Studia Islandica - 01.06.1986, Blaðsíða 163

161
andstæðar hneigðir: von og vonleysi, trúnaðartraust og
guðlast, kærleikur og mannfyrirlitning. Samræmisleysið er
enn átakanlegra í lýsingu þessarar persónu en Geirmundar
í Upp viðfossa, því það er ekki aðeins félagslegt og tilfinn-
ingalegt, heldur og líkamlegt.
Verk Jónasar er skáldsaga í rammaformi. Skrásetjarinn
gefur út „Minnisblöð frá fyrri árum“, sem fundist höfðu við
Iát Jóns. Markmið hans: að réttlæta Jón í almenningsálit-
inu og sýna „mannlösturunum“ hve sannorðir þeir höfðu
verið um gamla manninn. Jafnframt segir hann ástarsögu
sjálfs sín og stúlku, sem verið hafði nákunnug Jóni. Á milli
þessara frásagnarstrengja er gagnkvæmt samband, því
gleðileikur skrásetjarans speglar með neikvæðum hætti
harmleik söguhetjunnar. Ramminn gegnir og því hlutverki
að sýna andstæðu þeirrar myndar, sem menn gjöra sér af
náunganum, og raunveruleika hans. Slík andstæða er al-
geng í bókmenntum 19du aldar og í sögu Jónasar er hún
hluti af formgerðinni. Um leið er hún spennuvaki, því and-
hverfa hins sagða og ósagða kveikir forvitni lesarans og
sendir hann fullan af áhuga inn í meginsöguna. Hver er
sannleikurinn um Jón gamla? Almannarómur segir að
hann hafi verið meinhorn og duttlungadurtur, sérlyndur og
hvimleiður aurapúki, sem ekkert gott átti til, jafnvel fötlun
hans átti að hafa verið sjálfskaparvíti. Þessi fordæming
kemur glöggt fram í útfararræðunni yfir gamla manninum:
Líf hans: kaldlynt, trúlaust, hrokafullt og ástlaust. Minn-
ingabrot Jóns afsanna öll þessi atriði. Myndin, sem höfð er
uppi í rammafrásögninni, er þar skipulega brotin niður og
önnur reist í hennar stað.
Sögu Jóns má skipta í fjóra þætti. Hér á eftir verður
gerð grein fyrir þeim, hverjum fyrir sig:
1. Ómeðvitað ástand: Bernskulýsing Jóns dregur dám af
fjölda reynslusagna. Hann er borinn í fátækt, foreldrar
hans berjast í bökkum og sjaldnast til nægur matur, faðir-
inn kaldur í framkomu en móðirin ástúðleg þótt hún sé ein-
att fársjúk. Á 7unda ári missir Jón báða foreldra sína á
n
L