Morgunblaðið - 15.10.2020, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. OKTÓBER 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ífrétt í Morg-unblaðinu ígær kom fram
að umsóknir um al-
þjóðlega vernd hér
á landi hafi frá síð-
ustu mánaðamótum
verið orðnar 44 síðastliðinn
mánudag. Síðustu þrjá mánuði
hafi fjöldinn sem sækir um slíka
vernd verið um 80 á mánuði. Þá
hefur verið upplýst að jafnvel
um 40% farþega í tilteknum
flugvélum sem komið hafi til Ís-
lands að undanförnu hafi sótt
um vernd hér. Samanburður á
fjölda við undanfarin ár sýnir að
ekki hefur orðið veruleg breyt-
ing þrátt fyrir að ferðalög séu
nú mun torveldari og færri al-
mennir ferðamenn komi hingað
til lands.
Í svari Útlendingastofnunar
við fyrirspurn Morgunblaðsins
segir að töluverð breyting hafi
orðið á samsetningu umsækj-
enda frá fyrri hluta ársins.
Stærstur hluti þeirra sem sótt
hafi um vernd, 70%, séu ein-
staklingar sem þegar hafi feng-
ið vernd í öðru Evrópulandi,
flestir frá Írak og Palestínu.
Umsækjendum frá Venesúela
hafi fækkað mjög.
Þessi mál komu til umræðu á
Alþingi í vikunni og ekki van-
þörf á í ljósi þessarar þróunar
og hins mikla fjölda sem sækir
um alþjóðlega vernd hér. Berg-
þór Ólason, þingmaður Mið-
flokksins, spurði dóms-
málaráðherra út í þetta og
nefndi þá meðal annars að nokk-
ur misbrestur væri á því að ein-
staklingar sem hefði verið neit-
að um alþjóðlega vernd
yfirgæfu landið. Svo virtist sem
slíkir einstaklingar ættu það til
að týnast, sem er auðvitað al-
varlegt mál.
Bergþór setti fjöldann hér í
samhengi við hin Norðurlöndin
og sagði að umsóknir um al-
þjóðlega vernd í
fyrra hefðu á
100.000 íbúa verið
24 hér á landi, en 22
í Svíþjóð, 8 í Finn-
landi, 5 í Danmörku
og 4 í Noregi.
Áslaug Arna Sigurbjörns-
dóttir dómsmálaráðherra tók
undir að umsóknirnar í fyrra
hefðu verið „gríðarlega margar“
og sömuleiðis hefði líklega aldr-
ei verið veitt fleiri samþykki.
Hún sagði að reynt hefði verið
að leita skýringa á því hvers
vegna svo margir sæktu um
vernd hér, bæði með því að
skoða hópinn og lögin hér og er-
lendis og að kerfið hér virtist
talsvert frábrugðið því sem ger-
ist erlendis þegar kemur að því
að veita fólki vernd sem fengið
hefði vernd í öðru Evrópuríki.
Þetta síðastnefnda hlýtur
vitaskuld að verða að taka til
gagngerrar endurskoðunar og
dómsmálaráðherra nefndi að
lagt hefði verið fram „frumvarp
til að reyna að breyta lögum
okkar varðandi þessi verndar-
mál í takt við löndin í kringum
okkur“. Hún nefndi einnig að
heildarkostnaður vegna málefna
útlendinga væri yfir fjórir millj-
arðar króna á ári, sem sýnir hve
umfangsmikill þessi málaflokk-
ur er orðinn og hve brýnt er að
lagfæra lagaumhverfið og fram-
kvæmd þessara mála hér á
landi.
Fyrirstaðan hefur hins vegar
verið mikil, bæði innan og utan
stjórnarmeirihlutans, en slíkt
ábyrgðarleysi getur ekki fengið
að ráða. Málaflokkurinn er
vissulega viðkvæmur og alltaf
stutt í ásakanir um mannvonsku
eða fjandskap við útlendinga
þegar reynt er að koma málum í
eðlilegt horf. Slíkt tal má þó
ekki verða til þess að vandinn
fái að vaxa og verði óviðráð-
anlegur.
