Fréttablaðið - 13.03.2021, Blaðsíða 86

Er ég gengin í björg eða er mig að dreyma? Allt í kringum mig er prúð-búið fólk sem gæti verið ú r hvaða þjóðsög u sem er. Guðrún Hildur
Rosenkjær kippir mér inn í raun-
veruleikann er hún býður mig vel-
komna í fyrirtækið Annríki. „Hér
erum við með búningasafn og allt
sem viðkemur íslenskum bún-
ingum,“ útskýrir hún brosandi.
„Vorum að taka inn ný efni í dag,“
bætir hún við og bendir á stranga
af silki, bómull, damaski og f laueli
í hillu. „Flauel er kádiljákinn en
ullin grunnefni í búninga,“ fræðir
hún mig.
Annríki er tíu ára í vor. Eigendur
þess, hjónin Guðrún Hildur og
Ásmundur, halda námskeið í bún-
ingagerð, Guðrún sníður og leið-
beinir nemendum um saumaskap-
inn og Ásmundur smíðar skart. „Nú
erum við með tvö námskeið í gangi,
þar er verið að sauma peysuföt og
upphluti og herrafatanámskeið er
að hefjast,“ lýsir Guðrún og segir
gríðarlegan áhuga á búningasaumi
í landinu. „Það eru á annað þúsund
manns sem hafa komið á námskeið
hér og algengt að fólk komi aftur og
aftur, þetta verður ástríða og smitar
út í fjölskyldur. Sumar konur koma
á þriggja ára námskeið og sauma
bæði skautbúninga og faldbúninga.“
Bjargaðist úr sjávarháska
Þau hjón sýna mér endurgerðir af
búningum meðal annars hinn fagra
Viðeyjarbúning sem á að verða
tilbúinn í vor í tilefni afmælisins.
Guðrún kann sögu: „Uppruna-
legi búningurinn er varðveittur í
Victoria og Albert safninu í Lund-
únum. Hann var brúðarbúningur
Ragnheiðar Stephensen, en Magnús
bróðir hennar seldi hann árið 1809.
William J. Hooker grasafræðingur
keypti hann og flutti með sér á skipi
sem sökk úti í Faxaflóa, en mann-
björg varð og fyrir snarræði brytans
bjargaðist búningurinn líka. Ég fór
til London árið 1999 að skoða bún-
inginn og byrjaði að sauma hann
árið 2000. Svo er Ási að smíða skart-
ið.“ „Já,“ segir Ásmundur. „Anna
Lilja Jónsdóttir sker mynstrið út í
tré eftir ljósmyndum frá safninu og
ég geri mót eftir trénu. Myllurnar
eru margar og sérstakar. Í gamla
daga voru stokkarnir í beltið hand-
smíðaðir en ég stytti mér leið með
því að steypa þá.“
Hollvinafélag
Nýlega var stofnað Hollvinafélag
Annríkis í tilefni af tíu ára afmæl-
inu. Guðrún og Ásmundur fagna því
og eru fullviss um að það verði fyrir-
tækinu til eflingar.
Auk búningasafns, verslunar
og skóla er Annríki rannsókna-og
fræðasetur. Guðrún er á endasprett-
inum í sagnfræðinámi og fæst við
rannsóknir á búningum fyrri alda
á Íslandi, sögu sem hún segir lítt
þekkta. „Flestir Íslendingar þekkja
20. aldar búninga en fólk hefur auð-
vitað klæðst fötum hér frá land-
námi. Til að geta fundið út hvernig
þau voru þarf samstarf sagnfræð-
ings og handverksmanneskju og
það sameinast í okkur Ása. Hann
er vélsmiður en lærði gullsmíði til
að við gætum stundað þessar rann-
sóknir og smíðað skartið, en ég bý
til búningana, meðal annars hand-
prjónaðar peysur úr eingirni.“
Eftirbátar annarra þjóða
Guðrún kveðst hafa verið hand-
verksbarn. „Mamma kenndi mér
að prjóna þegar ég var bara smá-
krakki. Svo fór ég í klæðskurð og
kjólasaum í Iðnskólanum áður en
ég fór að læra búningasaum hjá Vil-
borgu Stephensen, kjólameistara
hjá Heimilisiðnaðarfélaginu. Lengi
var ég bara að vinna með búninga
sem til voru á söfnum – en söfnin
geyma bara fínustu fötin – ekki
hversdagsklæðin.“
Íslendingar eru eftirbátar ann-
arra þjóða í rannsóknum á fatnaði
og skortir virðingu fyrir þeim,
að mati Guðrúnar. „Föt tilheyra
Íslandssögunni og þjóðin þarf að
vita hvernig þau voru, rétt eins og
híbýli, matur, reiðtygi og áhöld.
Við eigum ýmislegt sérstakt í okkar
búningasögu og öll handverks-
þekking er verðmæt. Ég byrjaði
rannsóknir á prjóni árið 2016 og
hér hefur orðið til fatnaður sem
hvergi er til annars staðar. Ég held
stundum að ég fái aðstoð frá for-
mæðrunum!“
Rannsóknunum fylgir að Guð-
rún endurgerir fatnað sem aðeins
er lýst í skrifuðum heimildum,
skjölum um dánarbú og innflutn-
ing, dómabókum og bréfum en
segir teikningar til frá 18. öld eftir
Eggert og Bjarna og erlenda ferða-
menn. Hún neitar sér um að nota
áhöld nútímans eins og hring-
prjóna heldur prjónar treyjur og
jakka úr einbandi á fjórtán örmjóa
járnprjóna (númer 1 og ½) eins og
gert var á öldum áður. Síðan þæfir
hún flíkurnar og litar. „Ég er núna
að gera fatnað eftir lýsingum sem
Skúli fógeti skrifar í kringum 1760.
Hann skráði hvernig konur prjón-
uðu í Viðey þrjár gerðir af sokkum,
peysur og buxur. Íslendingar stóðu
framarlega í prjóni á 18. öld.“ Hún
sýnir mér þrjár peysur sem hún
fór með á þjóðbúningaþing í Dan-
mörku 2018. „Þar þótti ótrúlegt að
laskermar hefðu þekkst í prjóni
frá 1760 en heimildirnar segja það.
Þarna unnum við nokkur stig.“
Alltaf með verk í hönd
Oft hlýtur vinnudagurinn að vera
langur hjá Guðrúnu. „Ég er bara eins
og formæðurnar, alltaf með verk í
hönd. Þannig urðu hlutir til. Allur
fatnaður var gerður á heimilum og
fram til 1870 – í höndum. Nú á ég
eftir að þæfa þessa kvenpeysu frá
1760,“ segir hún og sýnir mér eina
nýprjónaða. „Svo verður hún lituð
rauð og verður rosalega sæt! Við tos-
umst áfram í þessum rannsóknum.“
Haf nf irsk ir skólanemendu r
heimsækja Annríki, líka eldri
borgarar og Guðrún og Ási fara
á elliheimili með búningana. „Á
einni deild var kona alveg komin
út úr heiminum, en þegar hún sá
búning brosti hún fallega og sagði
„mamma“. Starfsfólkið hafði ekki
séð slík viðbrögð frá henni lengi,“
lýsir Ási. Þau segja alltaf opið í
Annríki á föstudögum frá 13-17, ef
frúin sé ekki að kenna. „Ég skutlast
stundum um helgar út á land,“ segir
hún. „Er með námskeið á Patreks-
firði núna!“
Annríki virðist vera mekka íslenskra búninga
Það er eðlilegt að fyrirtæki hjónanna Ásmundar Kristjánssonar og Guðrúnar Hildar Rosenkjær heiti
Annríki, því mikið hafa þau fyrir stafni, en það gæti líka heitið Andríki, svo margt dettur þeim í hug.
Ásmundur og Guðrún innan um prúðbúnar gínur í búningasafninu. Þar eiga þau bæði mörg handtök, hann við smíði og hún með nálina. FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
Búningar barna
og unglinga eru
fjölbreyttir að
lit og gerð.
Ásmundur er að smíða stokkabelti við Viðeyjarbúninginn sem kona hans
byrjaði að sauma árið 2000 og er honum á hægri hönd á myndinni fyrir ofan.
Sokkar og peysa sem Guðrún hefur
handprjónað á hárfína prjóna eftir
uppskriftum frá Skúla fógeta.
Gunnþóra
Gunnarsdóttir
gun@frettabladid.is
ÞAÐ ERU Á ANNAÐ
ÞÚSUND MANNS SEM
HAFA KOMIÐ Á NÁMSKEIÐ HÉR
OG ALGENGT AÐ FÓLK KOMI
AFTUR OG AFTUR, ÞETTA
VERÐUR ÁSTRÍÐA.
1 3 . M A R S 2 0 2 1 L A U G A R D A G U R46 M E N N I N G ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
MENNING