Fréttablaðið - 13.03.2021, Blaðsíða 30

Valgerður Halldórs-dóttir heldur úti vef-síðunni stjúptengsl. is og býður bæði upp á námskeið og við-töl fyrir stjúpfjöl-
skyldur. Í síðustu viku fór af stað
nokkurra þátta samstarf hennar og
Viðju uppeldisfærni sem heldur úti
hlaðvarpinu Uppeldisspjallið.
„Þar er að finna aðgengilega upp-
eldisráðgjöf sem uppeldisfræðingar
og sálfræðingur veita. Í ljós kom að
það var mikið hlustað á þáttinn og
þörfin fyrir hendi. Við ákváðum
því að gera nokkra þætti saman
sem snúa að börnum. Hlustendur
geta sent inn spurningar sem ég ætla
að reyna að svara. Með vorinu mun
hlaðvarpið Stjúptengsl fara í loftið
en fólk í stjúpfjölskyldum er á öllum
aldri og viðfangsefnin óþrjótandi,“
segir Valgerður en þættirnir eru
aðgengilegir í gegnum Soundcloud.
Flóknara en ég átti von á
Allir þekkja mýtuna um vondu
stjúpuna og einhverra hluta vegna
er umræðan um þær oft meiri en um
stjúpfeður, hvað skyldi valda því?
„Það eru sjálfsagt ýmsar ástæður
fyrir því. Ég hef hitt ótal konur sem
segja: „Þetta hlutverk er f lóknara
en ég átti von á!“ Það segir okkur að
marga vantar meiri undirbúning
og fræðslu um áskoranir stjúpfjöl-
skyldna. Hlutirnir eru oftast mun
fyrirsjáanlegri en margir halda.
Óraunhæfar væntingar, þekkingar-
leysi, óvissa og missir hafa meiri
áhrif en við gerum okkur grein fyrir.
Við tökum hlutunum persónu-
lega í stað þess að átta okkur á
að þeir hafa ekkert með okkur
persónulega að gera heldur hvar
börnin eru stödd, makinn eða hans
eða hennar fyrrverandi. Flestum
börnum finnst til dæmis að for-
eldrar þeirra fari of f ljótt í ný sam-
bönd og oft er foreldrasamvinnan
milli foreldra með þeim hætti að
það er ekki gert ráð fyrir að annar
eða báðir aðilar fari í ný sambönd
sem þarf að taka mið af,“ útskýrir
Valgerður.
Hún segir stjúpmæður oft gera
meiri kröfur um að átt sé við þær
samráð til dæmis vegna breytinga á
umgengni, en stjúpfeðurnir.
„Flestir foreldar falla hins vegar
í þá gryfju í fyrstu að taka ákvarð-
anir án samráðs við nýja makann,
einfaldlega vegna þess að þeir eru
vanir því. Upplifir þá stjúpmóðirin
að „sú fyrrverandi stýri öllu“.
Vanþakklæti og höfnun
Valgerður bendir á að stjúpmæður
segi gjarnan að þær viti að þær séu
ekki mæður stjúpbarna sinna og
þær ætli heldur ekki að vera það en
eru hins vegar mjög óvissar um hlut-
verk sitt.
„Sumar stjúpur gera miklar
kröfur um tilfinningalega nánd og
viðurkenningu stjúpbarna sinna,
sem þau eru mistilbúin til. Finna
þá sumar stjúpmæður fyrir höfnun
og vanþakklæti þegar þær hafa
verið að leggja sig 150 prósent fram
í því að reyna að ná til barnanna og
þóknast þeim. Fái stjúpa síðan að
heyra frá maka sínum að hún þoli
ekki börnin í stað stuðnings frá
honum er auðvelt að brenna upp
og leggjast á f lótta inn í herbergi,
til vinkvenna eða í vinnuna til að
draga úr þeim kvíða og streitu sem
fylgir stjúpbörnunum.“
Enn eina ástæðuna telur Valgerð-
ur vera að konur séu oft með meiri
ábyrgð á heimilinu og skilgreini til
dæmis hvað sé viðunandi umgengni
og hvað ekki „á þeirra heimili“ en að
sjálfsögðu sé það ekki algilt.
