Börn og menning - 01.04.2013, Blaðsíða 11

Helga Birgisdóttir
Hér þarf ekki að kvarta:
Karíus og Baktus síðan 1954
Tannálfarnir og bræðurnir sykursætu Karíus og Baktus birtust fyrst á prenti i Noregi árið 1941 í Nýju barnabókinni eftir Thorbjörn Egner.
Það var svo árið 1946 sem Egner snikkaði söguna til og breytti henni i útvarpsleikrit og segja má að með því hafi hafist langur og farsæll
útvarpsferill hans. íslensk börn hafa hræðst og skemmt sér yfir bræðrunum i meira en hálfa öld eða frá árinu 1954. Nú siðast var leikritið
sett upp í Kúlu Þjóðleikhússins og er fjallað um þá sýningu á öðrum stað í þessu blaði. Hér er sjónum hins vegar beint að sögu tannálfanna
á íslandi.
Kærkomið lestrar- og íhugunarefni
Það var Barnauppeldissjóður Thorvaldsens-
félagsins sem tryggði sér útgáfuréttinn að
Kariusi og Baktusi og kom bókin út á vegum
félagskvenna hinn 26. október 1954 en
útgáfan var liður í fjáröflunarstarfsemi til
að kosta byggingu nýs barnaheimilis en
auk bókarinnar voru meðal annars seld
falleg jólamerki. (slenski þýðandinn er ekki
nafngreindur í bókinni en fram kemur í
nokkrum bókadómum að hann hafi verið
Sveinbjörn Jónsson.
Gerður var góður rómur að sögunni f
dagblöðum landsins og fékk hún að
mestu jákvæða dóma. Bókin kvað segja
börnum „með skemmtilegum hætti frá
Ýmsu sem þeim er mjög nauðsynlegt að
vita (Þjóðviljinn 1954, 26. október) og
v*ri „vafalaust heppileg til áhrifa á börn"
(Morgunblaðið 1954, 29. október). Þó
kvartaði (sak Jónsson (Morgunblaðið 1954,
október) yfir leiðinlegum prentvillum
og fáum greinaskilum og óskaði eftir því
að sagan væri á liprara máli. Hann hrósaði
sögunni hins vegar fyrir góðan boðskap og
sagði hana flytja börnum kærkomið lestrar-
og íhugunarefni. Frá fyrstu útgáfu hefur
sagan verið víðlesin og prentuð hvað eftir
annað - nú síðast árið 2013.
Og Jens hafði tennur í munni sér
Sagan sem Thorvaldsens-konur gáfu út árið
1954 er talsvert ólík frumútgáfunni frá 1941.
Frásögnin er einfaldari og sögupersónur
færri, til dæmis vantar stúlkuna sem
annar tannálfurinn átti að eiga að konu.
Grundvallaratriði sögunnar eru þó og hafa
alltaf verið hin sömu: Karíus og Baktus lifa
kóngalífi í sykursætum tönnunum á Jens,
byggja sér þar hús, höggva og hamast og
þurfa ekki að hafa áhyggjur af tannburstanum
því „Jens burstar aldrei tennurnar" (7) - það
hefur hann ekki gert í hálft ár og er að auki
steinhættur að borða gulrætur og rúgbrauð.
En svo fær Jens ógurlega tannpínu með
tilheyrandi kvölum og hefst þá handa við
að bursta tennurnar. Bræðurnir eru nær
drukknaðir í ótætis tannkremslöðrinu en
verra tekur við þegar Jens sest í stólinn hjá
tannlækninum sem borar í allar skemmdir og
fyllir þær svo upp. Það var haft eftir Egner að
hann vissi sjálfur aldrei hvernig hann ætti að
láta sögur sínar enda. Upphaflega lét hann
Karíus og Baktus hverfa niður í vatnspípu,
„en það fannst börnunum alltof skelfilegt.
Svo að ég lét þá fara á haf út í árabát í leit að
nýjum tönnum til að búa í" (Morgunblaðið
1960, 19. janúar).
Karíus og Baktus fara ekki í jólafrí!
Karius og Baktus er dæmi um það hvernig
hið uppeldislega og fagurfræðilega rennur
saman I barnabókum enda talar hún á
„æfintýramáli til barnanna, um að gæta
vel tanna sinna, fyrst og fremst með því,
að borða helzt aldrei sætindi, og einnig