Morgunblaðið - 12.09.2020, Blaðsíða 22

22 FRÉTTIRErlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. SEPTEMBER 2020
BAKSVIÐ
Ágúst Ásgeirsson
agas@mbl.is
„Hverfandi lítill hluti“ Þjóðverja var
ekki meðvitaður um að helförin væri
í gangi á dögum seinna stríðsins, að
því er höfundar nýrrar hrollvekjandi
heimildarmyndar halda fram. Bygg-
ist myndin á viðtölum breska leik-
stjórans fræga, Luke Holland, við á
fjórða hundrað aldraðra Þjóðverja
og Austurríkismanna, þar á meðal
marga liðsmenn stormsveita Adolfs
Hitlers, SS-sveitanna. Verður
myndin, „Final Account“ eða „Loka-
skýrslan“, frumsýnd á kvikmynda-
hátíðinni í Feneyjum.
Holland lést í júní í sumar en það
tók hann rúman áratug að vingast
við fyrrverandi nasista og fá þá til að
tjá sig um það sem þeir vissu. Hið
rismikla myndverk hans hefur hlotið
mikið lof kvikmyndagagnrýnenda.
Tímaritið Hollywood Reporter
sagði kvikmyndina „óvenjulega“ og
að þar kynni að heyrast síðasti vitn-
isburður „virkra þátttakenda í hryll-
ingi fangabúðanna“.
Framleiðandinn Sam Pope sagði
hinn merkilega vitnisburð sem Hol-
land safnaði saman vera athygl-
isverðan sakir þess hve löngum tíma
hann varði til að ná trausti viðmæl-
enda sinna. Margir þeirra hafi átt í
erfiðleikum samvisku sinnar vegna
en svo hafi aðrir verið lausir við alla
iðrun og verið „stoltir“ af hlutverki
sínu í SS-sveitunum, „þar sem
treysta mátti hverjum og einum liðs-
manni 100%“.
Enn aðrir neituðu því að helförin
hefði átt sér stað en játtu því að hafa
vitað um fjöldamorðin. „Skellið ekki
skuldinni á Hitler,“ sagði einn.
„Hugmyndin var rétt … [en gyð-
ingana] hefði átt að reka úr landi,“
frekar en drepa.“
Pope sagði að viðtöl við fólk sem
ekki gegndi herþjónustu á stríðstím-
anum, ekki síst konur, hefðu af-
hjúpað lygar þess efnis að fáir hefðu
vitað í Austurríki og Þýskalandi
hvað var á seyði. „Viðkvæðið var að
þeir hefðu ekki fengið vitneskju um
hryllingsglæpina fyrr en eftir stríð,“
sagði hann við blaðamenn. „Í sam-
tölunum kom í ljós að sá möguleiki
var hverfandi lítill. Jafnvel þótt það
hafi ekki verið á staðnum eða ekki
tekið þátt í þeim þá þekkti fólkið fólk
sem hafði hlerað orðróm. Bróðirinn
hermaðurinn sem kom heim af víg-
stöðvunum og sagði allt af létta,“
sagði Pope.
„Fæðast ekki glæpamenn“
Ein af sárköldustu senum mynd-
arinnar er frá Þýskalandi nútímans
þar sem ungir nýnasistar hrópa nið-
ur aldraðan fyrrverandi SS-
hermann og segja tal hans um sakir
sínar til þess fallið að þeir „skamm-
ist sín fyrir að vera þýskir“. Hróp-
yrðin löngu áttu sér stað við stóra
borðið í tígulegu Wannsee-húsinu í
úthverfi Berlínar þar sem lokalausn-
in, áætlunin um brottvísun úr landi
og útrýmingu allra gyðinga á þýsk-
um yfirráðasvæðum, var samin.
Með tilraunum öfgahægrimanna
fyrir viku til að ráðast inn í þing-
húsið í Berlín eru lexíurnar sem sag-
an segir okkur augljósar, sagði
Pope. „Þessar kröftugu og háska-
legu hugmyndakenningar eru enn
fyrir hendi og vaxandi að styrk, ekki
bara í Þýskalandi og Austurríki,
heldur um allan heim.“
Í álitsorðum sínum fyrir myndina
hafnar Holland því að fordæma við-
mælendur sína sem flestir voru á tí-
ræðisaldri. Hann ólst upp í Þýska-
landi og fjölskylda móður hans hvarf
í helförinni. „Menn fæðast ekki
glæpamenn, þeir eru búnir til,“
skrifaði hann. Vék hann sér samt
ekki hjá því að spyrja karla og kon-
ur, sem hann vingaðist við, grimmra
spurninga.