Ferðahömlur hafa
ekki haft áhrif á þá
sem sækja um
alþjóðlega vernd}
Vaxandi vandi
Fregnir afkórónuveiru-
málum eru fjarri því
uppörvandi, hvort
sem horft er út fyrir
landsteinana eða til
ástandsins innan-
lands. Smit eru mörg hér á landi
dag eftir dag og það sem verst
er, óþægilega stór hluti þeirra er
enn utan sóttkvíar. Innlögnum
fjölgar og hætt við að þeim eigi
eftir að fjölga enn. Og sóttvarna-
yfirvöld telja að við höfum enn
ekki séð toppinn á þessari þriðju
bylgju og að hún verði lang-
vinnari og stærri en sú fyrsta.
Enn sem komið er ræður heil-
brigðiskerfið við vandann en
ljóst er að allir verða að leggjast
á eitt til að ná faraldrinum niður
svo að hann fari ekki úr böndum.
Með samhentu átaki er hægt að
ná smitum í viðráðanlegt horf og
smitstuðlinum und-
ir einn, sem er gríð-
arlega mikilvægt.
Keppikefli næstu
mánaða þarf svo að
vera að halda hon-
um þar með eins
hófstilltum aðgerðum og unnt er
til að lágmarka efnahagslega
tjónið af kórónuveirunni.
Standi landsmenn saman ná
þeir þessu markmiði eftir ekki
allt of langan tíma. Þá verður
hægt að gleðjast yfir því um leið
og vonandi verður hægt að gleðj-
ast yfir því að fleiri hafi ekki lát-
ið lífið af völdum veirunnar. Enn
sem komið er hefur tekist að
koma í veg fyrir það í annarri og
þriðju bylgju veirunnar, sem er
eðli máls samkvæmt sá mæli-
kvarði sem helst hlýtur að verða
að horfa til þó að aðrir séu einnig
mikilvægir.
Við sjáum ekki enn
út úr faraldrinum,
en með samhentu
átaki tekst það}
Þriðja bylgjan Á
hverju ári bendir allt til að yf-
ir milljarður króna sé hafður
af vinnandi fólki á Íslandi með
launaþjófnaði. Kjarasamnings-
brotin eiga sér margar og
mismunandi birtingarmyndir. Launafólk
er svikið um desemberuppbót, jafn-
aðarkaup greitt sem er langt undir taxta
og orlofsgreiðslur og lögbundnir frídagar
falla niður. Þegar atvinnurekendur eru
staðnir að slíkum launaþjófnaði tekur það
launafólk marga mánuði, jafnvel ár, að fá
kröfuna innheimta og engin sekt eða bóta-
upphæð leggst ofan á kröfuna. Fæling-
armáttur þessa þjófnaðar fyrir atvinnu-
rekendur er því lítill sem enginn og
einungis er leiðrétt hjá þeim einstaklingi
sem leitar réttar síns en ekki hópnum öll-
um. Þolendur eru iðulega launþegar í viðkvæmri
stöðu; tekjulágt fólk sem hefur fyrir fjölskyldum að
sjá og er tilbúið til að láta ýmislegt yfir sig ganga
til að halda í vinnu, ekki síst í atvinnuleysiskreppu
eins og nú er og innflytjendur sem hvorki þekkja
rétt sinn né kunna tungumálið.
Launaþjófnaður er auðvitað fyrst og fremst glæp-
ur gagnvart þeim sem brotið er á, en hann bitnar
líka á samfélaginu öllu í formi tapaðra skatttekna,
bjagaðrar samkeppni og óheilbrigðs vinnumarkaðar.
Það er smánarblettur á íslenskri vinnumarkaðs-
löggjöf að enn í dag, árið 2020, sé ekki kveðið með
skýrum hætti á um sektir eða viðurlög vegna þess-
ara brota. Í skjóli refsileysis getur launaþjófnaður
grasserað og orðið að hálfgerðu viðskiptamódeli hjá
þeim sem svífast einskis á kostnað okkar
allra. Við þekkjum öll þessi dæmi.
Loforð sem gefin voru við undirritun
lífskjarasamningsins fyrri hluta árs 2019
gáfu vonir um að breytinga væri að vænta;
að launaþjófnaður yrði loksins gerður
refsiverður og þannig skapaður raunveru-
legur fælingarmáttur gegn slíkum verkn-
aði. Nú er hins vegar liðið eitt og hálft ár
síðan kjarasamningar voru undirritaðir og
enn hefur ríkisstjórnin ekki efnt þennan
hluta samkomulagsins. Í millitíðinni hefur
staða vinnandi fólks veikst vegna sögulegs
atvinnuleysis og algers hruns stærstu at-
vinnugreinar landsins. Ríkisstjórnin hefur
gert vont ástand verra með því að halda
atvinnuleysisbótum í lágmarki og beinlínis
borga fyrirtækjaeigendum styrki fyrir að
reka starfsfólk. Í þessu árferði verður neyðin enn
meiri en áður og hætt við að arðránið á þeim sem
veikast standa verði enn svæsnara.
Við í Samfylkingunni munum standa með verka-
lýðshreyfingunni og ganga á eftir því í vetur að leidd
verði í lög afdráttarlaus ákvæði gegn launaþjófnaði.
Lykilatriði er að án tafar verði lögfest févíti gegn
kjarasamningsbrotum þannig að Alþingi sýni með
hverjum það raunverulega standi.
Launaþjófnaður á ekki að vera refsilaus frekar en
annar þjófnaður. Þetta er einfalt sanngirnismál sem
þarf að laga strax.
Helga Vala
Helgadóttir
Pistill
Launaþjófnaður er glæpur gegn okkur öllum
Höfundur er þingman Samfylkingarinnar.
helgavala@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Andrés Magnússon
andres@mbl.is
Ádögunum lauk þriggjaára langri rannsóknbreskrar eftirlitsstofnunará verkefnum Cambridge
Analytica, en það væri synd að segja
að niðurstöðurnar hefðu verið í sam-
ræmi við ásakanirnar á sínum tíma.
Rannsóknin var þó ekki án ár-
angurs, en bæði Facebook og tvenn
samtök, sem börðust fyrir útgöngu
Breta úr Evrópusambandinu (Vote
Leave og Leave.EU), voru sektuð.
Hins vegar var niðurstaðan sú að
Cambridge Analytica hefði ekki haft
afskipti af atkvæðagreiðslunni um
Evrópusambandsaðildina ef undan
eru skildar athuganir á afstöðu fólks á
fyrstu stigum.
Það var því ekki svo, eins og
margir stuðningsmenn aðildar Breta
að ESB létu, að fyrirtækið hefði með
tæknigöldrum og algrímum mjakað
breskum kjósendum á kjörstað og
þannig ráðið úrslitum í atkvæða-
greiðslunni. Jafnvel dagblaðið Guardi-
an, sem hefur löngum haldið því fram
að brögð hljóti að hafa verið í tafli,
mátti til með að játa að Cambridge
Analytica hefði ekki „með beinum
hætti misnotað persónugögn til þess
að hafa áhrif á Brexit-atkvæðagreiðsl-
una“.
Hugsanlega fannst einhverjum
Evrópusinnum í Bretlandi betra að
trúa því að niðurstöðu atkvæða-
greiðslunnar mætti rekja til einhverra
skuggabaldra, sem hefðu með leynd
og slægð, sennilegast kolólöglega,
sogað til sín persónugögn milljóna til
þess að leiða þá á þessar villubrautir.
Fyrir því voru nú samt ekki rök-
studdar vísbendingar og nú er ekkert
sem bendir til þess. Fyrir nú utan hitt,
að sárafáir játa að láta stýrast af því
efni sem fyrir ber á Facebook. Furðu-
margir þó, sem telja að aðrir láti ginn-
ast af ísmeygilegum áróðri og algrím-
um félagsmiðla.
