Iðjuþjálfinn - 2020, Blaðsíða 11

Iðjuþjálfinn 1/202011
Flestir voru sáttir við útlit og uppsetningu listans. Skjólstæðingarnir
voru á bilinu 2–10 mínútur að fylla hann út og flestir voru undir
fimm mínútum. Iðjuþjálfunum fannst kostur hversu fljótlegt það
var að leggja listann fyrir og hversu skýr, einfaldur og skiljanlegur
hann var fyrir fagfólk jafnt sem skjólstæðinga.
Gagnsemi í starfi
Almennt fannst iðjuþjálfunum listinn nýtast vel til upplýsinga-
öflunar. Niðurstöður hans leiddu í ljós hvað skiptir skjólstæðinginn
máli og hvernig hann metur frammistöðu sína í hinum ýmsu
hlutverkum. Þeir töldu listann bjóða upp á umræður um ýmis efni
sem snúa að lífi skjólstæðings og þannig fengjust ítarlegri
upplýsingar. Sumir iðjuþjálfarnir sáu fyrir sér að nota listann í fyrsta
viðtali til að fá strax í upphafi endurhæfingar yfirsýn yfir líf og störf
skjólstæðinga sinna.
Listinn spannar stórt svið hlutverka sem gefa góða mynd af
skjólstæðingi sem heildstæðri persónu og hjálpar mér því að skilja
skjólstæðing minn enn betur og mæta þörfum hans þar sem þær
eru (iðjuþjálfi D úr rýnihópi).
Að mati iðjuþjálfanna skapar listinn einnig tækifæri fyrir
skjólstæðinginn til að átta sig á stöðu sinni, skoða hlutverk sín,
meta hversu sáttur hann er við frammistöðu sína í þeim sem hann
gegnir og átta sig á hvort hann kýs eða stefnir að því að bæta
einhverjum við. Iðjuþjálfunum fannst notkun listans og umræður
um niðurstöður hans ýta undir skjólstæðingsmiðaða þjónustu.
Meiri líkur að ég sem fagmaður sé í raun að vinna með vilja og
vanamynstur skjólstæðings og veita íhlutun á skjólstæðings-
miðaðan hátt (iðjuþjálfi A úr rýnihópi).
Þá töldu iðjuþjálfarnir að listinn hjálpaði skjólstæðingnum til að sjá
sjálfan sig í stærra samhengi, bæði sem manneskju og sem
þátttakanda í samfélaginu. Með niðurstöður Hlutverkalistans í
höndunum fannst iðjuþjálfunum auðvelt að átta sig á hvaða
hlutverk skiptu skjólstæðinginn máli.
Gefur tækifæri til að vinna með og skoða þau hlutverk sem
skjólstæðingar eru ósáttir við frammistöðu sína við og þau hlutverk
sem hafa dottið út og fólk vill gegna í framtíðinni (iðjuþjálfi 4).
Hlutverk og stigskipting þeirra
Skjólstæðingarnir gáfu í allt 397 dæmi um hlutverk sín en þar af
voru 55 ónothæf, óljós eða ekki við hæfi (sjá töflu 2). Flest dæmin
tengdust hlutverkunum
fjölskyldumeðlimur og
tómstundaiðkandi en fæst
þátttakandi í trúarstarfi. Eftir
flokkun og greiningu dæmanna
samkvæmt skil greiningum
MOHO á þremur stigum iðju
(Kielhofner, 2008; Taylor, 2017)
var ljóst að sex hlutverkanna,
þ.e. nemandi, starfsmaður,
umönnunaraðili, sjálfboðaliði,
vinur og þátt takandi í félaga-
samtökum endurspegluðu
efsta stigið sem er þátttaka.
Aftur á móti reyndust rúmlega
70% dæma um heimilishaldara
tilheyra framkvæmdum og
rúmlega helmingur dæma um tómstundaiðkanda sömuleiðis.
Rúmlega helmingur dæma um önnur hlutverk tengdust þátttöku
(sjá töflu 2). Dæmi sem skjólstæðingarnir gáfu um þátttöku voru
m.a. grunnskólanemi, rafvirki, hjálparsveitarkona, faðir og frímúrari
en dæmi um fram kvæmd voru t.d. að skúra, elda, fara í bíó og spila
á spil.
