Börn og menning - 01.04.2013, Blaðsíða 10

Börn og menning
var mikil yfirlega og stílfræðileg nákvæmni. Þetta sést til dæmis af
tilsvörum persónanna sem oft eru stakar setningar, svo slípaðar að
þær virka næstum eins og málshættir. Hljómur og tónlist vísnanna
byggist fyrst og fremst upp af endurtekningum eins og sjá má í vísu
Lilla klifurmúsar:
SPILLEMANNSVISE (Egner)
Her kommer Klatremus
Lillemann
en mus som synge og spille
kan.
En riktig synge- og spillemann
det er Klatremus Lillemann.
Tra-la-la-la-la tra-la-la-la-la
tra-la-la-la-la-la la-la la la la.
SPILARAVÍSA (Kristján)
Hér kemur Lillimann klifurmús
sem kæti ber inn í sérhvert hús.
Ein regluleg söngva- og
músikmús
og meistara gítarsláttumús.
Tra-la-la-la-la tra-la-la-la-la
tra-la-la-la-la tra-la-la-la-la.
Eins og sjá má eru fyrsta og fjórða línan endurteknar með
blæbrigðum hjá Egner og rímið byggir líka á endurtekningum
- Lillemann, spille kan, spillemann, Lillemann þar sem aðeins
rím annarrar línu sker sig úr. Þríliðir eru ráðandi og það er hægt
að læra svona vísu með því að hlusta á hana einu sinni. Þýðing
Kristjáns er mun formfastari en gerð Egners. Kristján notar stuðla og
höfuðstafi, þríliðir eru mun reglulegri og kórréttari en hjá Egner en
um leið heldur hann einfaldleika og kliðmýkt Egners og barnslegum
þokka. Honum tekst líka að ná endurtekningunni eða klifuninni í
endaríminu á sömu stöðum þar sem aðeins önnur línan sker sig úr.
Revevise
Jeg heter Mikkel rev
har reve-nesegrev
og revesvans og vakker pels
og gár pá tærne hev.
Jeg legger meg pá lur
i busker, stein og ur,
og snapper opp hver liten
musekropp
som gár en tur.
Jeg sier "Boh!"
og skremmer muselurven
og roper:
"Gi meg det du har i kurven!"
og sier musa nei
og prover á fly sin vei
sá en og sá to og sá tre og sá
plopp!
- er musa spist av meg.
Vísur Mikka refs
Hér mætir Mikki, sjá,
með mjóa kló á tá,
og mjúkan pels og merkissvip,
sem mektarbokkar fá.
Ég ligg í leyni þétt
við lágan runn og klett.
Ef lykt ég finn, hver lítil mús
er löngum illa sett.
Ég kalla: Gagg.
Með kló í músarskinni
Þá kveð ég
Gef mér brauð úr tínu þinni.
Ef mýsla neitar mér,
og máski stimpast fer.
Heyr, einn og tveir og þrír og
þá
með þökk hún étin er.
Nár jeg gár ut pá jakt
i all min rode prakt,
har skogens alle smákryp
ikke stort de skal ha sagt.
Da skjelver de av skrekk
og flyr forskrekket vekk,
for alle er sá redd for meg
fordi jeg er sá kjekk.
Men hysj!
Der syns jeg at jeg horer noen!
Der kommer Morten skogmus
gjennom skogen!
Vær stille alle der,
sá gjemmer jeg meg her,
og ligger her med krumme tær
til han er ganske nær.
Þá veiðiför ég fer
og frakkann rauða ber,
hin minni dýr um mörk og fjall
þá mega gá að sér.
Þau skjálfa eins og urt
í ógn, og flýja burt.
Því marga sögn um mína slægð
þau munu hafa spurt.
En, uss,
í mosa músar tif ég greini.
Sjá, Marteinn kallinn
læðist þar hjá steini.
Hver hafi hljótt um sig.
En hérna fel ég mig.
Hið litla, montna músargrey
nú mætti vara sig.
Eins og í fyrra dæminu þýðir Kristján frumtextann nákvæmlega og
bætir um betur með reglulegu og glæsilegu formi - en það er ekki
laust við að persónusköpun refsins sé ólík hjá honum og Egner. Mikki
Egners er fyrst og fremst hégómlegur og siðlaus, hann drepur hratt
og umhugsunarlaust vegna þess að hann er rándýr. Mikki Kristjáns
er fyrst og fremst valdsmaður, hann er hrokafullur, slægur og hin
dýrin eru dauðhrædd við hann vegna kænsku hans sem þau sjá ekki
við. Dýr Egners tortryggja Mikka af því að hann er svo flottur/kjekk.
Kristján manngervir Mikka meira en Thorbjorn Egner. Mikki hans er
rauðrefur með rauðan feld en hjá Kristjáni ber hann rauðan frakka
þegar hann fer á veiðar eins og breskur lávarður (á refaveiðum)
og öll þýðingin er full af sjaldgæfum orðum og myndhverfingum
og er verulega fínn skáldskapur. Það er ef til vill réttara að tala
um þá Kristján og Thorbjorn sem samhöfunda barnasöngvanna úr
leikritunum ekki síður en þá Thorbjorn og Halfdan Rasmussen.
Það er heildareinkenni á Egner-þýðingum Kristjáns frá Djúpalæk að
þó að þær séu nákvæmar er málsnið þeirra samt annað. í þeim felst
fagurfræðileg menningarfærsla því að þær eru hábókmenntalegar
og komnar langt frá einfaldleika Thorbjorns Egners hvað það varðar.
Samt læra íslensk börn þessi Ijóð og syngja við raust og sanna þar
með að það má vel kenna þeim vandasamt Ijóðmál til að þroska
málkennd þeirra og kenna þeim orðaforða sem bragð er að. Fátt er
meira virði nú á dögum.
Höfundur er prófessor við Háskóla íslands