Læknablaðið - jan. 2021, Síða 11

L ÆK N A BL AÐIÐ 2021/107 11
Algengi og þróun geðraskana
og geðlyfjanotkunar meðal íbúa íslenskra
hjúkrunarheimila frá 2003 til 2018
Inngangur
Þegar fleiri ár bætast við lífshlaupið eykst ástvinamissir, félagsleg
hlutverk breytast og geta til athafna daglegs lífs minnkar. Þetta
eru taldar meginástæður þess að með hækkandi lífaldri versnar
geðheilsa eldra fólks. Rannsókn í sex Evrópulöndum leiddi í ljós að
15,2% aldraðra (65+) glímdu við vægt þunglyndi og að 12,6% þjást
af miðlungs eða alvarlegu þunglyndi.1 Kvíðaeinkenni eru jafnvel
enn algengari en einkenni þunglyndis, en slík einkenni fara oft
saman meðal aldraðra.1 Íslensk rannsókn frá 2009 fann að versn-
andi líkamleg heilsa sem fylgir efri árum eykur geðrænan vanda
og vísbendingar eru um að tengslin séu sterkari við skerta færni
til athafna daglegs lífs en sjúkdómana sem því valda.2 Flestar far-
aldsfræðilegar rannsóknir á geðheilsu aldraðra hafa verið gerðar
á almennu þýði en þunglyndi og kvíði eru mun algengari meðal
íbúa hjúkrunarheimila. Þannig leiddi samantekt á rannsóknar-
niðurstöðum í ljós að 29% íbúa á öldrunar- og hjúkrunarheimilum
í þróuðum ríkjum höfðu einkenni þunglyndis og að 10% þjáðust
af alvarlegu þunglyndi.3
Geðlyf eru algengasta meðferðarúrræðið við geðrænum vanda
aldraðra; neysla þeirra er útbreidd og fer vaxandi.4 Geðlyfjanotkun
er ekki síst mikil á öldrunarstofnunum. Þannig sýndu niðurstöður
37 rannsókna í 12 Evrópulöndum að 12-59% íbúa á hjúkrunarheim-
ilum tóku geðrofslyf og 19-68% þunglyndislyf.5 Þar að auki eru
aldraðir viðkvæmir fyrir skaðlegum aukaverkunum geðlyfja, en
hættan á þeim eykst með annarri lyfjanotkun sem oft fylgir efri
árum.6 Því er fjöllyfjanotkun (polypharmacy) áhyggjuefni, ekki síst
á hjúkrunarheimilum.7
Geðlyfjanotkun hér á landi, og þá líklega einnig geðsjúkdóma-
greiningar, er með því mesta sem þekkist8 svo reikna má með að
sú þróun sem lýst er hér að framan hafi líka orðið á íslenskum
Páll Biering1 geðhjúkrunarfræðingur
Ingibjörg Hjaltadóttir1,2 sérfræðingur í öldrunarhjúkrun
1Hjúkrunarfræðideild Háskóla Íslands, 2meðferðarsviði Landspítala.
Fyrirspurnum svarar Páll Biering pb@hi.is
Á G R I P
INNGANGUR
Faraldsfræðilegar rannsóknir sýna mikla útbreiðslu geðræns vanda og
geðlyfjanotkunar meðal aldraðra í þróuðum löndum, ekki síst meðal
þeirra sem búa á hjúkrunarheimilum. Þekkingu á geðrænum vanda
og geðlyfjanotkun íbúa íslenskra hjúkrunarheimila er ábótavant, en
mikilvæg fyrir stefnumótun í geðheilbrigðisþjónustu á heimilunum. Því
var tilgangur rannsóknarinnar að kanna algengi geðsjúkdómsgreininga
og geðlyfjanotkunar meðal íbúa íslenskra hjúkrunarheimila, samspil
þessara þátta og hvernig þeir hafa þróast frá 2003 til 2018.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Rannsóknargögnin voru fengin úr niðurstöðum matsgerða með annarri
útgáfu interRAI mælitækisins á tímabilinu frá 2003 til 2018. Í rannsókn-
inni var stuðst við síðasta mat hvers árs (N=47,526).
NIÐURSTÖÐUR
Á tímabilinu hafði um það bil helmingur íbúanna kvíða- og/eða
þunglyndisgreiningu; 49,4% árið 2003, en 54,5% 2018. Þessi tíðni jókst
til ársins 2010 er hún var 60,9%. Hún hefur síðan farið hægt minnkandi.
Neysla geðlyfja jókst úr 66,3% í 72,5%. þunglyndislyf eru algengust og
jókst neysla þeirra úr 47,5% í 56,2. Neysla geðrofslyfja hefur haldist nær
óbreytt, eða í kringum 26%. Nokkurt ósamræmi var á milli geðsjúk-
dómagreininga og geðlyfjanotkunar. Þannig fengu að meðaltali 18,2%
geðlyf að staðaldri án þess að hafa greiningu og 22,3% tóku geðrofslyf í
öðrum tilfellum en mælt er með.
ÁLYKTANIR
Aldursbreytingar hafa áhrif á verkun geðlyfja og rannsóknir hafa ekki
staðfest jákvæða langtímaverkun þeirra fyrir aldraða. Þeir eru einnig
viðkvæmir fyrir skaðlegum aukaverkunum lyfjanna sem aukast enn
með fjöllyfjanotkun. Því er mikilvægt að geðlyfjanotkun aldraðra sé
byggð á nákvæmri geðskoðun. Eins er mikilvægt að þróa önnur úrræði
til að efla geðheilsu íbúa íslenskra hjúkrunarheimila.