Börn og menning - 01.04.2013, Blaðsíða 9

Thorbj0rn Egner og þýðendur hans
9
en mér finnst það breyta lýsingunni á Soffíu frænku og úr skassi í
grýlu. Sjáum hvernig Kristján frá Djúpalæk þýðir þetta:
Kristján frá Djúpalæk:
Því andlit þeirra eru svört, já eins og moldarflag,
og kraftaverk það kalla má að koma þeim i lag.
Ef sápa ekki segir neitt ég sandpappír mér fæ
og skrapa þá og skúra fast uns skítnum burt ég næ.
Kristján hefur greinilega haft þýðingu Rasmussens sér til hliðsjónar
og valið það sem hefur hentað honum að breyttu breytanda. í
þýðingu Halfdans Rasmussens kemur líka skýrt fram menningarmunur
nnilli Noregs og Danmerkur í því að Halfdan Rasmussen lætur
Bastían bæjarfógeta ekki þvo upp með frú Bastían heldur taka upp
bjórflöskurnar („Han trækker gerne ollen op nár vi fár ollebrod")
og hann lætur bóndakonuna sem er að leita að bangsa litla ásamt
manni sínum í Dýrunum í Hálsaskógi skamma hann og segja að hann
verði að drepa í vindlinum til að þau sjáist ekki („du má slukke din
cigar/ellers kan han se dig, far"). Það er erfitt að benda nákvæmlega
á það hvenær bullljóðahefðin og ýkjurnar í þýðingum Rasmussens
hætta að vera skemmtilegur merkingarauki og verða að háði eða
útúrsnúningum á pólitískri ætlun og boðskap hins norska kollega
hans.
Þýðingar Halfdans Rasmussens eru leikandi léttar og sannlega voru
þær prýðiskynning fyrir börn á verkum nágrannaskáldsins í norðri
en það er langt frá því að verk Egners hafi sömu hefðarveldisstöðu í
danskri barnamenningu og þeirri íslensku.
Kristján frá Djúpalæk lætur persónurnar í leikritum Egners ekki
drekka bjór og reykja en hann umskapar Ijóð hans þó ekki siður en
Halfdan Rasmussen.
Kristján frá Djúpalæk
Kristján frá Djúpalæk (1916-1994) er jafnaldri Thorbjorns Egner og
á ýmislegt sameiginlegt með Halfdan Rasmussen. Báðir voru þeir
róttækir í stjórnmálaskoðunum og Ijóð þeirra fyrir fullorðna eru
alvarleg og metnaðarfull, einkum framan af, báðir hófu þeir feril
sinn sem hefðarmenn i formlegum skilningi og voru það lengstum,
báðir áttu þeir til siðferðilega og pólitíska andúð á samtíð sinni. Þó
að þeir hafi átt sína aðdáendur voru það ekki hin metnaðarfullu,
Pólitísku og háfleygu Ijóð sem þeir ortu framan af ferli sínum sem
þeir voru dáðastir fyrir. Þeir sungu sig þó inn i hjörtu þjóða sinna.
Rasmussen var dáður fyrir barnaljóð sín og Kristján fyrir hinar vinsælu
Þýðingar sínar á barnaljóðum Thorbjorns Egners og ekki síður fyrir
dægurlagatexta sína sem allir kunnu og sungu.
í dægurlagatextunum svaraði Kristján þeirri eftirspurn áranna eftir
str'ð, sem áður var talað um, þar sem beðið var um bjartsýni, ævintýri,
afþreyingu og sögur sem enduðu vel. Hann var líka menningarpólitískt
vakandi gagnvart áhrifum alþjóðlegrar fjöldamenningar og viss
um oauðsyn þess að taka skynsamlega á móti henni en reyna ekki
að banna hana eða bölva henni. Söngtextar Kristjáns, kannski
sárstaklega sjómannasöngvarnir, eru eins og textar Egners hluti af
Þeirri þjóðarbyggingu og þeim þjóðargoðsögnum sem (slendingar
komu sér upp eftir margvíslega niðurlægingu stríðsáranna. Það þurfti
að breiða yfir ágreining og andstæður og sameinast um hetjur, til
dæmis hetjur hafsins.