Meðframleiðandinn Riee Oord
sagði augljóst að margir vissu ná-
kvæmlega hvað var á seyði. „Þeir
voru „bældir“. Einn þeirra sagði að
stæðu 99 manns framan við hann í
röð og segðu allt í lagi að slátra gyð-
ingum myndi hann taka undir líka.“
Hið „afbrigðilega yrði mjög eðlilegt
við kringumstæður af þessu tagi“.
Heimildarkvikmyndin var sýnd á
fimmtudag í Feneyjum, á sama degi
og mögnuð og áhrifamikil mynd um
fjöldamorð Serba á rúmlega 8.000
Bosníumönnum í Srebrenica sum-
arið 1995. „Quo Vadis, Aida?“, eða
Hvert ferðu, Aida? dregur upp
vægðarlausa mynd af því hvernig
hollenskir friðargæsluliðar á vegum
SÞ afhentu sveitum serbneska hers-
höfðingjans Ratkos Mladic óbreytta
borgara sem leiddir voru til slátr-
unar. Hlaut hún einnig langvarandi
lófatak.
Mladic var dæmdur í 40 ára fang-
elsi fyrir stríðsglæpadómstólnum í
Haag. Hann áfrýjaði þeim dómi og
bíður niðurstöðu áfrýjunarinnar.
AFP
Helförin Gaddavír umlykur lóð Stutthof-útrýmingarbúða nasista við bæinn Sztutowo. Lík gyðinga voru brennd og öskunni dreift í skóginum í kring.
Flestir Þjóðverjar vissu af helförinni
 Lokaskýrslan, ný heimildarmynd um helförina, farin að vekja athygli  Verður frumsýnd á kvik-
myndahátíðinni í Feneyjum  Byggist m.a. á viðtölum við marga liðsmenn stormsveita Adolfs Hitlers
Þess var í gær víða minnst að 19 ár
eru nú liðin frá árás hryðjuverka-
manna á Tvíburaturnana í New-
York og Pentagon, byggingu varnar-
málaráðuneytisins, 11. september
2001. Alls var fjórum farþegaþotum
rænt þennan dag, þremur þeirra var
flogið á fyrrgreind mannvirki en sú
fjórða brotlenti á engi í Shanksville í
Pensylvaníuríki. Hátt í 3.000 manns
týndu lífi í ódæðinu.
Á minningarathöfn við höfuð-
stöðvar Atlantshafsbandalagsins
(NATO) blöktu þjóðfánar aðildar-
ríkjanna í hálfa stöng. Athöfnin fór
fram við aðalinngang byggingar-
innar og má þar finna minnisvarða
um árásina, illa farinn bút frá burð-
arvirki annars turnsins.
„Þessi árás skerpti sýn bandalags-
ins. Við erum staðráðin í að verja
frelsi, lýðræði, mannréttindi og rétt-
arríkið. Við færðum átökin yfir á
heimaslóðir vígamanna. Þar tökum
við slaginn svo við þurfum ekki að
berjast gegn þeim á okkar grundu,“
sagði Kay Bailey Hutchison, fasta-
fulltrúi Bandaríkjanna hjá NATO, í
ávarpi sínu. „NATO heldur áfram að
vera nauðsynlegt. Við tryggjum
hvort öðru frelsi og tökumst á við
nýjar áskoranir í sameiningu.“
AFP
Samvinna Haldin var athöfn við höfuðstöðvar Atlantshafsbandalagsins.
19 ár frá ódæðinu
í Bandaríkjunum
569 7000 · Lágmúla 4 · miklaborg.is
Verð: 41,9 millj.
Falleg 86,9 fm 3ja herb. íbúð á 4. hæð
í góðu fjölbýli í Selásnum
• Eldhús og bað hafa verið endurnýjuð
• 2 svefnherbergi
• Sér geymsla í kjallara
• Frábært útsýni
Vallarás 5
110 Reykjavík
Nánari upplýsingar veitir:
Friðrik Þ. Stefánsson
hdl. og aðst. fasteignas.
Sími: 616 1313
fridrik@miklaborg.is
Nánari upplýsingar veitir:
Ólafur Finnbogason
lögg. fasteignasali
sími: 822 2307
olafur@miklaborg.is
PANTIÐ SKOÐUN
hjá Friðrik í síma 616 131
3