Börn og menning - 01.04.2013, Blaðsíða 19

Furðusögur á Fróni
DRACULA
Duchcfsof Ncwcaftfe.
skáldsögur eru síðan
merktar sem vísindaskáldsögur og
fjórar sem hrollvekjur. Þetta eru auðvitað
fráleitar tölur og bera þess vott að íslenskir
bókasafnsfræðingar, líktog bókaútgefendur,
hafa verið ragir við að stimpla íslenskar
skáldsögur með furðusagnastimplinum.
Að sjálfsögðu hafa verið skrifaðar mun
fleiri skáldsögur hér á landi sem hægt væri
að flokka sem fantasíur, vísindaskáldsögur
eða aðrarfurðusögur, en við getum ekki litið
fram hjá því að þrátt fyrir að við séum þjóð
sem býr yfir löngum og glæstum sagnaarfi
undra og stórmerkja og galdra og teikna,
þá hafa íslenskir rithöfundar alls ekki verið
nógu duglegir að flétta þessa arfleifð inn í
skáldsögur sínar.
Furðusögur í aldanna rás
Þetta yfirnáttúruleysi íslenskra rithöfunda
má mögulega rekja til þess að (slenska
skáldsagan er aðeins eitthvað um 85 ára
gömul. Meginland Evrópu býr yfir 400
ára gamalli skáldsagnahefð og allt frá
upphafi hafa ævintýri og furður einkennt
skáldsögurnar sem þar hafa verið ritaðar.
Á sautjándu öld sökktu Charles Perrault
°9 Madame d'Aulnoy sér niður í ævintýraarf
meginlandsins og og skrifuðu skáldleg
ævintýri eða contes de fées. Hinum megin
við Ermarsundið sat Margaret Cavendish
' skemmu sinni og páraði niður á blöð
frylltu ævintýraprósarómönsuna The Blazing
Woríd. Satírska ævintýraskáldsagan Ferðir
Gúllívers eftir Jonathan Swift kom út í byrjun
átjándu aldarinnar og nokkrum áratugum
síðar fæddist gotneska skáldsagan í
Bretlandi þegar Horace Walpole skrifaði
'^e Casf/e of Otranto og lesendur grófu sig
°fan í frásagnir af saklausum yngismeyjum
sem ráfuðu um drungalega kastala á meðan
ðraugar bauluðu á þær. Mary Shelley
^ynnti okkur fyrir skrímsli Frankensteins í
BRAM-STOKiiR
r^F.SCRlPTlON
O F A N K W
W ORLD,
Thc Bfezing-World.
Uy Arifewi
l’ lllNCESSE-
upphafi 19. aldarinnar og undir lok hennar
flögraði Drakúla greifi á leðurblökuvængjum
sínum inn á blaðsíður bókmenntasögunnar í
samnefndri skáldsögu Bram Stoker. Franski
rithöfundurinn Jules Verne skrifaði fjálglega
um ferðina frá Snæfellsjökli að miðju jarðar
um miðbik aldarinnar og Englendingurinn
H.G. Wells elti hann í Tímavélinni sinni.1
(slenska skáldsagan býr ekki yfir þessum
aldalanga furðuarfi. Einstakar skáldsögur -
sveitarómönsur og sögulegar skáldsögur -
komu út á nítjándu öldinni og í upphafi
þeirrar tuttugustu, skáldsögur eftir höfunda
eins og Torfhildi Hólm og Þorgils gjallanda,
sem eru nú flestum gleymdar og aðeins
harðkjarna fslenskufræðingar hafa lesið.
Silja Aðalsteinsdóttir markar upphaf
íslensku skáldsögunnar til þriðja áratugar
20. aldarinnar, þegar húslestur líður undir
lok og íslenska prósasagan kvarnast í
fullorðinsbækur og barnabækur:
Á (slandi voru skáldsögur auðvitað
skrifaðar með það - meðvitað eða
ómeðvitað - fyrir augum að allir læsu
þær eða hlustuðu á þær. Húslestur var
aldagamall siður. En á byltingarárum
prósans á þriðja áratugnum komu
einmitt út sögur sem þóttu svo djarfar í
ýmsum skilningi að það vakti hneyksli:
Þetta var ekki hægt að bjóða unglingum
upp á!2
En á fjórða áratugnum hefst gullöld barna-
bókanna, og skáldsagan fyrir fullorðna
tekst á loft undir áhrifum af samfélagslegri
raunsæisstefnu erlendis frá og ægivaldi
Skáldsins með stóra S-inu, Halldórs Laxness.
Skáldsögur og smásögur sem við gætum
flokkað sem furðusögur fyrir fullorðna hafa
þó komið út jafnt og þétt síðustu fimmtíu
árin, en þær hafa ekki komið af stað bylgju
annarra svipaðra bókmennta. Aðra sögu er
að segja í barnabókmenntunum, en á tíunda
áratugnum urðu barnabækur æ furðulegri.
í mars árið 1959 kom út bókin Ferðin
til stjarnanna, fyrsta vísindaskáldsagan af
þremur eftir Kristmann Guðmundsson.
Ári seinna kom út framhaldið Ævintýri í
himingeimnum og árið 1975 kom út
Stjörnuskipið. Eru þessar bækur einstakar
í íslenskri bókmenntasögu, en afskaplega
fáar vísindaskáldsögur hafa verið ritaðar af
íslenskum höfundum.
Hrollvekjan hefur verið heldur vinsælli hér
á landi, sérstaklega í barnabókmenntunum,
og hafa ýmsir höfundar spreytt sig á því
formi. Fremstur meðal jafningja stendur þó
eflaust Helgi Jónsson, en nú hafa komið
út átján bindi í hinum hryllilega bókaflokki
hans, Gæsahúð, og sex bindi í bókaflokknum
Gæsahúð fyrir eldri.
Það er þó ekki hrollvekjan heldur fantasían
sem hefur notið mestrar velgengni hér á
landi. Og það er I íslenskum barnabókum
sem fantasían hefur dafnað. Fantasíubækur
eiga það sameiginlegt að kynna fyrir okkur
1 Charles Perrault, Histoires ou Contes du temps passé
(1697); Marie-Catherine d'Aulnoy, Les Contesdes fées
(1697); Margaret Cavendish, The Description ofa New
World, Called The Blazing-World (1666); Jonathan
Swift, Gulliver's Travels (1726); Horace Walpole, The
Castle ofOtranto (1764); Mary Shelley, Frankensteim,
or, The Modern Prometheus (1818); Bram Stoker,
Dracula (1897); Jules Verne, Voyage au centre de la
Terre (1864); H.G. Wells, The Time Machine (1895).
2 Silja AðaIsteinsdóttir. „Islenskar barnabækur:
sögulegt yfirlit" í Raddir barnabókanna. Reykjavík: Mál
og menning, 2005. Bls. 16.