„Sé parið ekki samstillt er hætta
á að stjúpmóðirin, sem mögulega
vantar upp á tengsl við stjúpbörnin
sín og tíma til að búa þau til, beini
pirringi að börnunum sé faðir eða
móðir þeirra ekki að fylgja eftir
þeim reglum sem þau sömdu um.
Af hverju foreldrið samþykkti regl-
urnar sem það er ekki tilbúið í raun
að fylgja eftir er svo annað mál og
efni í annað viðtal,“ segir Valgerður
í léttum tón.
Flestir fara fljótt í nýtt samband
En hvað er það helst sem stjúpmæður
ættu að hafa í huga til að forðast
þessa togstreitu?
„Í stað þess að bregðast sífellt við
væntingum eða óskum annarra
þurfa stjúpmæður að fá andrými
til að finna sitt eigið hlutverk, setja
mörk, prófa sig áfram og mynda
tengsl við börnin. Góð tengsl eru
verndandi þáttur bæði fyrir börn
og fullorðna. Tímanum er kannski
betur varið í að spjalla og drekka
kakó saman eða leika einn tölvu-
leik við stjúpbarnið en að hafa allt
hreint og á sínum stað,“ segir hún
en bendir á að hlutverkin geti verið
ólík eftir aldri barnanna og tíma-
bilum. „Það er ekki til eitthvert eitt
rétt hlutverk.“
Rannsóknir sýna að f lestir for-
eldrar fara í ný sambönd og til-
tölulega fljótt. Það er því sjaldnast
spurning hvort börn einhleypra for-
eldra verði stjúpbörn.
En erum við nægilega undir ný
hlutverk búin?
„Við getum undirbúið okkur með
því að koma foreldrasamvinnunni í
lag og láta hana snúast um börnin en
ekki eitthvað annað. Með því auð-
veldum við aðlögun barnanna að
stjúpfjölskyldunni,“ segir Valgerður.
Samráð við stjúpforeldri
„Það getur mörgum þótt skrýtið
að einhver aðili sem ekki á börnin
með þér hafi eitthvað um það að
segja hvort og þá hvernig til dæmis
umgengni sé breytt. Eins og sá „nýi“
eða „nýja“ hafi tekið yfir stjórn
heimilisins og barnsins en ekki
foreldrið. Samráð við stjúpforeldri
er samt sem áður nauðsynlegt, sér-
staklega barnanna vegna. Eins og
fyrr segir gleyma margir foreldrar
þessu í fyrstu og taka ákvarðanir sín
á milli án aðkomu núverandi maka.
Foreldrið úti í bæ má að sjálfsögðu
biðja um hvaða breytingar sem er,
en í stað þess að leysa það í samtali
við það eitt, má segja: Ég tékka á
stöðunni og læt þig vita.“
Valgerður bendir á að þegar sífellt
sé verið að gera breytingar án sam-
ráðs fái stjúpforeldrið þá tilfinningu
að það stýri engu í sínu lífi.
„Hætta er á að smám saman
safnist upp pirringur sem beinist
að blessuðum börnunum sem hafa
ekkert með þetta að gera en tengist
þeim. Slíkt samspil hefur líka áhrif
á samskipti stjúpforeldris og maka
þess sem getur litast yfir á börnin
þegar þau eru á heimilinu. Við
viljum að börnin komi inn í góðar
aðstæður og foreldrið hafi góðan
meðspilara með sér inni á heimil-
inu, það er stjúpforeldrið, svo börn-
unum líði vel í þeirra umsjá. Flestir
vilja vera spurðir en pirringurinn
kemur þegar ekki er gert ráð fyrir
þér.“
Eins og fyrr segir fara f lestir í ný
sambönd tiltölulega snemma og
algengt er að börnum finnist það of
snemmt. En hvenær ætli sé passlegt
að kynna nýjan einstakling fyrir
börnunum?