Aðalbjörg Bragadóttir bendir á það í MA-ritgerð sinni um Ijóð
Kristjánsað hann hafi ekki bara átttil rómantík heldur líka raunsæja og
harða drætti í sjómannasöngvum sínum. Þannig ruddi hann brautina
fyrir Gylfa Ægisson og Bubba Morthens og þá sem endurnýjuðu
sjómannasöngvana á áttunda og níunda áratug aldarinnar.14 Það
kemur fram hjá Aðalbjörgu og Þórði Helgasyni sem bæði hafa
skrifað um Kristján frá Djúpalæk að menningarvitum þótti hann
leiða „skáldheiður sinn inn á ystu nöf"15 með dægurlagatextunum
og trúlega hefur mönnum fundist hann bæta gráu ofan á svart með
þýðingum sínum á barnaljóðum Thorbjorns Egners. Eins og Stefán
Jónsson, barnaljóðaskáldið góða, skrifaði í dagbók sína þótti það
ekki hefðarauki fyrir karlmannleg skáld að yrkja fyrir börn16 og í
viðtali við Valgeir Sigurðsson segir Kristján:
Ég veit, að sumir hafa lagt mér þetta út til lasts og sagt,
að slíkar yrkingar væru ekki samboðnar skáldum, en ég
hef jafnan svarað því til, að ef hin eiginlegu Ijóð mín standi
ekki undir því að ég sé kallaður skáld, þá verði bara að
hafa það. Ég hef líka þýtt mikið af söngvum, meðal annars
í barnaleikritum, og ég hef ekki getað betur séð en að þau
falli í ágætan jarðveg hjá þeim, sem þeirra eiga að njóta. Ég
veit ekki, hversu oft er búið að sýna Kardemommubæinn,
eða leika og syngja lögin í því verki en hitt er víst, að börn
hafa ekki enn fúlsað við söngtextunum þar.17
Við sjáum hér að Kristján leiðir umræðuna um dægurlagatextana
beint yfir i umræðu um barnatextana sem hann er stoltur af
en þó kemur eins og afsakandi tónn í ummæli hans undir lok
tilvitnunarinnar. Þórður Helgason segir: „Kristjáns verður lengi
minnst fyrir framlag sitt til bamanna í landinu og þeirra sem auðnast
að varðveita í sér sál barnsins. Hann samdi, stældi og þýddi fjölda
söngtexta sem kynslóðir barna hafa hlustað á, lært og sungið.
Fullyrða má að í þessum verkum hafi orðsnilld Kristjáns og smekkvísi
notið sín til fulls."18
Egner á íslensku
Það sem einkennir barnaljóð Thorbjorns Egners umfram allt annað er
ákaflega barnslegt og einfalt yfirbragð þeirra, létt og leikandi og með
eindæmum hljómrænt. Þetta er barnslegt yfirbragð en á bak við það
14 Aðalbjörg Bragadóttir. 2009. „Þetta land skamma stund bjó mér stað. Ég er strá I
þess mold. Ég er það: Um sérstöðu Ijóðagerðar Kristjáns Einarssonar frá Djúpalæk".
Óprentuð MA-ritgerð. Reykjavík, bls. 96-99.
15 Þórður Helgason. 2007. „Að eiga draum I dagsins tryllta gný. Um Ijóðagerð
Kristjáns frá Djúpalæk". Fylgdarmaður hússins. Heildarkvæðasafn Kristjáns frá
Djúpalæk, bls. 360. Ritstjórar Ragnar Ingi Aðalsteinsson og Þórður Helgason.
Reykjavík, Bókaútgáfan Hólar.
16 Stefán Jónsson, 2005, „Draumsins hef ég að sakna. Brot úr dagbókum Stefáns
Jónssonar", Þorleifur Hauksson bjó til prentunar, Tlmarit Máls og menningar, 66.
árg., 2. hefti, bls. 6-11.
17 Valgeir Sigurðsson 1978, Kristján frá Djúpalæk. Með yfirskegg og tösku. Um
margtað spjalla. 15 viðtalsþættir, Akureyri, Bókaforlag Odds Björnssonar, bls. 66.
18 Þórður Helgason. 2007, bls. 368.