Studia Islandica - 01.06.1986, Blaðsíða 244

242
horfi. Hann horfir niður á hinn veika persónuleika, sem
ekki hefur stjórn á sjálfum sér, og byggir lýsingu sína á
andstæðu hins dýrslega og siðmenntaða, andúð hans á
hömlulausu kynlífi augljós. Dæmigert er að ástarfundirnir
eiga sér alltaf stað í náttmyrkri. Hólmfríður sér ekki elsk-
huga sinn í dagsljósi fyrr en eftir að ástríðueldurinn hefur
kulnað, og þá breytist hann í annan mann.
LJndan krossinum er þroskasaga, líkt og Valshreiðrið, og
lýsir persónu, sem rís úr vitundarleysi til vitundar. Þannig
uppgötvar Hólmfríður að hún hefur hagað sér „ósiðlega“
og glatað „kvenmannsæru“ sinni. í ástríðuleiðslunni hafði
samfélagið nánast horfið henni. Nú ryðst það yfir hana og
stefnir henni fyrir dóm. Hólmfríði verður ljóst að hún er
„skylduboðum háð“, raunveruleikalögmálið segir til sín.
Af þeim sökum krefst hún í fyrsta sinn af ástmanni sínum,
vill þau trúlofist og semji samband sitt að almennum
reglum. En hinn fagri elskhugi hefur þá breyst í hræfúst
rándýr, hans innra eðli tekið á sig líkamlega mynd. Þegar
þau hittast í síðasta sinn er hann önnum kafinn við að
skera sundur mannshandlegg, útlit hans viðbjóðslegt:
„Henni sýndust augu hans hvikul og stingandi við dagsbirt-
una og munnurinn dýrslegur; og hún tók nú eftir því sem
hún hafði aldrei veitt athygli áður, að eyrað var alveg gróið
fast við kinnina." (200) Þegar þau skilja glottir hans svo sér
í „tanngarðana báða, drifhvíta, koma fram undan vörun-
um“, (200) úlfurinn.
Greiningin að framan sýnir að textinn er skipulagður í
andstæðum:
hið dýrslega hið siðmenntaða
dagsljós
raunsýn
skylduboð
myrkur
blekking
ástríða
Höfundurinn er málsvari hinnar opinberu hugmynda-
fræði og tengir skugga, ljótleika og djöfulskap við and-
stæðu hennar.