„Það er svo sem ekki hægt að setja
einhver tímamörk í sjálfu sér, en for-
eldrinu og stjúpforeldrinu þarf að
vera alvara með sambandinu, hafa
trú á því að það sé komið til með að
vera. Það fylgir því ábyrgð að koma
inn í líf barna. Flestir þurfa tíma til
að jafna sig á milli sambanda, bæði
börn og fullorðnir, og við skilnað
tekur það um það bil eitt til þrjú ár.
Gerist hlutirnir of hratt er hætta á
að börnin séu ekki tilbúin og setji
sig upp á móti nýja makanum.“
Tími maður á mann mikilvægur
Valgerður segir mikilvægt fyrir bæði
foreldra og stjúpforeldra að gefa sér
tíma eitt með barni eða börnum.
„Það eru algeng mistök að moka
öllum út í bíl og „hafa gaman saman“
til að kynnast, þó það megi gera það
líka. Flestir þurfa tíma með foreldr-
um sínum til að takast á við sorg og
missi sem fylgir breytingum, hvort
sem það er vegna skilnaðar, and-
láts eða stofnunar stjúpfjölskyldu.
Foreldrar hafa líka þessa þörf til að
rækta og viðhalda tengslum við sín
eigin börn. Okkur líður einfaldlega
betur með fólki sem við þekkjum og
erum tengd og með því að vinna í
maður á mann samskiptum sköpum
við tilfinninguna um að tilheyra.“
Valgerður segir þetta einnig skipta
miklu varðandi agamál enda lík-
legra að barn verði við beiðnum um
til dæmis tiltekt frá þeim sem það á
slíka tengingu við.
Almennt segir Valgerður okkur
geta verið miklu betur undirbúin
fyrir stjúpforeldrahlutverkið en
við erum. „Það er svo margt fyrir-
sjáanlegt sem má læra að takast á
við á uppbyggilegan hátt í stað þess
að persónugera hlutina. Skilnaðir í
stjúpfjölskyldum eru algengari en
í fyrsta hjónabandi og endurteknir
skilnaðir eru áhættuþáttur fyrir
börn. Það er því til mikils að vinna
að vanda vel til verka.“
Allar upplýsingar um námskeið er
að finna á stjuptengsl.is.
Flesta vantar betri undirbúning
Félagsráðgjafinn og fjölskyldufræðingurinn Valgerður Halldórsdóttir er einn okkar fremstu sérfræðinga þegar
kemur að tengslum stjúpfjölskyldna. Hún segir okkur geta verið mikið betur undir stjúpforeldrahlutverkið búin.
Valgerður segir ansi margt fyrirsjáanlegt þegar kemur að þeim vanda sem stjúpfjölskyldur lenda í og við getum gert mun betur. FRÉTTABLAÐIÐ/SIGTRYGGUR ARI
Valgerður segir það vera algeng mistök í upphafi að moka öllum út í bíl og
ætla að kynnast með því að hafa gaman saman. FRÉTTABLAÐIÐ/GETTY
Björk
Eiðsdóttir
bjork@frettabladid.is
FORELDRIÐ ÚTI Í BÆ MÁ
AÐ SJÁLFSÖGÐU BIÐJA
UM HVAÐA BREYTINGAR
SEM ER, EN I STAÐ ÞESS AÐ
LEYSA ÞAÐ Í SAMTALI VIÐ
ÞAÐ EITT, MÁ SEGJA: ÉG
TÉKKA Á STÖÐUNNI OG
LÆT ÞIG VITA.
1 3 . M A R S 2 0 2 1 L A U G A R D A G U R30 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð