Iðjuþjálfinn - 2020, Blaðsíða 8

8Iðjuþjálfinn 1/2020
o.fl., 1986) þar sem bæði ítarleg heimildaleit og rýni sérfræðinga
komu við sögu. Til að skoða samtímaréttmæti var Hlutverkalistinn
ásamt matstækinu Áhrifaþættir iðju (Occupational Circumstances
Assessment Interview and Rating Scale [OCAIRS]) (Forsyth o.fl.,
2005), lagður fyrir 20 manns sem höfðu gengist undir lifrarígræðslu,
en bæði matstækin eiga að meta þátttöku eins og hún er skilgreind
í MOHO. Fylgni (Spearman’s Rho) niðurstaðna reyndist vera r(18) =
0.63 og p < 0.01 sem styður samtímaréttmæti listans (Scott o.fl.,
2017).
Bonsaksen o.fl. (2015) söfnuðu dæmum um hlutverk frá 293
þátttakendum í 6 löndum sem gáfu í allt 7182 dæmi um hlutverk
sem þeir gegndu. Dæmin voru flokkuð samkvæmt skilgreiningum
MOHO á stigum iðju. Niðurstöður sýndu að dæmin væru í samræmi
við hugtökin þátttaka og framkvæmd í MOHO. Sömu gögn voru
notuð í rannsókn Meidert o.fl. (2018) sem skoðuðu hvernig dæmin
rímuðu við athafnir og þátttöku í flokkunarkerfi ICF. Niðurstöðurnar
sýndu að 97% dæmanna féllu innan athafna og þátttöku.
Áreiðanleiki endurtekinna prófana fyrir breytuna að gegna hlutverki
hefur verið skoðaður fyrir allar þrjár útgáfurnar með því að reikna
kappa-fylgnistuðul. Viðmiðunarreglur Landis og Koch (1977) voru
hafðar til hliðsjónar en þar er reiknað kappa á bilinu 0.41–0.60 talið
vera miðlungssterk fylgni, 0.61–0.80 mikil fylgni og 0.81–1.00 nær
fullkomin fylgni. Vegið kappa hækkaði frá fyrstu útgáfunni (k = 0,74)
(Oakley o.fl., 1986) til þeirrar þriðju (k = 0,94) (Scott o.fl., 2019). Í
þriðju útgáfunni var einnig skoðaður áreiðanleiki endurtekinna
prófana fyrir tvær breytur. Fyrst fyrir sátt við frammistöðu þar sem
Cronbach’s alfa-stuðullinn var reiknaður fyrir öll hlutverkin og
reyndist samsvörun vera á bilinu viðunandi (0,77) til framúrskarandi
(0,98) samkvæmt viðmiði Tavakol og Dennick (2011). Síðan fyrir
áhugi á að gegna hlutverki (sem fólk gegndi ekki núna), þar sem
fylgnin var reiknuð með kappa og reyndist vera á bilinu miðlungs
(0,44) til nær fullkomin (1,00) samkvæmt fyrrnefndum viðmiðum
Landis og Koch (Scott o.fl., 2019).
Notagildi og fýsileiki
Notagildi og fýsileiki Hlutverkalistans var kannaður meðal 114
iðjuþjálfa og iðjuþjálfanema í netkönnun. Þeir svöruðu fyrstu og
þriðju útgáfu listans rafrænt í hugbúnaðinum REDCap, þriðju
útgáfunni aftur í PDF-formi og að lokum sex spurningum (opnum
og fjölvals) um fýsileika og notagildi Hlutverkalistans. Flestir
þátttakendur töldu listann m.a. auka skilning á hlutverkum fólks,
skýra sjónarmið skjólstæðinga, gefa heildræna mynd, aðstoða við
að forgangsraða íhlutun og hvetja til umræðna. Flestir töldu þriðju
útgáfu listans snúast um málefni sem væru mikilvæg við
skipulagningu íhlutunar og langflestir töldu líklegt að þeir myndu
nota listann í framtíðinni. Alls 94% þátttakenda fannst frekar eða
mjög fýsilegur kostur að nota listann í rafrænu formi fremur en á
pappír (Scott o.fl., 2019).
Niðurstöður rannsóknar á hlutverkum Íslendinga, frá árinu 2001,
benda til að hlutverkin sem Hlutverkalistinn spannar séu skiljanleg
og eigi við í íslensku samfélagi (Kristjana Fenger, 2001). Kannað var
hversu oft Íslendingar gegndu 10 hlutverkum og hvert gildi þeirra
væri með aðlöguðum Hlutverkalista Oakley frá 1984. Fjögur
hundruð manna úrtak á aldrinum 18–75 ára var valið af handahófi
úr þjóðskrá og fékk listann sendan í pósti. Alls bárust 149 gild svör
(svarhlutfall 37,25%). Í ljós kom að öllum hlutverkunum hafði
einhvern tíma verið gegnt og þau skiptu fólk mismiklu máli.