Cambridge Analytica í auka-
hlutverki
Elizabeth Denham, umboðs-
maður upplýsingamála (e. Inform-
ation Commissioner), segir að Cam-
bridge Analytica hafi ekki leikið stórt
hlutverk í aðdraganda Brexit-
kosningarinnar. Ekkert hafi heldur
gefið til kynna að helstu samsær-
iskenningarnar um fyrirtækið ættu
við rök að styðjast, svo sem eins og að
það hafi átt í samstarfi við Rússa um
að leiða Breta á þessar brautir. Raun-
ar hafi ekkert bent til þess að Rússar
hafi komið nokkuð við sögu fyrir-
tækisins.
Hitt er annað mál, að þó að ekk-
ert athugavert hafi fundist við rann-
sóknina á Cambridge Analytica og
raunar tekið fram að notkun fyrir-
tækisins á gögnum af Facebook hafi
verið fremur hversdagsleg og í góðu
samræmi við notkunarskilmálana, þá
er rétt að staldra við og spyrjast fyrir
um öll þau persónugögn, sem safnast
hafa saman hjá félagsmiðlum alls kon-
ar, þó sennilega sé Facebook þar í al-
gerum sérflokki.
Og það er ekki heldur eins og að
notkun slíkra upplýsinga í pólitísku
starfi sé fyllilega ný af nálinni. Öðru
nær og rétt að minnast þess að þegar
Barack Obama stóð í sinni fyrstu
kosningabaráttu máttu fæstir vatni
halda yfir þeirri miklu snilld sem
kosningastjórn hans sýndi í söfnun og
notkun hárnákvæmra persónuupplýs-
inga, sem aflað var mjög með sama
hætti. Með því að kanna lýðfræðilegar
upplýsingar, athuga áhugamál, hverj-
ir létu sér „líka“ við hvað og hverjir
væru móttækilegir fyrir upplýs-
ingum, að ekki sé sagt áróðri.
Allt er það auðvitað hefðbundin
kosningabarátta, þó á nýjum vett-
vangi sé, og allt er það auðvitað
skrum, eins og flestir hafa áður
kynnst í kosningabaráttu.
En flestir þekkja líka slíkt skrum
á færi og láta það ekki hreyfa of mikið
við sér. Að því leyti má kannski spyrja
hvort þeir, sem hæst létu um áhrif
Cambridge Analytica á sínum tíma,
hafi ekki verið of auðtrúa á mátt
tækninnar. Og þá kannski ekki síður
hvort það lýsi ekki nokkru yfirlæti, að
ætla almenningi það að láta heilaþvo
sig svo auðveldlega, en eiginlega að-
eins til „rangrar“ skoðunar.
Þar léku sumir fjölmiðlar stórt
hlutverk, mjög sennilega vegna þess
að þeir studdu hinn málstaðinn og
áttu erfitt með að trúa því að kosn-
ingin hefði ekki tapast með ein-
hverjum vélabrögðum. Mögulega
einnig vegna þess að þeir vildu vera
með umfjöllun um ógnir alnetsins og
upplýsingasöfnun. The Observer,
systurblað Guardian, var þannig með
greinaflokk um „Cambridge Analy-
tica-skjölin“, svona eins og fjallað var
um helstu gagnaleka um svipað leyti.
Aðgát skal höfð
Öllu því mátti taka með fyrir-
vara. En eftir sem áður er einnig rétt
að nota félagsmiðlana með fyrirvara
og láta ekki of mikið uppi við þá, gefa
þeim ekki of miklar heimildir til þess
að nota persónugögn og jafnframt
vera spar á þau. Því þó það hafi ekk-
ert misjafnt gerst hjá Cambridge
Analytica er ekki loku fyrir það skotið
að það geti einhver notfært sér slík
gögn í framtíðinni. Jafnvel Facebook
sjálft.
Ekkert að sjá að
Cambridge Analytica
Forstjóri fyrirtækisins Alexander Nix, forstjóri Cambridge Analytica. 3
ára langri rannsókn breskrar eftirlitsstofnunar á fyrirtækinu er nú lokið.