sem gerð var í Þjórsárdal staðfesti þessa sveiflu (2. tafla).
Fyrri hluta sumars var þungi róta meiri en sprota, en á miðju sumri hafði þetta snúist
við. Að hausti tóku rætur síðan aftur að vega meira en sprotinn. Þetta sýnir að í
rótunum er forði efna sem er notaður til að hefja vöxt og byggja upp sprotana á vorin.
Þegar líða tekur á sumarið snýst þetta við, þá flytjast efni niður í rótina og mynda þar
forða sem nýtist aftur næsta vor.
Samsöfnun kolvetna í rótarforða er talin hafa forgang í vaxtarferli lúpínutegunda til
fjalla í N-Ameríku. Mikill rótaforði er almennt talinn vera aðlögun að stuttum
vaxtartíma í næringarsnauðu umhverfi. Forðinn nýtist plöntunum til öndunar yfir
þann tíma sem þær liggja í dvala og gerir þeim kleift að nýta stutt vaxtartímabil til
hins ýtrasta með því að vaxa hratt í upphafi þess (Kerle 1985; Pitelka 1977). Pitelka
bendir á að eðlilegt sé að fjölær planta verji meiru af orku sinni til rótarforða en
æxlunar. Hún mun fá fleiri tækifæri til frædreifingar ef hún heldur velli. Á St. Helens
eldfjallinu í Washington-fylki í Bandaríkjunum hafa verulegar rannsóknir verið
gerðar á lúpínutegundunum L. latifolius og L. lepidus, sem numið hafa land á
eyðilandi eftir gosið í fjallinu árið 1980 (Braatne 1989: Halvorson 1989; Halvorson
o.fl. 1992). L. latifolius er náskyld alaskalúpínunni eins og fram hefur komið.
Rannsóknir Braatne (1989) sýna að L. latifolius hefur mjög hátt hlutfall lífmassa síns
bundið í rótum í lok vaxtartíma, eða frá 2 til 12 sinnum meira en í sprotum.
Halvorson (1989) telur að mikill rótarforði L. latifolius sé notaður til vaxtar snemma