Börn og menning - 01.04.2013, Blaðsíða 29

Að beisla úlfinn hið innra
29
úlfslíki) hafa ýmsir höfundar leikið sér
með mismunandi útfærslur á ástandinu,
eiginleikum þess og áhrifum utanaðkomandi
þátta, t.d. hvernig vampírur spjara síg
andspænis hvítlauk og sólskini. í tilfelli
varúlfanna hans Stefáns Mána er það ekki
fullt tungl sem beinlínis orsakar umbreytingu
eins og oft hefur fylgt varúlfamýtunni heldur
getur hvers konar uppnám og andlegt
ójafnvægi komið henni af stað; með skarpri
meðvitund og réttri tækni getur úlfurinn
sjálfur náð valdi á aðstæðunum. Þannig er
vægi vilja og persónuleika aukið á kostnað
náttúruafla og duttlunga örlaganna, sem
er áhugavert með tilliti til persónusköpunar
sögunnar. Það þýðir sömuleiðis að ekki tjóir
að loka viðkomandi bara inni þegar tungl
er fullt, þar sem hinn innri úlfur getur
hvenær sem er mánaðarins brotist út næsta
óforvarandis - ábyrgð hvers og eins er því
míkil að læra að þekkja eigin skapsmuni, bera
kennsl á varasamar aðstæður og tilfinningar
og verða fyrri til að ná stjórninni.
Utangarðsfólk og jafningjastuðningur
Sögusvið Úlfshjarta er enginn skáldaður
fantasíuheimur heldur Reykjavík nútímans,
hversdagsleg að öðru leyti en því að stöku
varúlfurleynistinnan umfjöldann. Söguhetjan
er Alexander, nítján ára Reykjavíkurstrákur,
einfari og varúlfur sem alla tíð hefur upplifað
sig utangarðs án þess þó að hafa framan af
haft á því haldbæra skýringu. Eflaust þekkja
flestir unglingar slíka líðan af eigin raun: hvað
stundum getur verið snúið að vera „ég" og
finna samhljóm með fólkinu í kring, jafnvel
eigin fjölskyldu og gömlum vinum. Líkaminn
gengur í gegnum allskonar breytingar og
geðsveiflur aukast. Þetta gengur þó lengra
í tilfelli Alexanders en flestra jafnaldra hans,
en þegar sagan hefst er hann farinn að
taka eftir ýmsum breytingum í eigin fari, þó
varla beinlínis grundvallarbreytingum, heldur
frekar líkt og ýmsir eiginleikar og skilningarvit
séu að magnast upp og skerpast ótrúlega.
Um leið er hann að kynnast Védísi, stelpu
sem hann hefur lengi verið spenntur fyrir og
er einnig félagslega einangruð og á erfitt með
að tengjast öðrum í kringum sig. Alexander
kann lítið að fara með hina nýfundnu krafta,
hvað þá veikleikana og stjórnleysið sem þeim
fylgja, en til allrar hamingju kemst hann í
samband við meðlimi í íslandsdeild Samtaka
nafnlausra varúlfa - Werewolves Anonymous
- sem eru boðnir og búnir að veita fræðslu
og stuðning. Það er eflaust meðvitað af hálfu
höfundar að félagsskapur varúlfanna minnir
meira en lítið á AA-samtökin: boðskapurinn
er, í hnotskurn, að temja sér auðmýkt og
æðruleysi gagnvart öflum sterkari manni
sjálfum og læra að þekkja sjálfan sig nógu
vel til að geta af fremsta megni beislað
skuggahliðarnar sem ólga hið innra.
Barátta góðs og ills
Sagan er skemmtileg og spennandí,
ágætlega skrifuð og flæðir vel. Kápan er
flott, með mynd af gapandi úlfskjafti sem
er eins og stensluð með svörtu á steinvegg
- þótt varúlfaminnið sé fornt að uppruna er
Úlfshjarta nútíma- og borgarsaga og gerist
að hluta í undirheimum Reykjavíkur, sem
Stefán Máni hefur áður nýtt sem sögusvið í
mörgum fyrri verkum sínum. Titill bókarinnar
minnti mig strax á Hundshjarta eftir Mikhaíl
Búlgakov, en þar segir frá afleiðingum
ígræðslu hundshjarta í mann. Ekki fer eins
bókstaflega fyrir úlfshjartanu í samnefndri
bók en að vissu leyti má segja að um
ástarsögu sé að ræða, auk sögu þroska og
uppvaxtar persónanna. Ég er löngu hætt að
geta lesið eða horft á nokkurn skapaðan hlut
án þess að spá í kynjahlutverk sögupersóna,
finnst það reyndar sérlega mikilvægt þegar
kemur að bókum fyrir börn og unglinga,
og reyndar verður að segjast að Úlfshjarta
fellur á þriðja og síðasta prófsteini Bechdel-
prófsins svokallaða - þó að nafngreíndar
kvenpersónur sögunnar séu fleiri en ein
(fyrsti prófsteinn), og tali saman í sögunni
(annar prófsteinn), þá eru umræðuefnin svo
gott sem einskorðuð við stráka (falleinkunn).
Samtölin eru þó vel skrifuð og frumleg,
sérstaklega samtal Védísar við mömmu sína,
og þetta er heldur engin dauðasynd þegar
litið er til þess að Védís er algjör töffari
og samskipti þeirra Alexanders falla ekki í
neinar alltof týpískar gryfjur. Annað sem
ég velti óhjákvæmilega fyrir mér við lestur
bóka ætlaðra unglingum er hvort unglingar
tali nú raunverulega svona eða hinsegin
og geri þetta eða hitt - skýrt merki þess
að ég hafi sjálf tapað tengslum við þennan
raunveruleika - en hvað sem þvi líður finnst
mér Alexander og Védís vera sannfærandi
persónur, því það eru unglingar auðvitað
fyrst og fremst. Og svo vona ég að það sé
ekki úr lausu lofti gripið að krakkar séu enn
að hlusta á Smashing Pumpkins! Annað
sem telja má persónusköpun Úlfshjarta til
hróss er að mörk söguhetjanna og „vondu
kallanna" eru ekki alltaf fullkomlega skýr og
hinir síðarnefndu heldur ekki of hreinræktuð
og „af því bara" illmenni; líkt og í tilfelli
söguhetjanna hefur fortíðin mótað þá og
varpar að einhverju leyti Ijósi á útkomuna,
en jafnframt er Ijóst að þeir hafa sjálfir tekið
ákvarðanir, valið sína braut og hvernig þeir
unnu úr reynslunni. Það er enda sígilt að
fantasíubókmenntir fáist við átök góðra og
illra afla, og klárlega einkenni góðra slíkra
bókmennta að kafa eilítið dýpra með því að
fást við þá mótsagnakenndu krafta sem búa
innra með hverjum og einum og skapa átök
sem geta leitt til ýmist góðra eða vondra
verka.
„Boðskapur" er kannski hálfgert bannorð
þegar kemur að bókmenntum, en þó að mér
finnist í raun ekki votta fyrir predikunartóni í
sögunni þykir mér það vægi sem sjálfsábyrgð
hefur í textanum vera fyrirtaks boðskapur -
eða bara skilaboð — til ungra lesenda. Burtséð
frá smáatriðum á borð við varúlfagen er alltaf
hollt að horfast í augu við eigin takmarkanir,
hugleiða hversu vel fólk ræður við eigin
hversdag og þær aðstæður sem það hefur
skapað sér.
Stefán Máni hefur hér skapað áhugaverðan
söguheim og skemmtilegar persónur sem
vinna mætti áfram með. Þótt sagan hafi ekki
beinlinis skilið eftir lausa enda eru í henni
ýmsir þræðir, svo sem samband Védísar við
pabba sinn og hið ævilanga verkefni sem
Alexander á fyrir höndum við að beisla sinn
innri úlf, sem bjóða upp á að kafað sé dýpra
í þá - og samanburðinum við Twilight og
Hungurleika-seríurnar fylgir óneitanlega sú
spurning hvort framhalds eða jafnvel þrileiks
geti verið að vænta.
Höfundur er bókmenntafræðingur