Fréttablaðið - 06.03.2021, Síða 64

Út fyrir kassann
Sigmundur Ernir Rúnarsson
Höfundur er
sjónvarpsstjóri
Hringbrautar,
sem rekin er af
Torgi, sem jafn-
framt gefur út
Fréttablaðið.
Upplýsingaumsátrið
SVO AÐ SEGJA ALLT Í UM-
HVERFI OKKAR ER TIL ÞESS
GERT AÐ RÆNA ATHYGLI
OKKAR.
Ein stærsta áskorun manneskjunnar á tímum upplýsinga-ofgnóttarinnar er að gera eitt í einu.Eitt í einu.
Ekki tvennt, þrennt eða allt í
einu.
Heldur eitt. Bara eitt. Og geta það.
Halda sig við það. Halda það út.
Og til þess að það megi takast
– að gefa sér tíma í þetta eina
og ekkert annað – þarf svo að
segja ómælda einbeitni sem
sannarlega er ekki sjálfgefin í
þeirri samfélagsmiðlamóðu
sem umlykur mannlífið nú á
dögum.

Svo að segja allt í
umhverfi okkar er til þess
gert að ræna athygli okkar
enda hefur áreitni og útsjónar-
semi auglýsingaherdeildanna
og þá ekki síður samskiptavef-
javarganna aldrei verið ákafari
og ofsafyllri en einmitt í því
tröllum týnda núi sem allir
vilja eiga með okkur.
Við erum umkringd upp-
lýsingum og umfjöllunum af öllu
tagi og eigum ekki lengur nokkra
undankomuleið – og sjáumst æ
oftar, samanhnipruð, í umsátri
allra þessara tilkynningahríð-
skota sem ýmist er plaffað á okkur
úr launsátri eða af berangri.
Altso, það er ekki lengur hægt
að ganga fram hjá nærfatabúð
án þess að vera minntur á það
nokkru síðar að mann vanti nýjar
brækur. Maður er vaktaður af
himnum ofan. Allt sem maður gerir
er gróðavon. Allt sem maður segir er
söluvænt. Og það er óðara notað til
að erta mann og ásækja.
Við erum hvergi hult.
Við erum í gíslingu orðabunu-
boðanna.
Og dagskipunin er
aðeins ein. Það þarf að
nást í okkur, alltaf og
alls staðar. Ínáanleik-
inn er ofar öllu öðru.

Þetta var ekki svona.
Að a f lok nu m g r aut nu m á
kvöldin átti afi það stundum til að
slökkva á útvarpinu inni í stofu, en
þá hafði sú gamla tekið fram ullar-
garnið til að hnýta saman sokka-
plöggin á okkur krakkana. Ekkert
þótti honum værðarlegra en að
hlusta á lágvært hljóðfall prjón-
anna í fimum fingrum frúarinnar,
en hrynjandin sú arna var sérlega
sefjandi, að hans eigin sögn. Þá sat
hann svo eirinn og spakur í hús-
bóndastólnum sínum að ekkert
fékk truf lað tíma hans. Og þannig
leið kvöldið. Í pískri prjónanna.
Eftir að amma dó, upp úr 1970,
var haft á orði við karlinn hvort
hann ætti ekki að fá sér sjón-
varp í stofuna. Hann hélt nú ekki.
Útvarpið nægði honum fyllilega.
Það þyrfti heldur ekki að sýna
honum það sem búið væri að segja
honum.
Þar við sat.
Og enn man ég hann, ekkilinn
sjálfan, í stólnum sínum, með
hálf lokuð augun á kvöldin eftir að
útvarpsfréttunum lauk, að hlusta
eftir hljóðlátum smellum prjón-
anna, fyllilega sáttum manninum,
að gera það eitt, ekkert annað.

