Börn og menning - 01.04.2013, Blaðsíða 7

Thorbjarn Egner og þýðendur hans
7
var hins vegar hægt að halda fast í þá von að hann gæti orðið betri.
Eins og annars staðar ( Evrópu var mikil eftirspurn eftir bjartsýni,
ævintýrum, afþreyingu og sögum sem enduðu vel. Það átti að reyna
að hlúa að börnunum því að framtíðin byggðist á þeim.
Thorbjorn Egner var ráðinn að barnatíma fyrir yngstu hlustendurna
hjá norska útvarpinu árið 1951.2 Þangað voru líka ráðnir fleiri
afburðagóðir höfundar, meðal annarra Anne-Cath. Vestly sem
skrifaði sögur fyrir yngstu hlustendurna og Alf Proysen sem spilaði
og söng fyrir þá. Á fyrstu árum Egners við útvarpið þýddi hann og
endursagði Bangsímon eftir A. A. Milne og Dagfinn dýralækni eftir
Hugh Lofting. Þessar bækur eru hluti af hinum sígilda, alþjóðlega
barnabókaarfi sem barnabækur allra landa sækja í. Egner þróaði
á þessum tíma sinn persónulega og hlýja leikræna flutning sem
allir elskuðu. Norski barnabókafræðingurinn Harald Bache-Wiig
telur að fantasíuskrif Egners sjálfs sæki töluvert í hina alþjóðlegu
barnabókahefð.3
Árið 1953 var barnatímum fyrir yngstu hlustendurna fjölgað, þeir
voru fluttir fimm daga vikunnar og áhrif þess urðu ómæld. Ekki
minnst fyrir Thorbjorn Egner en þekktustu verk hans komu fyrst fyrir
eyru almennings sem leikrænar útvarpssögur, svo sem útvarpsleikrit
með söngvum, áður en þau rötuðu á svið.
Lilli klifurmús og hin dýrin í
Hálsaskógi
Dýrin í Hálsaskógi (1953) falla undir
bókmenntagreinina dýrasögur (e.
fable) og siðbótarsögur (e. moral
tales) eða jafnvel umvöndunarsögur
(e. cautionary tales) en dýrasögur
fjalla mjög oft um siðferðileg mál
og dýrin eru manngerð eins og
f dæmisögum Esóps. Leikritið
Dýrin i Hálsaskógi flokkast líka
undir fantasíur og jafnvel söngleik.
Aðalpersónur verksins eru mýsnar
tvær, hin ábyrga, löghlýðna
og smáborgaralega skógarmús
Marteinn og hin óábyrga,
kærulausa, skapandi og bóhemska
klifurmús Lilli, auk refsins Mikka
sem er nokkurs konar bragðarefur
sem setur atburðarás af stað, skapar vandræði en leysir þau líka.
Eins og Tiril Myklebost hefur sýnt fram á í grein í Morgunblaðinu4
byggist siðferðileg orðræða leikritsins ekki minnst á andstæðunum
milli Marteins skógarmúsar og Lilla klifurmúsar, sá fyrrnefndi safnar
°g sparar, er agaður, ábyrgur, fullorðinn og virðir veruleikalögmálið
°9 hlustar á yfirsjálfið. Sá síðari nennir ekki að safna eða vinna,
er óagaður og óáreiðanlegur eins og barn. Hann er á valdi
vellíðunarlögmálsins og hvatanna og i upphafi bókarinnar lenda
mýsnar í heimspekilegri deilu um áherslur:
- Þú ert skrítinn, Lilli klifurmús, sagði Marteinn. Þú ert
kærulaus. Þú safnar ekki hnetum eða könglum - þú
hugsar aldrei fram í tímann en samt ertu alltaf í góðu
skapi.
- Ég spila og syng, sagði Lilli klifurmús.
- Ekki er hægt að lifa á því, sagði Marteinn.
- Enginn drepst af því heldur, sagði Lilli klifurmús.
- En ertu þá aldrei svangur?
- Jú. Á hverjum degi.
- Hvernig færðu þá í svanginn?
- Það er mitt leyndarmál, sagði Lilli klifurmús...
[ hinum siðferðilegu átökum verksins um iðjusemi eða leti, hófsemi
eða nautnasýki, samfélag eða einstaklingshyggju eiga Mikki refur og
Lilli í raun meiri samleið en Marteinn og bangsapabbi. Það eru tveir
þeir síðarnefndu sem standa að stjórnarskrá Hálsaskógar og þvinga
refinn, ugluna og broddgöltinn til að gerast grænmetisætur í krafti
lýðræðislegs meirihluta og með kröfu um þjóðarsátt að hætti Einars
Gerhardsens. Tiril Therese Myklebost rökstyður að andstæðurnar milli
Marteins og Lilla hafi búið í Egner sjálfum en hann var um margt
flókinn persónuleiki og enginn skyldi halda að hið sviðsetta sakleysi
Hálsaskógarsamfélagsins hafi sótt einfaldleika sinn til persónuleika
höfundarins.5
Það er nauðsynlegt fyrir alla þá sem rannsaka eða vinna með verk
Thorbjorns Egners að hafa það í huga sem áður er sagt að hann
var eindreginn bandamaður Einars Gerhardsens og samsamaði
sig honum á marga vegu. Það kom skýrt fram þegar Gerhardsen
sendi frá sér ævisögu sína og lét senda völdum hópi fyrstu eintökin,
þar á meðal Egner. Hann þakkaði fyrir bókina með bréfi þar sem
hann útlistaði hve líkan bakgrunn og hugsun þeir tveir hefðu, synir
verkalýðsins úr austurbænum, en bréfið sýnir ef til vill betur hve mjög
Egner dáðist að leiðtoganum og virti hann en það hve líkir þeir voru.
Bakgrunnur þeirra var í raun býsna ólíkur og ekki síður viðhorf þeirra
og lýsingar á því að alast upp á Kampen; annar sá það í raunsæju,
stundum harkalegu og gagnrýnu Ijósi, hinn í rósrauðum Ijóma með
áherslu á gleði og samheldni.6
Thorbjorn Egner taldi það hlutverk sitt að sinna börnunum og
móta norska æsku í anda sósíaldemókratískra hugsjóna og það
gerði hann með bókmenntaverkum sínum en ekki síður með því
að velja, semja og myndskreyta áhrifaríkar lestrarbækur fyrir öll stig
grunnskólans. Þessar bækur voru alls ráðandi í norska skólakerfinu í
meira en tvo áratugi. Á bak við bókmenntaverk Thorbjorns Egners
er vel falinn pólitískur boðskapur og siðferðileg alvara. Og á bak
við feimnislegt, varfærið bros hans og hlýlega framkomu bjó afar
viljasterkur höfundur, þrjóskur og fullur af sjálfstrausti sem treysti
engum betur en sjálfum sér og var ekki auðveldur í samstarfi.
2 Sama rit, bls. 176.
3 Harald Bache-Wiig. 2006. „Norsk barnelitteratur mellom Wonderland og
Neverland. Om samspill mellom gammelt og nytt, fremmed og hjemlig i norsk
barnelitteratur'' I Nina Christensen & Anna Karlskov Skyggebjerg (ritstj.) Pá
opdagelse i bornelitteraturen. Kobenhavn, Host & son, bls. 89-90.
4 Tiril Therese Myklebost. „Torbjorn Egner - góðborgari og stjórnleysingi".
Morgunblaðið 28. mars 2009.
5 Sama rit.
6 Heger, bls. 13-25.