Hlutfallslega flestir gegndu hlutverki starfsmanns, fjölskyldu-
meðlims og heimilishaldara mjög oft eða daglega. Tvö fyrrnefndu
hlutverkin höfðu einnig mest gildi auk umannanda- og vina-
hlutverksins. Hlutverkinu þátttakandi í trúarstarfi var sjaldnast
gegnt, ásamt hlutverkunum sjálfboðaliði og þátttakandi í
félagsstarfi, og þessi þrjú hlutverk höfðu einna minnst gildi fyrir
þátttakendur.
Þýðing Hlutverkalistans
Flest matstæki verða til á enskumælandi málsvæði en nokkuð
algengt er að þau séu þýdd yfir á önnur tungumál. Til að matstækin
haldi sem best mælifræðilegum eiginleikum milli málsvæða er
brýnt að beita viðurkenndum þýðingaraðferðum (Einar
Guðmundsson, 2005–2006; International Test Commission, 2001).
Tvær aðferðir hafa verið mest notaðar á Íslandi, þ.e. þýðing-
bakþýðing og rýni sérfræðihóps (Einar Guðmundsson, 2005–2006).
Hvorug þessara aðferða tryggir að setningaskipan og málfræði sé
samkvæmt venjum nýja tungumálsins eða samkvæmt tungutaki
markhóps matstækisins (Beatty og Willis, 2007). Í seinni tíð hefur
verið lögð áhersla á að fólk úr markhópnum komi að þýðingunni á
einhverjum tímapunkti (Beatty og Willis, 2007) en aðkoma þeirra
getur verið með ýmsu móti. Ýmist eiga rannsakendur ígrunduð
samtöl við þá sem matstækið er ætlað fyrir (Beatty og Willis, 2007;
Sólrún Óladóttir og Guðrún Pálmadóttir, 2013) eða leggja fyrir þá
spurningar í kjölfar fyrirlagnar (Brynja Örlygsdóttir og Erla Kolbrún
Svavarsdóttir, 2005). Oft er mælt með að sérfræðingur í nýja
tungumálinu lesi textann yfir í lokin til að fá sem almennast og
skiljanlegast málfar (Swain-Verdier o.fl., 2004).
Hlutverkalistinn hefur verið þýddur á yfir 20 tungumál (Dickerson,
2008) en lýsingu á þýðingarferlinu er aðeins að finna í þremur
greinum (Colón og Haertlein, 2002; Cordeiro o.fl., 2007; Hachey
o.fl., 1995). Til að samræma þýðingar listans milli málsvæða og
tryggja að þær væru sambærilegar voru útbúnar verklagsreglur en
þær áttu einnig að stuðla að réttmæti hans á nýju tungumáli (Van
Antwerp o.fl., 2016). Samhliða þýðingu listans yfir á íslensku voru
verklagsreglurnar prófaðar og gagnrýndar af fyrstu tveimur
höfundum þessarar greinar. Þetta var gert í samráði við þriðja
höfund greinarinnar og meistaranema hennar Van Antwerp.
Breyttar reglur voru prófaðar við þýðingu matslistans yfir á
mandarín og þær endanlega gefnar út í framhaldi af því (Van
Antwerp o.fl., 2016).
Tilgangur verkefnisins sem hér verður lýst var tvíþættur: (1) að
þýða og staðfæra matstækið Hlutverkalistinn: Þátttaka og sátt
(Role Checklist version 3: Performance and Satisfaction) úr ensku
yfir á íslensku, (2) að kanna sýndar- og innihaldsréttmæti ásamt
notagildi íslensku útgáfunnar.
Til að kanna hvort verkefnið væri leyfisskylt var fyrirspurn send
Vísindasiðanefnd. Þar kom fram lýsing á þýðingarferli og rann-
sóknaráætlun m.a. með upplýsingum um hverjir yrðu þátt takendur
og hvernig öflun gagna færi fram. Í svari frá nefndinni stóð að fjallað
hefði verið um fyrirhugaða rannsókn og hún ekki talin leyfisskyld
(samkvæmt tölvupósti frá Berglindi Hallgrímsdóttur, 2. mars 2015).
ÞÝÐING OG STAÐFÆRING
Við þýðingu og staðfæringu Hlutverkalistans var drögum að
verklagsreglum fylgt. Ferlið spannaði þýðingu, bakþýðingu og
hóprýni iðjuþjálfa (Van Antwerp o.fl., 2016) (sjá mynd 1). Auk þessa
las sérfræðingur í íslenskri tungu þýðinguna yfir í lokin.
Þýðing-bakþýðing
Tveir frumþýðendur og einn bakþýðandi komu að þýðingu listans,
allir iðjuþjálfar með langan starfsaldur og framhaldsnám í faginu.
Bakþýðandinn bjó auk þess lengi í enskumælandi landi.