UMRÆÐA
Þýðing Hlutverkalistans var unnin í samstarfi við fjölbreyttan hóp
iðjuþjálfa. Í þýðingarferlinu urðu breytingar á listanum en allnokkrar
áskoranir reyndust vera á þeirri leið. Þessar áskoranir snerust fyrst
og fremst um merkingu hugtaka og orðasambanda sem þurfti að
vera sú sama í öllum tungumálum. Einnig þurftu heiti hlutverka að
vera skýr, sem og skilgreiningar á þeim, og í takt við íslenskt orðfæri
og menningu. Sambærilegra áskorana varð vart þegar listinn var
þýddur yfir á frönsku, spænsku og brasilíska portúgölsku (Colón og
Haertlein, 2002; Cordeiro o.fl., 2007; Hachey o.fl., 1995). Ýmist voru
heiti hlutverka ekki til í tungumálinu, orðasamböndin höfðu óljósa
merkingu eða dæmi um hlutverk voru ekki til í menningu landsins.
Í upphafi þýðingarferlisins yfir á íslensku var mörkuð sú stefna að
heiti hlutverka skyldi vera eitt nafnorð ef því yrði við komið. Heitið
skyldi vera lýsandi og kunnugt iðjuþjálfum þótt það fyndist e.t.v.
hvorki í orðabókum né félli að ábendingum íslenskufræðings. Hér
var því sett í forgang að hugtök og orðasambönd væru skiljanleg
notendum listans, þ.e. iðjuþjálfum, sem þá væru færir um að
útskýra þau fyrir skjólstæðingum sínum. Þá var einnig haft í huga
að íslenskt mál tekur stöðugum breytingum, bæði hvað varðar
hugtök og tungutak (Guðrún Kvaran, 2005). Hugtökin heimilishaldari
og tómstundaiðkandi koma sjaldan fyrir í ræðu og riti. Það
fyrrnefnda má finna í einu orðasafni og í fyrri útgáfu listans og það
síðara á netinu og í skýrslum, skjölum og greinum en ekki í
orðabókum. Samt sem áður hnutu hvorki skjólstæðingar né
iðjuþjálfar um þessi hugtök og því var þeim haldið, þrátt fyrir
ábendingu íslenskufræðings. Sú staðreynd að þýðing og bakþýðing
listans féllu vel saman gæti verið vísbending um réttmæti listans og
að niðurstöður erlendra rannsókna megi yfirfæra á íslensku
útgáfuna. Bæði iðjuþjálfar og skjólstæðingar komu að rannsókn á
réttmæti og notagildi íslenskrar útgáfu Hlutverkalistans. Helstu
niðurstöður tengdust innihaldi listans, formi og notagildi í starfi auk
þess sem upplýsingar fengust um á hvaða stigi iðju skjólstæðingar
lýstu hlutverkum sínum. Iðjuþjálfunum fannst listinn virka
sannfærandi sem gefur vísbendingar um sýndarréttmæti hans en
það er forsenda þess að matstæki sé yfir höfuð notað (Guðmundur
B. Arnkelsson, 2006). Þátttakendur voru sammála um að hlutverkin
í listanum og skilgreiningar þeirra endurspegluðu það sem fólk væri
Tafla 2. Hlutverk og stigskipting þeirra.
Tafla 2
Hlutverk og stigskipting þeirra
Hlutverk
Þátttaka Framkvæmd Framkv.þ. Óljóst Samtals
dæmi (N) N % N % N % N %
Nemandi 33 84,6 0 0 0 0 6 15,4 39
Starfsmaður 35 92,1 0 0 0 0 3 7,9 38
Sjálfboðaliði 20 76,9 0 0 0 0 6 23,1 26
Umönnunaraðili 35 83,3 0 0 0 0 7 16,6 42
Heimilishaldari 12 21,0 41 71,9 0 0 4 7,0 57
Vinur 28 73,7 2 5,3 2 5,3 6 15,8 38
Fjölskyldumeðlimur 40 61,5 14 21,5 0 0 11 16,9 65
Þátttakandi í trúarstarfi 5 62,5 0 0 0 0 3 37,5 8
Tómstundaiðkandi 27 44,3 32 52,4 0 0 2 3,3 61
Þátttakandi í félagasamtökum 16 69,6 0 0 0 0 7 30,4 23
Samtals dæmi 251 63,2 89 22,4 2 0,5 55 13,8 397