Ekki eru liðin mörg misseri frá
því að góðvinur minn sagði mér
frá því að núorðið reyndu þau
hjónin að fara alein út að borða.
Ég hváði auðvitað í fyrstu, alein?
Jú, sko, útskýrði hann fyrir mér af
yfirvegun, þau tækju ekki lengur
símana með þegar þau færu á fínni
veitingastaði. Þá vildu þau nefni-
lega eiga stundina fyrir sig. Og
staðinn sömuleiðis. Þau töluðu
heldur ekki mikið saman, ef út í
það væri farið, en það hefði komið
svolítið til af sjálfu sér, ekkert
stækkaði svona stundir meira en
að vera á staðnum. Altso, vera til
staðar, fara ekki um leið og maður
kæmi, f lýja ekki samveruna, heldur
meðtaka umhverfið, kliðinn og
stemninguna, væntumþykjuna í
loftinu, upplifa andrúmið, anda að
sér velsælunni, afslöppuðum hug-
blænum. Svo smakkaðist maturinn
betur fyrir vikið.

Athyglisránið um hábjartan dag-
inn er að verða okkur eðlislægt. Við
tökum ekki eftir því. Ekki lengur.
Öðru hverju átta ég mig á því
framan við sjónvarpið heima í
stofu að ég er allt í senn að horfa á
kvöldfréttir, klára matinn minn,
skoða skilaboð og ráðleggja dóttur
minni um heimanám, en það sem
raunverulega er að leita á huga
minn er hvort fréttaþulurinn sé
ekki örugglega sonur gamals fót-
boltafélaga míns.
Ég er með öðrum orðum að næra
óróleikann.
Ósjálfrátt, glórulaust – og án þess
auðvitað að vita af því.

Auglýsingaf rek jan er orðin
hömlulaus. Það er ekki lengur hægt
að njóta nokkurs í þeim af kimum
upplýsingaveitnanna sem eru
manni kærastir nema ósköpunum
öllum af óþolandi gylliboðum sé
þröngvað upp á mann með þeim
f leðulegustu tilþrifum sem leik-
arastéttin á í fórum sínum. Maður
er kannski í sárasakleysi sínu að
hlusta á Finlandiu eftir Sibelius
þegar kröftug hljómkviðan er
skyndilega stöðvuð út af öskrandi
og ómerkilegu þvottaefnistilboði.
Og þetta versnar. Og þetta mun
versna. Á Youtube og svo miklu
víðar.

Stafræn markaðssetning f læðir
um öll gólf. Bestun herferða og
endurgjöf, eins og það heitir, ómar
um öll hús. Eftir því sem auglýs-
ingahönnuðirnir vita meira um
hverja manneskju er hún auðveld-
ari viðfangs. Þess vegna þarf að lesa
í hegðun hennar alla daga og bera
sig eftir löngunum hennar og þrám,
færa það samviskulega til bókar og
bjóða til sölu.
Við höfum gefið okkur leitarvél-
unum á vald, sjálfviljug að mestu,
enda er enginn tími til að lesa leng-
ur smáa letur lífsins. Og þær eru
svangar, vélarnar atarna, sí svangar
– og við erum fóðrið. Fáum ekkert
við það ráðið lengur – og stendur
kannski á sama, enda erum við
búin að gefa erlendum efnisrisum
á borð við Google og Facebook
leyfi til að grandskoða allt okkar
háttalag. Og því er það þannig –
og verður svo í æ ríkari mæli – að
í hvert sinn sem við leiðum augun
að ákveðnum varningi umfram
aðra verslunarvöru þá er við því
að búast að álíka glingri verði
gaukað að okkur, í síendurteknu
og óforskömmuðu offorsi eins og
alheimskur auglýsingaiðnaðurinn
er hvað kunnastur fyrir í seinni tíð
– og skammast sín ekki fyrir það.

Ég fer daglega í sund. Í heitu
böðin og gufuna. Þar finnst mér ég
vera hólpinn, alveg út af fyrir mig,
óínáanlegur, utan alls þjónustu-
svæðis. Enginn sími sjáanlegur og
því síður tölva eða tökuvél. Bara
berir karlarnir í kringum mig, í
friði fyrir umheiminum – og kasta
í eins og eina krassandi sögu á milli
þess sem svitinn sprettur fram.
Eða þeir þegja bara. Góna fram
fyrir sig. Gera það eitt. Tómir í
framan.
Og það er nú lífið, maður.
6 . M A R S 2 0 2 1 L A U G A R D A G U R32 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð